میل خویین

در متون تاریخی ایران، میل یا برج به ساختمان یا مکانی بلند گفته می‌شود که معمولا به‌منظور دیده‌بانی، نگهبانی و... کاربرد داشته است. برج خویین یکی از آثار تاریخی روستایی به همین نام در شهرستان ایجرود استان زنجان به شمار می‌آید. این برج تاریخی که از جاهای دیدنی زنجان محسوب می‌شود، شاهدی از تاریخ غنی و قدمت دیرین روستای خویین است.

• آدرس:‌ استان زنجان، شهرستان ایجرود، بخش حلب، روستای خویین، ارتفاعات ضلع غربی روستا (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس:‌ بتول شجاعی

میل خویین در ۶۰ کیلومتری جاده زنجان به بیجار قرار گرفته است. این میل که شباهت زیادی به سایر برج‌های دیده‌بانی در تاریخ ایران دارد، بر فراز ارتفاعات ضلع غربی روستای خویین دیده می‌شود. نام این برج، از نام روستا گرفته شده است و اهالی روستا آن را «گنبذ» یا گنبد نیز می‌گویند. روستای خویین در سال‌های اخیر به‌دلیل برخورداری از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی به‌عنوان روستای نمونه گردشگری شناخته شده است.

وجود گورستان متروکه در اطراف بنا با وسعتی بیشتر از چهار هکتار، ویژگی مهم این اثر تاریخی است. همچنین نزدیکی و چگونگی ارتباط بنا با آثار تاریخی روستا و موقعیت مکانی منحصربه‌فرد آن، از دیگر خصوصیات این میل باقدمت است که سبب جلب‌توجه کارشناسان و انجام تحقیقات بیشتری درباره آن می‌شود. برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که برج میل خویین، احتمالا در گذشته مزین به تزیینات و کتیبه بوده است؛ اما به‌دلیل تعمیرات غیرکارشناسانه، شواهد و مدارک مزبور از بین رفته‌اند و در زیر لایه‌های سیمان و گچ مخفی شده‌اند. برج میل خویین در شانزدهم آبان ماه ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۸۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.

برای دسترسی به روستای خویین و بازدید از میل تاریخی روستا، وارد جاده زنجان به بیجار واقع در جنوب غربی شهر زنجان شوید. با طی این جاده به‌مسافت ۶۰ کیلومتر، تابلوی روستای خویین در حاشیه سمت راست جاده به چشم می‌خورد. با ادامه مسیر در این جاده روستایی و گذر از روستای قزلجه، به روستای خویین خواهید رسید. میل خویین دقیقا در ارتفاعات غربی این روستا قرار گرفته است و از ورودی روستا دیده می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Nazari1991

روستای خویین در بین کوه‌ها قرار دارد و در دل خود، آثار دیدنی ارزشمندی را جای داده است که هریک از این آثار طبیعی و تاریخی روایتگر گوشه‌ای از تاریخ دیرین این منطقه هستند. خویین از سال ۱۳۸۵ در ردیف روستاهای هدف گردشگری قرار گرفت؛‌ اگرچه پیش از آن نیز مطالعات زیادی در این منطقه صورت گرفته بود.

روستای خویین علاوه بر اینکه آثار تاریخی و معماری و طبیعت بی‌نظیری از لحاظ گردشگری دارد، میراث معنوی خاصی نیز برای ثبت در میراث ناملموس کشور داشته است که شامل زبان و گویش این مردم می‌شود. زبان و گویش مردم روستای خویین با شماره ۱۶۶ به ثبت رسیده است. این گویش خاص که برخی معتقدند در زبان پهلوی ریشه دارد، ترکیبی از زبان‌های ترکی، انگلیسی، تاتی، گیلکی و اسپانیایی است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Nazari1991

قدمت بنای برج میل به‌طور دقیق مشخص نیست و مدرکی دال بر اینکه بنا به کدام دوره تاریخی می‌رسد، وجود ندارد؛ اما توجه به معماری بنا و سبک و سیاق آن، موقعیت جغرافیایی و مقایسه آن با بناهای مشابه، به‌خصوص بنای مقبره قیدار نبی در خدابنده، زمان ساخت بنا را بین قرون پنج تا هفت هجری تخمین می‌زند. بر این اساس می‌توان گفت به احتمال بسیار برج میل خویین به عصر سلجوقیان تعلق دارد. گفته می‌شود که چهار نمونه‌ از میل خویین در چهار جهت روستا وجود داشته که امروز فقط یکی از آن‌ها باقی مانده است.

برج میل خویین با ارتفاعی بیشتر از ۱۰ متر و با بهره‌گیری از ارتفاعات طبیعی موجود، به‌طور مسلط می‌توانست منطقه پیرامون را تا شعاع ده‌ها کیلومتر از نظر حفاظت تحت پوشش قرار دهد. همچنین این بنا می‌توانست به‌عنوان یک میل راهنما برای مسافران و کاروان‌های خسته که از بیم گم شدن راه در هراس و نگرانی بودند، امیدبخش و خوش‌آیند باشد. این بنا دارای دو سقف است که سقف داخلی آن با سنگ ساخته شده و در نوع خود بی‌نظیر است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Ali.candle

برج میل خویین از دو بخش بدنه و گنبد تشکیل شده که قسمت تحتانی (بدنه) آن، مدور و با استفاده از مصالح لاشه‌سنگ، ملاط گچ و آهک و قسمت بالایی گنبد با آجر و ملاط ساخته شده است. گنبد بنای میل خویین از نوع زنگوله‌ای و دو جداره است. گنبد این بنا از لحاظ شکل و معماری با گنبد مقبره قیدار نبی در شهرستان خدابنده مقایسه می‌شود. تنها راه ورود به داخل بنا در حال حاضر در قسمت شرقی، به‌طرف دره و روستای خویین قرار دارد که در ابتدای ورود به آن سه پله تعبیه شده است. در ارتفاع پنج متری بنا و در اضلاع شرقی و غربی، دو پنجره جهت دیده‌بانی و نظارت بر منطقه در نظر گرفته شده است که در سال‌های اخیر بسته شده‌اند.

بنای برج میل خویین در سال‌های اخیر توسط برخی از مردم و اهالی روستا، مرمت و داخل آن گچ‌کاری و بیرون آن سیمان‌کاری شده است. در حال حاضر، بنا مشکل خاصی از نظر ایستایی و استحکام ندارد؛ گرچه در قسمت انتهای بدنه، خوردگی حاصل از عوامل جوی (برف و باران) مشاهده می‌شود که مرمت آن ضروری است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia| عکاس:‌ Ali.candle

• بازدید از میل خویین به‌دلیل قرارگیری این بنا در ارتفاعات، نیازمند آمادگی جسمانی است.
• هنگام بازدید از میل خویین، از نزدیک شدن بیش از حد به بنا خودداری کنید؛ چراکه امکان ریزش خاک و سنگ وجود دارد.
• متاسفانه در سال‌های اخیر عده‌ای از نامهربانان با فرهنگ، روی دیواره‌های میل خویین یادگاری نوشته‌اند؛ بنابراین پسندیده است که در حفظ و نگهداری این اثر کوشا باشید.
• بازدید از میل خویین رایگان است.
• هنگام بازدید از روستای خویین به فرهنگ بومی منطقه احترام بگذارید و از محصولات روستا خرید کنید.

عکس‌ از گوگل‌مپ| عکاس:‌ مصطفی محمودی

• آدرس: استان زنجان، جاده زنجان به‌سمت بیجار، بخش حلب (مشاهده در نقشه)

بلوبین یکی از روستاهای خوش‌‌آب‌وهوای زنجان است که فرهنگ متفاوت و معماری جذاب خانه‌ها، آن را به یکی از مقاصد گردشگری کمترشناخته‌شده در غرب کشور بدل کرده است. این روستا که تنها ۶۶ نفر جمعیت دارد، مکانی دنج و فراموش‌نشدنی برای گردشی یک‌روزه است.

• آدرس: ۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهر زنجان، روستای حاجی کندی (مشاهده در نقشه)

غار حاجی کندی یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر محسوب می‌شود که در آن آثار زینتی انسان، متعلق به دوره‌های آشولین تا بردوستین از ۱۶,۰۰۰ تا ۳۰,۰۰۰ سال قبل از میلاد کشف شده است. این غار که در ارتفاع ۵۰ متری از سطح زمین قرار گرفته است، با مساحت ۷۰۰ متر مربع، شواهد مهمی را از زندگی انسان‌های نخستین به دست می‌دهد.

اگر تاکنون از روستای خویین و میل تاریخی آن بازدید کرده‌اید، تجربیات خود را با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش / پوریا محمدی پیوند