نقش برجسته آنوبانینی

در گذشته، حاکمان بزرگ، پیروزی‌های خود را در میدان‌های نبرد بر بدنه کوه‌ها و صخره‌ها حک می‌کردند تا به این شکل،‌ اقتدار خود را به همگان ثابت کنند. آنوبانی نی نیز از جمله پادشاهانی به شمار می‌رود که دست به این کار زده است. نقش‌برجسته آنوبانینی امروزه در سرپل ذهاباستان کرمانشاه قرار دارد و از جمله آثار تاریخی متعدد کرمانشاه است. سنگ‌ نگاره آنوبانینی از جمله قدیمی‌ترین سنگ‌نبشته‌های ایران به شمار می‌رود و از جاهای دیدنی کرمانشاه است.

• آدرس: استان کرمانشاه، شهر سرپل ذهاب (مشاهده روی نقشه)

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Hamed_Safari

در هزاره سوم پیش از میلاد مسیح، قومی به نام لولوبیان، یکی از چهار قوم زاگرس‌نشین ایران محسوب می‌شدند که قبل از آریایی‌‌ها در این منطقه زندگی می‌کردند یکی از پادشاهان آن‌ها، آنوبانی‌نی نام داشت.این پادشاه، نقش‌برجسته‌ای از خودش را در دل صخره‌ای در کوه میان‌کل در سرپل ذهاب امروزی حک می‌کند که امروزه به نام نقش‌برجسته آنوبانینی شهرت دارد.

لولوبی‌ها، مردمانی بودند که در سرزمین‌های غربی ایران زندگی می‌کردند؛ سرزمین‌های آن‌ها علاوه بر غرب ایران، استان سلمانیه عراق امروزی را نیز در بر می‌گرفت. آن‌ها مردمانی کوه‌نشین بودند که در زمان صلح، به دادوستد با بابل می‌پرداختند. هر چند، به هنگام کاهش قدرت بابل نیز همانند دیگر همسایگان از قبیل عیلامی‌ها، گوتی‌ها و کاسی‌ها، به بابل حمله‌ور می‌شدند تا غنایم بیشتری به‌دست آورند. سرزمین لولوبی‌ها و گردنه استراتژیک پاتاق، از جمله راه‌‌های ارتباطی مهم بین فلات ایران و بین‌النهرین به شمار می‌رفت.بنابراین، این قوم، تجارت و حرکت کاروان‌ها در این منطقه را تحت نفوذ خود داشتند. با وجود اینکه در تاریخ بزرگ ایران، قوم لولوبی‌ها عمر چندانی نداشتند؛ اما به‌واسطه همین سنگ‌نگاره آنوبانینی، نام آن‌ها در تاریخ ایران ماندگار شده است.

منبع: گوگل مپ

کشف سنگ‌نگاره و کتیبه آنوبانینی را به «سر هنری راولینسون»، افسر انگلیسی کمپانی هندشرقی نسبت می‌دهند. راولینسون همان کسی بود که پس از ماه‌ها تلاش توانست در سال ۱۸۴۶ میلادی، خط میخی کتیبه داریوش بزرگ در بیستون را ترجمه کند. بنابر گفته‌ها، راولینسون در سال ۱۸۳۶ میلادی، نقش‌برجسته آنوبانینی را کشف کرده بود. البته در سال ۱۹۷۲ میلادی، فردی به نام ادزارد، بر اساس عکس‌هایی که از این نقش‌برجسته و کتیبه آن تهیه شده بودند، ترجمه‌ای از کتیبه آنوبانی‌نی را منتشر کرد.

سنگ‌نگاره آنوبانینی، همان طور که از نامش پیدا است، پادشاه معروف لولوبی‌ها به نام آنوبانینی را به تصویر می‌کشد. در این سنگ‌نگاره، پادشاه لولوبی‌ها با ریشی پرپشتو مربعی شکل، جامه‌ای کوتاه و کلاهی مدور دیده می‌شود. او به کمان و تبر مسلح استو پای خود را روی دشمن خود نهاده است.

در مقابل آنوبانینی، رب‌النوع نی‌نی قرار دارد که کلاهی بلند و جامه‌ای پشمین و بلند بر تن دارد. این رب‌النوع، یک دست خود را به سوی پادشاه دراز کرده است و در دست دیگرش طنابی دارد. این طناب، در بخش بالایی دو اسیر و در بخش پایینی ۶ اسیر را در بند کرده است. این اسیرها، همگی برهنه‌اند و دست‌هایشان از پشت با طناب بسته شده است؛ تنها یکی از آن‌ها کلاهی بر سر دارد. در این سنگ‌نگاره، جمعا ۹ اسیر به تصویر کشیده می‌شود. نقش‌برجسته آنوبانی‌نی در ارتفاع حدود ۱۶ متری از سطح زمین قرار دارد؛ این اثر تاریخی در طی سال‌ها و بر اثر فرسایش و همچنین جنگ تحمیلی، آسیب‌های زیادی دیده است.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Koorosh_Nozad_Tehrani

در پایین و سمت راست نقش‌برجسته آنوبانینی کتیبه‌ای به زبان اکدی قرار دارد و ترجمه آن به این صورت است:

آنوبانینی، پادشاه توانای لولوبی، نقش خود و الهه نی‌نی را در کوه پاتیر رسم کرده است و آن کس که این لوح را محو کند، به نفرین و لعنت آنو، آنوتوم، بل، بلیط،‌ رامان، ایشتار، سین و شمش گرفتار باد و نسل او بر باد رود.

برخی از تاریخ‌شناسان بر این باور هستند که نقش‌برجسته آنوبانینی در تاریخ ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چراکه حاکمان و پادشاهان پس از آنوبانینی به تقلید از وی، حکاکی‌ها و نقش‌ برجسته‌های زیادی را پدید آورده‌اند. به اعتقاد بسیاری از معماران و باستان‌شناسان، نقش‌برجسته آنوبانینی تاثیر زیادی در ساخت و شکل‌گیری نقش بیستون داشته است.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Eh_San

نقش‌برجسته بیستون، الهام زیادی از نقش‌برجسته آنوبانینی گرفته است؛ در هر دو سنگ‌نگاره، پادشاه به‌عنوان فاتح به تصویر کشیده می‌شود و در دستش نیز سلاح تیر و کمان دیده می‌شود. تعداد اسیرها در هر دو سنگ‌نگاره، ۹ نفر هستند و اندازه‌های آن‌ها نسبت به پادشاه بسیار کوچک‌ترند. علاوه بر این، در هر دو سنگ ‌نگاره، دست اسیران از پشت بسته شده و موفقیت پادشاهان به توفیق خدایان نسبت داده شده است.

با این حال، نقش‌برجسته بیستون تفاوت‌هایی نیز با نقش‌برجسته آنوبانینی دارد؛ برخلاف بیستون، در نقش‌برجسته آنوبانینی خبری از درباریان نیست؛ در نقش بیستون، اسرا در یک صف قرار گرفته‌اند؛ اما در نقش آنوبانینی در دو صف فوقانی و زیرین هستند. اسرا در نقش آنوبانینی، لباسی بر تن ندارند ولی در نقش بیستون می‌توان مشاهده کرد که اسرا پوشیده اما بدون کلاه هستند. در نقش آنوبانینی، رب‌النوع نی‌نی، دو اسیر را برای مجازات با خود می‌برد؛ اما در نقش بیستون، اهورامزدا هیچ نقشی در مجازات اسرا ندارد.

علاوه بر نقش آنوبانینی، در سمت دیگر کوه و در فاصله ۱۰۰ متری،‌ نقش‌برجسته دیگری قرار دارد که به‌دلیل شرایط نامساعد جوی، بخش اعظمی از آن نابود شده است. این نقش‌برجسته نیز همانند نقش‌برجسته آنوبانینی در ارتفاع و نقطه‌ای صعب‌العبور قرار دارد. در این نقش‌برجسته، تصویر دو نفر دیده می‌شود. نفر سمت چپ، مردی به حالت نیم رخ ایستاده است که مشخصات آنوبانینی را دارد. او کلاهی نمدی بر سر دارد و سلاحی در دست راست و کمانی در دست چپ وی دیده می‌شود. او پای چپ خود را روی اسیری گذاشته است. در مقابلش نیز رب النوعی به‌صورت ایستاده قرار دارد. این الهه نیز کلاهی بزرگ بر سر گذاشته است، لباس بلند او تا مچ پایش می‌رسد و در حال اهدای حلقه سلطنتی به فرد مقابل خود است.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Koorosh_Nozad_Tehrani

در پایین نقش‌برجسته آنوبانینی، نقش‌برجسته یکی از حاکمان اشکانی دیده می‌شود؛ این شاه اشکانی سوار بر اسب و بدنی نیم‌رخ و صورتی تمام رخ مشاهده می‌شود. او کلاهی شرابه‌دار بر سر دارد که گوشه‌های بلندش روی شانه‌هایش قرار گرفته‌اند. پیراهن کوتاه و شوار گشاد، از دیگر ویژگی‌های این نقش‌برجسته هستند. او با دست خود، افسار را در دست دارد و در مقابلش نیز بزرگانی قرار گرفته‌اند که در حال اهدای گل به شاه هستند. در گوشه چپ این نقش‌برجسته نیز کتیبه‌ای به خط پهلوی قرار دارد که متن «این پیکر گودرزشاه بزرگ پسر گیو» روی آن حک شده است.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: meysam_abbasi

نقش‌برجسته و کتیبه آنوبانینی در شهر سرپل ذهاب قرار دارد و راه آسفالته آن، دسترسی به این جاذبه گردشگری را بسیار راحت کرده است. هر چند، گذر از کوچه و پس‌کوچه‌ها ممکن است اندکی گیج‌کننده باشند. البته، تنگه‌ای که این نقش‌برجسته در آن قرار دارد، از همه جای سرپل ذهاب دیده می‌شود؛ علاوه بر این، می‌توان برخلاف رودخانه شهر سرپل ذهاب حرکت کرد تا به میانه تنگه رسید. قبلا، راه ورودی به محوطه آنوبانینی از داخل مدرسه‌ای در همان نزدیکی گذر می‌کرد؛ اما امروزه، این محوطه جدا شده است. برای ورود به این محوطه تاریخی، نیازی به تهیه بلیط نیست، محدودیت زمانی خاصی برای بازدید از این اثر تاریخی وجود ندارد و عکاسی از آن ممنوع نیست؛ هرچند راهنما و مسئولی نیز در این مکان حضور ندارد

سنگ‌نگاره و کتیبه آنوبانینی، از جمله آثار تاریخی برجسته شهر سرپل ذهاب به شمار می‌روند. با این وجود، این شهر تاریخیآثار باستانی متعدد دیگری نیز دارد.

• آدرس: استان کرمانشاه، شهر سرپل ذهاب، سمت راست رودخانه حلوان (مشاهده روی نقشه)

در کوه کل گارا و در سمت راست رودخانه حلوان یا اروند، نقش‌برجسته و کتیبه «کوه کل گارا» قرار دارد. این نقش‌برجسته در شمال غربی نقش‌برجسته آنوبانینی و روبه‌روی مدرسه ابوذر قرار گرفته است. این نقش‌برجسته، نسبت به دیگر نقش‌ برجسته‌های این منطقه، از برجستگی بیشتری برخوردار است؛ نقش‌برجسته «کوه کل گارا»، همانند سنگ‌نگاره آنوبانینی، شخصی را نشان می‌دهد که پای خود را روی سینه اسیری نهاده است. در این نقش‌برجسته، تصویر الهه دیده نمی‌شود و سمبل آن‌ها به‌صورت ماه و خورشید در گوشه سمت راست بالا حکاکی شده‌‌اند.

منبع: شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا؛ عکاس: ناشناس

• آدرس: استان کرمانشاه، سه کیلومتری جنوب شرق سرپل ذهاب (مشاهده روی نقشه)

گوردخمه دکان داوود در سه کیلومتری جنوب شرقی سرپل ذهاب و در ابتدای جاده انزل قرار دارد. این مکان در بین ساکنان محلی به نام کل داوود و دکان داوود شهرت یافته است. در جلوی این گوردخمه، ایوانی وجود دارد و اطراف ایوان نیز قاب‌هایی تزیین‌شده دیده می‌شوند. در هشت متر پایین‌تر از گوردخمه نیز قاب مستطیلی شکل جدیدی در درون یک قاب قدیمی‌تر حکاکی شده است و در داخل آن نیز شخصی به حالت تمام قد و صورتی نیم‌رخ مشاهده می‌شود. تا مدت‌ها تصور می‌شد که این گوردخمه و نقش‌برجسته حکاکی شده در زیر آن، متعلق به دوره ماد هستند؛ ولی در آخرین تخقیقات مشخص شد که این گوردخمه به دوره هخامنشی تعلق دارد و نقش‌برجسته آن نیز مربوط به دوره سلوکی است.

• آدرس: استان کرمانشاه، حد فاصل جاده کرمانشاه به سرپل ذهاب، ۱۵ کیلومتری سرپل ذهاب، گردنه پاتاق (مشاهده روی نقشه)

طاق گرا یا تاق گرا که به نام طاق شیرین نیز معروف است، در فاصله ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب بر سر راه کرمانشاه به سرپل ذهاب قرار دارد. از نظر معماری، بنای طاق گرا، فضای ایوان مانندی محسوب می‌شود که تماما از سنگ ساخته شده است. در مورد زمان ساخت این بنا، نظرهای متفاوتی وجود دارد؛ برخی آن را به دوره اشکانی و برخی آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: meysam_abbasi

دسترسی آسان به نقش‌برجسته آنوبانینی در داخل شهر سرپل ذهاب سبب شده تا هر زمان از سال بتوان به‌راحتی از آن بازدید کرد؛ هر چند، شهر سرپل ذهاب در فصل بهار و به‌خصوص ماه‌های اردیبهشت و خرداد، زیبایی و سرسبزی بیشتری دارد؛ نکته قابل‌توجه آن است که در ماه‌های تابستانی تیر، مرداد و شهریور، هوا گرمای بیشتر دارد و علاوه بر این، وجود گردوغبار ممکن است بسیار آزاردهنده باشد.

نویسنده: علی محمدپناه