زیارتگاه بی بی دوست

استان پهناور سیستان و بلوچستان شامل دو منطقه می‌شود که در دل هرکدام جاذبه‌های فراوانی جای گرفته‌اند، از کوه‌های مریخی چابهار گرفته تا شهر سوخته زابل. علاوه بر جذابیت‌های طبیعی و تاریخی، این استان میزبان مقاصد گردشگری مذهبی نیز است که از میان آن‌ها می‌توان به زیارتگاه بی بی دوست اشاره کرد.

زیارتگاه بی بی دوست از جاهای دیدنی زابل است. این زیارتگاه برای اهالی منطقه اهمیت زیادی دارد و روایت‌های گوناگونی پیرامون فرد مدفون در آن وجود دارد. برخی او را از خاندان امام حسین (ع) می‌دانند و برخی خواهرزاده شاه عباس صفوی. منطقه قرارگیری زیارتگاه نیز به‌خودی‌خود دارای ارزش تاریخی است و قدمت آن به دوره اشکانیان بازمی‌گردد. با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره زیارتگاه بی بی دوست بخوانید.

زیارتگاه بی بی دوست بی‌ بی دوست در دشتی گرم و خشک واقع شده است و روی تپه‌های باستانی قرار دارد. ارتفاع این تپه در حدود هشت متر و در ضلع جنوبی سه متر است. هرچند هویت فرد مدفون در زیارتگاه به‌طور قطع مشخص نشده است؛ امروزه مزار بی‌ بی دوست یکی از زیارتگاه‌های مسلمانان محسوب می‌شود و در شمار مقاصد مذهبی و مکان های دیدنی استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مسعود قدرتی)

نکته جالب آن که ورود مردان به زیارتگاه بی بی دوست ممنوع است. حتی نوزادان و کودکان پسر حق ورود به این مکان را ندارند. درختی گز نیز در محوطه زیارتگاه دیده می‌شود. ریشه‌های این درخت کهنسال گویی مقبره را دربر گرفته‌اند. مردم برای این درخت احترام بسیار زیادی قایل هستند و کسی اجازه ندارد به آن آسیب بزند یا شاخه‌ای از آن را جدا کند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: بهمن بامری)

زیارتگاه بی بی دوست در استان سیستان و بلوچستان، حدود ۱۵ کیلومتری شمال شرق زابل قرار دارد. جاده دسترسی به این مکان آسفالت است. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله زیارتگاه بی بی دوست تا زاهدان: ۲۳۳ کیلومتر
• فاصله زیارتگاه بی بی دوست تا چابهار: ۸۵۵ کیلومتر
• فاصله زیارتگاه بی بی دوست تا ایرانشهر: ۵۴۷ کیلومتر

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سعید راهداری)

بی‌ بی دوست با نام‌های بی‌ بی نوروز، بی‌ بی سه‌شنبه، بی‌ بی نور، بی‌ بی حور و بی‌ بی تندروی هم معروف است. در سیستان لقب بی‌ بی به بانوان با کرامت تعلق می‌گیرد.

در باورهای عامیانه، این زیارتگاه متعلق به سیده‌ای از خاندان علی بن ابیطالب (ع) است و او را از اولاد و اعقاب دختری امام حسین (ع) دانسته‌اند. برخی نیز او را با زمان قاضی عبدالله کندرکی، در روستای آس قاضی در بخش شهرکی و نارویی، از عارفان قرن نهم هجری در ارتباط می‌دانند. یک باور دیگر براین است که این آرامگاه به خواهر سید اقبال فرزندان میرداماد و خواهرزاده شاه عباس صفوی تعلق دارد که مزارش در سیستان قدیم و افغانستان فعلی واقع شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مسعود قدرتی)

برخی نیز او را با ایزدبانو آناهید در آیین مهر تطیبق می‌دهند. همچنین اهالی زابل براین اعتقادند که در گذشته‌های دور، سیده‌ای با برادر خود سرگرم شبانی بود که فردی قصد آزار او را داشت. دختر گریه‌کنان پا به فرار گذاشت تا به محل زیارتگاه امروزی رسید. از شدت خستگی در آن مکان متوقف شد و دعا کرد: «ای زمین مرا دریاب». به خاطر صداقتش، زمین وی را دل خود مخفی کرد و آن مکان، آرامگاه وی شد.

کارشناسان و باستان‌شناسان روی محوطه اطراف زیارتگاه بی‌ بی دوست، تحقیقاتی انجام داده‌اند. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که این مکان از استقرار دوران اشکانیان تا دوره اسلامی شواهدی را در خود جای داده است. سفال‌های به‌دست‌آمده در این محل به سفال‌های دوران تاریخی و سفال‌های لعابدار سده‌های اسلامی میانه قابل تفکیک و متمایز هستند. محققان براین عقیده‌اند که مکان مزبور، جلوه‌گر بخشی از دارالحکومه سیستان در دوره اسلامی است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: H K)

بازسازی جاده فرعی زیارتگاه در سال ۱۳۸۵ انجام شد. برخی از قسمت‌های الحاقی بنا، در سال ۱۳۸۳ توسط هیت امنا ساخته و به بنا اضافه شدند. مقبره تا سال ۱۳۸۵ فاقد ضریح بود و ضریح آن در سال ۱۳۸۴ توسط سازنده‌ای اصفهانی با نام مرتضی احمدی ساخته و به این مکان منتقل شد. هزینه ساخت ضریح و تزیینات داخلی زیارتگاه، توسط مردم تامین شد.

مردم زابل اعتقادات خاصی نسبت به زیارتگاه بی بی دوست دارند. برای مثال عروس و داماد‌های این منطقه در روز سوم پس از ازدواج، برای دعا و درخواست خوشبختی به زیارت این مکان می‌روند و اگر نذری داشتند، ادا می‌کنند و برای تداوم خوشبختی در زندگی، در مکانی نزدیکی مقبره، شمع روشن می‌کنند. تقریبا همیشه شمع‌های بسیاری در زیارتگاه بی‌ بی دوست در حال سوختن است.

آرامگاه بی‌ بی دوست در بین مردم سیستان و استان خراسان و عده‌ای از مردم افغانستان، اهمیت بسیاری دارد. مردم این منطقه معتقدند که بسیاری از بیماران از این خاتون، شفا گرفته‌اند. اهدای نذورات نیز از زمان‌های گذشته در محل زیارتگاه وجود داشته و هم‌اکنون نیز مورد توجه اهالی منطقه است. نذورات مردم بیشتر شامل گوسفند، گوساله و مرغ می‌شود. ضمن اینکه در حال حاضر غالبا نذورات به‌صورت نقدی است و وجوه آن برای تعمیرات مربوط به ساخت‌و‌ساز مقبره استفاده می‌شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: H K)

عصر روزهای سه‌شنبه و صبح روزهای چهارشنبه، پخت نان محلی به نام تفتو (نانی پرضخامت و پرمغز به‌صورت دایره یا بیضی که بانوان سیستان در تنور محلی می‌پزند) در این مکان توسط زنان انجام و میان مردم توزیع می‌شود. برای پخت این نان، سه تنور در این مکان ساخته شده‌اند.

نویسنده: زهرا آذرنیوش