دره شمخال

دره معمولا به فرورفتگی میان دو کوه اطلاق می‌شود که در یک جهت گسترش یافته باشد. دره‌ها یو (U) شکل یا وی (V) شکل یا ترکیبی از هردو هستند. برخی دره‌ها نیز به «دره‌های رودخانه‌ای» شهرت دارند و از حرکت رودخانه شکل می‌گیرند. دره شمخال یکی از دره‌های کم‌نظیر و زیبای کشورمان به شمار می‌آید که آب و هوایی مطلوب دارد و از حیات‌وحشی متنوع برخوردار است. این دره زیبا و رویایی از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب می‌شود. با ما در کجارو همراه باشید تا بیشتر با این جاذبه تماشایی آشنا شویم.

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان قوچان، بخش باجگیران، دهستان دولت‌خانه، جنوب شرق روستای شمخال (مشاهده روی نقشه)

دره شمخال در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی باجگیران قرار دارد. فاصله قوچان تا دره شمخال ۸۵ کیلومتر است. دره از شمال شرقی به کوه آسمله و از جنوب شرقی به رودخانه دائمی کال شمخال محدود می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: بهزاد حاجی زاده

برای دسترسی به دره شمخال باید ابتدا خود را به روستای شمخال در شهرستان قوچان برسانید. برای این منظور از میدان شهید صیاد شیرازی قوچان وارد جاده قوچان-باجگیران شوید و تا حدود کیلومتر ۷۶ جاده به پیش بروید. با دیدن تابلوی شمخال وارد مسیر فرعی روستا در سمت راست جاده شوید و خود را به روستا برسانید. بعد از پارک کردن ماشین‌ها باید با پیاده‌روی خود را به ابتدای دره برسانید و مسیر پرپیچ‌وخم آن را در پیش بگیرید.

منبع عکس: Google Earth

بر اساس نقشه پیمایش دره شمخال، شروع حرکت از مبدا روستای شمخال در ارتفاع ۱,۴۷۹ متری از سطح دریا است و تا آخرین نقطه دره در ارتفاع ۹۴۸ متری از سطح دریا و فاصله ۳۳ کیلومتری از روستا ادامه پیدا خواهد کرد. اگرچه طول دره بر اساس نقشه‌ ۱۸ کیلومتر است؛ اما به‌دلیل پیچ‌وخم‌های زیاد مسیر و نیاز به استفاده از ابزار، در نهایت جی‌پی‌اس عدد ۳۳ کیلومتر را نشان خواهد داد.

دره شمخال از مقاصد گردشگری و جاهای دیدنی قوچان است که در ۱۰ کیلومتری شهر مرزی باجگیران در شمال شرقی ایران و نزدیک کشور ترکمنستان و ۸۰ کیلومتری قوچان قرار دارد. طول دره حدود ۱۸ کیلومتر است و ارتفاع دیواره آن تا ۲۰۰ متر برآورد می‌شود. دره شمخال دیواره‌هایی عظیم و مستحکم دارد که مانند یک دژ، رودخانه را در دل خود جای داده‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: امیرحسین

مهم‌ترین علت آب‌وهوای مناسب دره شمخال رودخانه پرآبی است که از به هم پیوستن رودخانه‌های شارک قرچه، دربادام، شمخال و اضافه شدن چشمه‌های گوناگون در طول مسیر شکل می‌گیرد. چشمه‌های ابتدای دره رفته‌رفته تبدیل به رودخانه‌ای پرآب می‌شود که شالیزارهای «درون‌گر» را سیراب می‌کند. در قسمت‌های زیادی از دره شمخال درختان گردوی جنگلی با قدمت‌ بیشتر از ۲۰۰ سال وجود دارند که به این محیط زیبا جلوه خاصی بخشیده‌اند. در فاصله ۱۰ کیلومتری از ابتدای دره شمخال فضای جذاب و دیدنی با نام «حمام آب» وجود دارد که پذیرای تعداد زیادی از گردشگران در فصل تابستان است.

دره شمخال نام خود را از روستایی کوهپایه‌ای به همین اسم گرفته است. برخی محققان بر این باورند که شمخال دارای ریشه عربی است؛ اما بنا به گفته بسیاری از محققان تاریخ، «شمخال» یا «شاوهال» نامی ترکی محسوب می‌شود که برای اشاره به دولت یا فرمانروایان ترک استفاده می‌شده است.

شمخال در زبان کردی کرمانجی نوعی تفنگ دست‌ساز محسوب می‌شود که قدرت زیادی داشت. ضرب‌المثل «مگر تیر شمخال خورده‌ای!» به همین منظور میان قدیمی‌های این ناحیه استفاده می‌شد.

عکس‌های گالری از گوگل مپ؛ عکاسان (به‌ترتیب از راست به چپ): مریم معصومی، علی آتشگاهی، علی محمدنیا، samari magid

دره شمخال یک دره مستقیم نیست و در مسیر خود پیچ‌وخم‌های بسیار دیدنی و جذابی دارد. هر پیچ‌وخم دره تصویر جدید و چشم‌اندازی ویژه را به نمایش می‌گذارد. هرچه در طول دره جلوتر می‌روید، به‌دلیل وجود چشمه‌سارهای زیبا و آبشارهای جاری از صخره‌های اطراف، منظره پیش رو پرآب‌تر و جذاب‌تر می‌شود و در عین حال زلالیت و شفافیت آب دوچندان خواهد شد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: فاضل نادری

با وارد شدن به دره شمخال آرامشی عجیب را احساس می‌کنید که در نتیجه قرار گرفتن در طبیعت و یک فضای طبیعی بکر و زیبا ایجاد می‌شود و سراسر وجود شما را فرا می‌گیرد. با وجود صدای خروش رودخانه و صخره‌های بلندی که شما را احاطه می‌کنند، ناخودآگاه این احساس در وجودتان شکل می‌گیرد که به دور از هرگونه هیاهوی شهر و آلودگی و صدای ماشین و حتی به دور از امواج تلفن همراه، تنها شما و آسمان آبی و صخره‌های بلند هستید که حضور یکدیگر را احساس می‌کنید.

امروزه طبیعت‌گردی یکی از جذاب‌ترین گزینه‌های گردشگری است و بسیاری به‌دنبال یافتن جاهای بکر و رویایی برای یک تجربه طبیعت‌گردی متفاوت هستند. سفر به دره شمخال نیازمند رعایت موضوعات ایمنی و به‌همراه داشتن وسایل و تجهیزات لازم است:

• نکته‌ای که باید به آن دقت کنید، داشتن کفش مناسب است. برای طی کردن مسیر شاید مجبور شوید که بارها از مسیرهای آبی عبور کنید؛ بنابراین از کفش و لباس مناسب استفاده کنید و آب‌بندی کوله‌پشتی، دوربین، تلفن همراه و لوازم حساس به نفوذ آب را فراموش نکنید.
• برای عبور از نقاط صعب‌العبور دره احتیاج به مهارت و تجهیزات مناسب برای سنگ‌نوردی خواهید داشت.

منبع عکس: مجله زیگوکمپ؛ عکاس: نامشخص

• آب آشامیدنی، خوراکی مقوی، کمک‌های اولیه و لباس گرم را فراموش نکنید.
• وسایل موردنیاز برای روشن کردن آتش را به‌همراه داشته باشید؛ اما از روشن کردن آتش با چوب درختان منطقه و آسیب به محیط‌زیست جدا خودداری کنید.
• برای کمپ زدن و اقامت شبانه در دره شمخال چادر و کیسه‌خواب به‌همراه داشته باشید.

• دره شمخال، مسیری طولانی و پرپیچ‌وخم دارد؛ از همین رو، یکی از بهترین مسیرهای طبیعت گردی ایران به شمار می‌رود. بنابراین، طی کردن تمام مسیر و بازدید از همه بخش‌های آن در چند ساعت امکان‌پذیر نباشد. اگر قصد تماشای طبیعت دره شمخال و لذت بردن از آن را دارید، بهتر است برنامه‌ای دو روزه را برای خود تدارک ببینید.
• اگر دره شمخال را به‌عنوان یکی از نخستین تجربه‌های طبیعت‌گردی خود انتخاب می‌کنید، حتما راهنمای ماهر و با تجربه به‌همراه داشته باشید و از طبیعت‌گردی یک نفره خودداری کنید.
• پیش از سفر به دره شمخال، پیش‌بینی‌های وضعیت آب‌وهوا را به‌خوبی بررسی کنید. در صورت پیش‌بینی احتمال بارش باران، از سفر به این منطقه جدا خودداری کنید. هنگام وقوع سیل، دیواره‌های بلند دره شمخال راهی برای نجات باقی نخواهند گذاشت!

بهترین زمان برای بازدید از دره شمخال نیمه اول سال یعنی فصل‌های بهار و تابستان است. بازدید از این منطقه در نیمه دو سال به‌دلیل بارش باران و سرمای هوا چندان توصیه نمی‌شود.

منبع عکس: پینترست؛ عکاس: داریوش کیان

مناطق «حمام اول» و «کبوترخانه» در دره شمخال بخش‌هایی هستند که می‌توانید شب را در آنجا اقامت کنید. حمام اول چشمه‌هایی جاری و زیبا دارد و زمین آن مسطح و برای برپا کردن چادر مناسب است. کبوترخانه نیز چشمه‌ای کم‌آب دارد که می‌توان از آب آن استفاده کرد.

برای برنامه‌های پیمایش دره شمخال که از صبح آغاز می‌شوند، اقامت در کبوترخانه بهترین گزینه است؛ چراکه در روز اول ۱۱ کیلومتر را خواهید پیمود و برای روز بعد برنامه سبک‌تری در پیش دارید. فاصله بین حمام اول و حمام دوم دره شمخال، حدود چهار صخره است که در گذشته با نردبان‌هایی بهسازی شده بود؛ اما در حال حاضر (سال ۱۴۰۲) خبری از نردبان نیست.

تعدادی اقامتگاه بومگردی نیز در روستای شمخال راه‌اندازی شده است تا مسافران دره شمخال این امکان را داشته باشند که به دور از هرگونه دغدغه و با خیال آسوده به استراحت و تفریح بپردازند.

دره شمخال یکی از خاص‌ترین و رازآلودترین مناطق کشورمان است که تا لحظه آخر چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. این دره علاوه بر درختان گردو گیاهان متنوع دیگری نیز دارد. پوشش گیاهی دره شمخال درختانی از جمله انجیر، زردآلو، چنار، بید، سپیدار، تمشک، موسیر، آنوخ (کاکوتی)، چریش، هفشان، گون، ریخوک، زرشک، گژی (زالزالک) و صدها گیاه وحشی و دارویی دیگر را شامل می‌شود. پوشش گیاهی متنوع دره گونه‌های مختلف جانوری را ساکن این منطقه کرده است. دره شمخال محل زندگی گونه‌های جانوری از جمله میش، گراز، قوچ، پلنگ، عقاب، کرکس، تیهو و کبک شمرده می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی آتشگاهی

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان قوچان، بخش باجگیران (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از دره شمخال: حدود ۱۰ کیلومتر (۲۰ دقیقه با ماشین)

منطقه گردشگری باجگیران یکی از جاذبه‌های گردشگری استان خراسان رضوی است که در ۸۲ کیلومتری شمال شهر قوچان و دو کیلومتری مرز ایران-ترکمنستان قرار دارد. شهر باجگیران نیز با قدمت تاریخی بالا در ۵۲ کیلومتری عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان، واقع شده است. این منطقه گردشگری با قرارگیری در ناحیه‌ای کوهستانی و خوش ‌آب‌و‌هوا، جذابیت‌های زیادی برای گردشگران دارد. از جمله جاهای دیدنی حوالی باجگیران می‌توانیم به دره شمخال، دره دربادام، دره شارک، دره قرجقه، سنگرهای جنگ جهانی دوم، بزرگ‌ترین تونل کشور، مزار شهید عباسعلی ایراندوست و بازارچه مرزی اشاره کنیم.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: زهرا رجایی

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان قوچان، بخش باجگیران، کیلومتر ۲۳ جاده باگیران-قوچان، روستای دربادام (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از دره شمخال: حدود ۲۵ کیلومتر (۳۰ دقیقه با ماشین)

دربادام روستایی زیبا و گردشگری از توابع بخش باجگیران شهرستان قوچان است. جمعیت این روستای زیبا و سرسبز بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ هجری شمسی ۲۸۶ نفر (۷۰ خانوار) بوده است. مردم دربادام به زبان کرمانجی صحبت می‌کنند. روستا به‌واسطه موقعیت جغرافیایی ویژه خود تابستان‌های مطبوع و زمستان‌های به نسبت سرد را پشت سر می‌گذارد. کوه‌های بلند روستا را احاطه کرده‌اند و رودخانه شاهرگ نیز از کنار آن عبور می‌کند.

دربادام به‌واسطه خصوصیات اقلیمی و قرارگیری در مسیر جاده ترانزیتی قوچان-باجگیران-ترکمنستان، مورد توجه واقع شده است. انبوه درختان روستا به‌همراه صدای جوش‌وخروش رودخانه شاهرگ، تجربه بی‌نظیری را موجب می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: ReZa HJ

نویسنده: زهرا آذرنیوش / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی