مسجد جامع میمه

پس از ورود اسلام به ایران، بسیاری از آتشکده‌های باستانی تخریب شد و بر ویرانه‌های آن‌ها، مساجد متعددی برپا کردند. چنین مساجدی را می‌توان در سراسر جغرافیای ایران نظاره کرد. مسجد جامع میمه یکی از مهم‌ترین مساجد تاریخی استان اصفهان به شمار می‌رود که بر پایه‌های آتشکده‌ای ساسانی بنا شده است.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان شاهین‌شهر و میمه، شهر میمه، خیابان فرهنگ (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محسن اشتری

مسجد جامع میمه یکی از مساجد مشهور و تاریخی استان اصفهان است. این مسجد در بافت تاریخی شهر میمه، در خیابان فرهنگ قرار دارد.

برای دسترسی به مسجد جامع میمه از پارک گلستان و خیابان ورزش در مرکز شهر وارد خیابان مطهری شوید. پس از ۹۰۰ متر، به‌سمت راست و خیابان فرهنگ بپیچید و سپس از طریق کوچه خادم، وارد کوچه شهید محمودی شوید. مسجد جامع میمه در این کوچه قرار دارد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Masjed meymeh

مسجد جامع میمه در استان اصفهان در گذشته آتشکده بوده است و یکی از قدیمی‌‌ترین مساجد جامع ایران به حساب می‌آید. این بنا دوره‌های تاریخی زیادی را در عمر خود دیده است و به‌دلیل محراب سنگی خاص و منحصربه‌فرد، شهرت زیادی دارد. این محراب به‌قدری باارزش است که برای حفاظت بیشتر، به موزه ملی ایران منتقل شد. این اثر از جاهای دیدنی میمه به شمار می‌رود و در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۱ با شماره‌ ثبت ۹۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

احترام و ارادتی که اهالی ميمه و دهات مجاور نسبت به اين مسجد دارند، اهميت خاصی به آن بخشيده است؛ به‌طوری که آن‌ را نه‌تنها يک مکان مقدس و محلی برای ادای نماز می‌دانند، بلکه از طرفی عقيده دارند که اين مسجد شفاخانه است و حاجات گرفتاران را برآورده می‌کند. مردم محلی از نقاط مختلف اين منطقه برای تبرک و عرض ارادت به مسجد جامع میمه می‌آيند و نذورات یا خیرات خود را به مسجد هدیه می‌دهند.

درخت‌های این مسجد نیز قدمتی تاریخی دارند. درخت زبان گنجشک مسجد جامع میمه کهن‌سال‌ترین درخت در منطقه و یکی از درختان کهن‌سال استان اصفهان است که عمر آن به دوران امامت علی‌ بن‌ موسی‌الرضا (ع) برمی‌گردد. این درخت در ایمان و اعتقاد مذهبی مردم جایگاه ویژه و ارزشمندی دارد.

بنای اصلی مسجد جامع میمه به دوران سلجوقی تعلق دارد؛ ولی بنای فعلی آن در دوران زندیه و طبق نظر برخی از کارشناسان، صفویه ساخته شده است. بر اساس آثار به‌دست آمده از حفاری‌های اطراف مسجد جامع، اسناد تاریخی مربوط به شهر و آثاری که از قبرستان زرتشتی‌ها به‌جای مانده است، به‌ نظر می‌رسد که مسجد جامع میمه در قدیم آتشکده زرتشتی‌ها بوده و بعدا مسجدی روی آن ساخته شده است؛ البته سابقه تاریخی این بنا بسیار بیشتر از دوران ساسانی است؛ چراکه بعضی از کارشناسان عقیده دارند که بنای اصلی آن، عبادتگاهی به‌شمار می‌رفت که بیش از ۲,۰۰۰ سال پیش مخصوص مراسم و آیین مذهبی بوده است.

مسجدی که پس از فتح اعراب ساخته شده بود، بیشتر حالت کوشک داشت و در زمان سلجوقیان تبدیل به مسجدی چهارایوانی شد. گونه چهارایوانی، معماری ویژه سلجوقی‌ها در طراحی مساجد بوده است. در عملیات حفاری در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی، در عمق یک متری ابتدا آجرهای سنگ‌فرش دوره صفویه و بعد در اعماق ۲ تا ۲٫۵ متری، محرابی بسیار زیبا با گچ‌بری مربوط به زمان سلجوقیان کشف شد. افزون بر این، در عمق ۳ تا ۳٫۵ متری خشت‌های بزرگ مربوط به دوران ساسانی پیدا شد. این یافته‌ها شکی باقی نمی‌گذارد که این بنا ابتدا آتشکده و معبد زرتشتیان بوده و بعد از مسلمان شدن اهالی، به مسجد تبدیل شده است؛ سپس در زمان سلجوقیان بازسازی و در زمان صفویان، آن را مرمت کرده‌اند.

گذشتگان در اين حجره‌ها قرآن و سواد خواندن و نوشتن یاد می‌گرفتند. از شواهد پیدا است که در زمان‌های صفويه و قاجاريه، از اين مسجد علاوه بر ادای نماز جماعت، به‌عنوان محلی برای اجرای مراسم سوگواری و روضه‌خوانی نيز استفاده می‌شده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد باصفا

به خاطر قرارگیری در مجاورت شهر بزرگی مثل اصفهان،‌ در طول تاریخ افراد معروف زیادی از این مسجد بازدید کرده‌اند و کمتر مسجدی مثل مسجد جامع میمه، در کتاب‌های تاریخی دارای نام و نشان است.

«ابن بطوطه»، جهانگرد عرب، در سال ۷۲۷ هجری قمری از مسجد جامع شهر ميمه ديدن کرد. اين جهانگرد معروف قرن هشتم هجری قمری، مسجد را اين‌گونه توصيف می‌کند:

مسافرت ما در زمين پهناوری آغاز شد که از مضافات اصفهان به شمار می‌رود. در اين طريق، نخست به ميمه رسيديم؛ روستايی نيک و دارای باغ‌های انگور و قنوات متعدد و مسجدی زيبا يافتيم که نهر آبی از وسط آن جاری بود.

به‌دلیل قرار داشتن شهر میمه در راه ارتباطی اصفهان به سایر شهرهای مهم ایران، بزرگان زیاد دیگری هم از این مسجد بازدید داشته‌اند که از آن در سفرنامه‌های خود نقل‌قول کرده‌اند. «ملا محسن فیض کاشانی» درباره مسجد جامع میمه می‌گوید:

طی سفری گذرم به مسجدی افتاد در قریه‌ای به نام میمه که بنظر می‌رسد با توجه به کتیبه بالای محراب، این مسجد زیبا یادگار آل‌بویه باشد. هنوز منبر شکسته و نیمه‌سوخته آن در گوشه‌ای دیده می‌شود. سنگ قبرهای اطراف مسجد تاریخی حدود ۲۰۰ سال پیش را دارند.

در سال ۷۸۹ هجری قمری، تیمور لنگ برای تنبیه «سلطان زین‌العابدین» (حاکم وقت اصفهان) که به دعوت او اعتنایی نکرده بود، از راه همدان به گلپایگان و سپس میمه می‌رود. او در خاطرات خود می‌نویسد:

مردم میمه قبل از ورود من و لشگریانم به میمه به استقبال من آمدند در منطقه‌ای که قرقچی نام داشت، گوسفند و گاو قربانی و سپاه مرا تا مسجد همراهی کردند. قشون نماز را در مسجد جامع میمه که دارای بنای زیبا و دیدنی با درختان سرسبز و نهر آبی روان بود به جا آوردند.

بر اساس یک روایت تاریخی در زمان فرار اشرف افغان از دست نادرشاه افشار، گروهی از سربازان اشرف در مسیر فرار خود وارد میمه می‌شوند و تمام روستا را غارت می‌کنند. آن‌ها حتی به افرادی که در مسجد پناه گرفته بودند نیز رحم نکردند و مسجد را بر سر آن‌ها خراب کردند. در بازسازی که در سال ۱۳۵۴ روی مسجد قدیمی صورت گرفت، استخوان‌های فراوانی پیدا شد که به‌صورت دسته‌جمعی در زیر خاک دفن شده بودند. این موضوع می‌تواند دلیلی بر راستی این روایت باشد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محسن اشتری

ايوان‌های شمالی، جنوبی و ساير ايوان‌های واقع در اضلاع شرق و غرب، بنا را به‌شکل مسجدی چهار ايوانی در آورده است. صحن مسجد با وسعتی کم چهار ضلع دارد.

نمای داخلی مسجد بيشتر شامل تزیینات آجری ساده می‌شود که در قسمت‌های تعميری آن، گچ‌بری ساده و در بعضی قسمت‌ها، گچ‌بری تزیينی وجود دارد. بیشتر این تزیینات، آياتی از قرآن هستند. کف ايوان‌ها از کف صحن کمی بلندتر است. داخل ديوار ايوان‌ها گچ‌‌کاری ساده و نمای خارجی آن‌ها، آجرهای برجسته دارد. این مسجد از لحاظ سبک معماری و تزیینات ایوان‌ها بسیار شبیه به مسجد زواره است؛ چراکه طراح و سازنده آن‌ها در هر دو مسجد یک شخص محسوب می‌شود.

ايوان شمالی با سبک معماری سلجوقی و اندک تغييراتی که در گچ‌بری‌های آن به‌وجود آمده، باقی مانده است. این تغییرات در قرن نهم، دهم و يازدهم هجری قمری، به‌ویژه در زمان حکم‌رانی حسن بهادرخان معروف به «ازون حسن» (‌فرمانروای میمه در زمان صفوی) ایجاد شده‌اند. در ايوان شمالی سکویی قرار داشت که حاکم‌های منطقه از آن برای تماشای مراسم تعزيه استفاده می‌کردند. در گوشه‌ ايوان شمالی، منبری منبت‌کاری وجود داشت که مداحان روی آن می‌نشستند و روضه‌خوانی می‌کردند.

ايوان جنوبی در اثر سيل و عوامل نامساعد جوی تخريب شد و به‌جای آن ايوانی ساخته‌اند که سطح داخلی آن با تخته‌های چوبی تزیين شده است. تخته‌های به‌کار رفته در اين ايوان را با آيات قرآن و نقاشی‌های زيبا تزیين کرده‌اند.

در ايوان شرقی تغییرات زیادی صورت گرفته است. در اصلی مسجد جامع در زاويه جنوب‌شرقی اين ايوان قرار دارد. اين قسمت مسجد دارای دو منار کوچک در بالا و تزیينات گچ‌بری بسيار زيبا در متن و دری منبت‌کاری‌شده است. گلدسته خشتی آجری مسجد نيز در زاويه شمال‌شرقی اين ايوان به ارتفاع ۱۴ متر دیده می‌شود. در کل، اين ايوان و دو سردر زيبای مسجد که مزين به کتيبه‌های خط کوفی از کاشی فيروزه‌ای و گچ‌بری است، به‌همراه اتصالات بناهای جنبی از نظر ساختمانی وضعیت ویژه‌ای دارد که هر بیننده‌ای را جذب می‌کند.

اين ايوان به‌صورت سايه‌بانی در جلو درب ورودی به صحن زير گنبد ساخته شده است و زيربنای اصلی آن به زمان سلجوقيان بازمی‌گردد. در گذشته ساختمان صحن و بناهای اطراف آن طوری ساخته شده بود که در ورودی تمام حجره‌ها به طرف در اصلی باز می‌شد. سکوهايی برای نشستن در چهار طرف ديوارها ساخته بودند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Mayyamak

سردر مسجد جامع میمه نیز شهرت زیادی دارد. در قدیم این مسجد سردر خوش‌طرحی با تزییناتی به خط کوفی روی کاشی فیروزه‌ای و دو گلدسته کوچک داشت. در سال ۱۳۳۸ برای ایجاد خیابان امام حسین (ع)، قسمت پایین یکی از مناره‌ها و سردری که از قدیم به یادگار مانده بود، تخریب شد که در نوسازی‌های بعدی دیگر مناره‌ای ساخته نشد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محسن اشتری

در طرف قبله مسجد جامع میمه، محرابی وجود دارد که در گذشته سنگی حجاری‌شده به‌صورت کتيبه‌ای از خطوط برجسته کوفی آن را تزیين کرده بود. این محراب در سال ۵۵۱ هجری قمری توسط ابوطاهر حسين بن غالی، از اهالی کاشان ساخته شده بود.

در بازسازی مسجد، اطراف محراب تخريب و سنگ محراب آن به موزه ايران باستان منتقل شد. اطراف محراب دوباره توسط مرحوم صدرالسلام با گچ‌بری‌های زيبا تزیین شد. استاد صدرالسلام آيات قرآن را به‌شکل گل و بته، با مهارت خاصی در اطراف محراب گچ‌بری کرده است.

• امکان بازدید از مسجد جامع میمه تا پیش از غروب آفتاب (به‌جز اوقات شرعی) وجود دارد.
• هنگام بازدید از مسجد جامع میمه، آداب و احترام حضور در اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.
• برای بازدید از مسجد جامع میمه نیازمند پوشش اسلامی خواهید بود.
• اطراف مسجد جامع میمه فروشگاه‌ها و امکانات رفاهی مطلوب وجود دارد.
• بهترین راه برای بازدید از مسجد جامع میمه، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است.
• نمازهای جماعت پنج‌گانه در مسجد جامع میمه برگزار می‌شود.
• بازدید از مسجد جامع میمه رایگان است.

عکس‌‌های گالری از گوگل‌مپ | عکاسان: محسن اشتری و محمود مهدی قنبری

• آدرس:استان اصفهان، شهرستان شاهین‌‌شهر و میمه، مورچه خورت (مشاهده در نقشه)

کاروانسرای مادر شاه که از آن با نام کاروانسرای مورچه خورت، نیز یاد می‌کنند، در شهرستان شاهین‌شهر و میمه قرار دارد. قدمت کاروانسرای مادرشاه به دوره صفویه بازمی‌گردد و به‌نظر می‌رسد که با فرمان مادر یکی از پادشاهان صفوی ساخته شده است. از امکانات این مجموعه می‌توان به سالن‌های اجلاس و همایش، غرفه‌های فروش سوغات و صنایع دستی، رستوران، کافی‌شاپ، پارکینگ و... اشاره کرد.

• آدرس: استان اصفهان، شهرستان شاهین‌‌شهر و میمه، روستای مزدآباد (مشاهده در نقشه)

قنات مزدآباد با قدمتی بالغ بر ۲۰۰۰ سال، یکی از قنات‌های ثبت‌شده ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو است و دومین قنات قدیمی ایران شناخته می‌شود. حجم بالای آب در قنات، باعث می‌شود که از آن با عنوان رودخانه‌ای زیرزمینی یاد کنند. این قنات به‌واسطه شباهت به غار علی‌صدر، میان گردشگران شهرت یافته است.

نویسنده: نسیبه گودرزی / پوریا محمدی پیوند