مسجد جامع خوزان

مسجد جامع خوزان یکی از جاهای دیدنی خمینی شهر است که در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این مسجد چهار ایوانی در زمان ایلخانیان روی آثار دوره سلجوقی ساخته شد؛ با این حال، برخی کارشناسان قدمت آن را تا دوره ساسانی نیز تخمین زده‌اند. مقرنس‌کاری و قطاربندی به‌همراه گچ‌بری، تزیینات معقلی، کاشی‌کاری و مشبک گچی و آجری، جذابیت‌های زیادی به این سازه تاریخی بخشیده‌اند. مسجد جامع خوزان در سال‌های اخیر مرمت شده است و اکنون مردم شهر از آن استفاده می‌کنند.

• آدرس: استان اصفهان، خمینی شهر، محله فتح آباد، خیابان شریعتی جنوبی، انتهای پنجشنبه بازار (نمایش روی نقشه)

مسجد جامع خوزان در خمینی شهر، محله فتح‌آباد، خیابان شریعتی قرار دارد. خمینی شهر یکی از شهرهای استان اصفهان است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سعید افتاده)

مسجد جامع خوزان نماد تمدن درخشان در خمینی‌ شهر به شمار می‌رود و از همین رو در سال‌های اخیر مرمت شده است. در کنار معماری و تزیینات فوق‌العاده این مسجد می‌توان به «در زنجیری» به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مسجد اشاره کرد. این در کم‌عرض و چوبی به دوره قاجار تعلق دارد و به محله فتح آباد خوزان باز می‌شود. علت نامگذاری آن بسته‌شدن یک زنجیر در عرض آن است که توسط شخصی به نام علی حبیبی خوزانی در زمان قاجار وقف شد و نام او در قسمت مسطح یکی از محل‌های اتصال حلقه‌های زنجیر به چشم می‌خورد. در قدیم به عرض در مساجد زنجیر قطوری می‌بستند که دلیل نخست آن جلوگیری از ورود اسب‌سواران و علت دوم آن ایجاد حالت تعظیم و خشوع برای عابران و نمازگزان در حین ورود به این مکان مقدس بود.

مسجد جامع خوزان دارای یک در اصلی ورودی است و در دالان این ورودی، سنگابی قدیمی دیده می‌شود که کتیبه‌ای حجاری شده به سال ۱۱۰۸ هجری قمری (عهد قاجار) با عبارت «حیدر علی وقف امام حسین کرد» دارد. سنگاب، قدح سنگی بزرگی در بازار و مساجد بود که در اطراف آن پیاله قرار می‌دادند تا رهگذران برای رفع تشنگی از آن آب بنوشند.

در زنجیری مسجد جامع خوزان؛ منبع عکس: سایت kasbefarda.ir (عکاس: ناشناس)

مسجد جامع خوزان در قرن هشتم هجری در زمان ایلخانان مغول ساخته شد؛ هرچند برخی ساخت اصل مسجد را به دوره سلجوقی نسبت می‌دهند. عده‌ای از مردم معتقدند که این مسجد را امام حسن (ع) بنا کرده و در آن نماز خوانده است؛ به همین دلیل به آن مسجد امام حسن (ع) نیز می‌گویند.

قبل از ساخت مسجد جامع خوزان، در این مکان آتشکده ساسانی وجود داشت که بعد از ورود اسلام به خوزان، به مسجد جامع تبدیل شد. نگاهی به سابقه وجود مساجد جامع در ایران نشان می‌دهد که اغلب این مساجد، آتشکده‌های ساسانی بودند که با ورود اسلام به ایران به نیایشگاه‌های دینی مسلمانان تبدیل شدند. طبق حفاری‌های اندکی که در کف مسجد خوزان صورت گرفته، از وجود سازه‌های باستانی اطمینان حاصل شده است.

تاریخ‌دانان بر این باور هستند که این بنا نخست معبدی مربوط به میتراییسم (مهرپرستی) بوده است که طبق این سخن می‌توان قدمت آن را تا قبل از عهد ساسانی و دوران اشکانی دانست؛ البته به‌علت مشکلات فنی، کاوش باستان‌شناسی کاملی در این خصوص انجام نشده است. این بنای با ارزش و نفیس در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: سایت kasbefarda.ir (عکاس: ناشناس)

مسجد جامع خوزان در زمره مساجد چهار ایوانی محسوب می‌شود که از صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان‌های ستون‌دار تشکیل شده است و تزییناتی از کاشی و آجر دارد. حیاط مسجد، مربع‌شکل است و در هر ضلع آن ایوانی خودنمایی می‌کند. شبستان مسجد در ایوان غربی قرار دارد که ۲۰ ستون سنگی با ارتفاع تقریبی دو متر را در خود جای داده است. در حال حاضر، کتیبه‌ای در مسجد وجود ندارد و فقط سنگابی کتیبه‌‌دار در این محل دیده می‌شود.

معماری مسجد به شیوه معماری مساجد قرن هشتم انجام شد؛ با این حال، در دوره صفویه از لحاظ معماری تغییر شکل یافت و قسمت‌هایی به آن اضافه شد. از جمله این تعمیرات و الحاقات می‌توان به ایجاد مناره و گلدسته روی جزرهای ایوان جنوبی و نقاشی‌های تزیینی با نقوش گل و بوته و اسلیمی در زیر نیم‌طاق‌های چهار ایوان اصلی صحن اشاره کرد. در دوره قاجاریه نیز شبستان زمستانی مسجد جامع که به بیت‌الشتا شهرت دارد، در ضلع غربی مسجد گسترش یافت و مورد تعمیر قرار گرفت.

از ویژگی‌های این بنای تاریخی، مقرنس‌کاری و قطاربندی به‌همراه گچ‌بری، تزیینات معقلی، کاشی‌کاری و مشبک گچی و آجری با ستون‌های سنگی تراش‌خورده در قسمت شبستان هستند. این تزیینات زیبا را شاید در کمتر مسجد جامعی با چنین قدمتی بتوان دید.

مصالح اصلی بنا شامل خشت، چوب و گچ می‌شود که در زمان‌های بعدی برای مرمت آن از آجر استفاده شد و در زمان صفویان آجرنما نیز در مسجد به کار رفت.

منبع عکس: سایت kasbefarda.ir (عکاس: ناشناس)

در حال حاضر مسجد جامع خوزان در طول سال محل برگزاری نماز و مراسم مذهبی است. این مسجد در دهه ۱۳۹۰ توسط میراث فرهنگی اصفهان با اعتباری بالغ بر ۹۹ میلیون ریال مورد مرمت قرار گرفت. آواربرداری محوطه اطراف مسجد جامع و فضاهای داخلی محوطه، مرمت ترک‌ها، بستن زیر طاق‌ها، استحکام‌بخشی بدنه‌ها، بازسازی بخش‌های تخریب‌شده، مرمت کاشی‌کاری و تزیینات، اجرای پی‌بندی و بازسازی سازه‌های چوبی، مهم‌ترین مراحل مرمت و استحکام‌بخشی مسجد جامع خوزان بوده‌اند.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی