حرم امام حسین (ع)

امام حسین (ع) (کنیه: اباعبدالله)، از اصحاب کساء، فرزند دوم امام علی (ع) و حضرت زهرا (س)، نوه پیامبر (ص) و امام و پیشوای سوم شیعیان است. حسین ابن علی (ع) در زمان خلافت یزید ابن معاویه (دومین خلیفه اموی) برای مخالفت با جور و ستم حکومت، اصلاح امت رسول‌الله و امر به معروف و نهی از منکر، به‌همراه اعضای خانواده، گروهی از بنی هاشم (از طوایف بسیار بزرگ مکه) و یاران مخلص خود قیام کرد.

امام حسین و یاران ایشان پس از جنگی نابرابر و غیرانسانی با سپاهیان یزید در روز عاشورا (۱۰ محرم سال ۶۱ هجری قمری، ۲۱ مهر سال ۵۹ هجری شمسی و ۱۲ اکتبر سال ۶۸۰ میلادی) در بیابان نینوا (کربلای کنونی در کشور عراق) به شهادت رسیدند. در پایان جنگ، امام سجاد (ع) و اهل بیت اباعبدالله به اسارت گرفته شد. افرادی از قبیله بنی اسد پس از چند روز بدن‌های مبارک شهدای کربلا را در همان محل به خاک سپردند.

حرم امام حسین (ع) از جاهای دیدنی کربلا است. همه ساله در ایام اربعین حسینی بزرگ‌ترین راهپیمایی، پیاده‌روی و گردهمایی مذهبی جهان در مسیرهای منتهی به حرم سیدالشهدا شکل می‌گیرد و شکوه وحدت دوستداران اهل‌بیت را به رخ می‌کشد.

• آدرس: عراق، شهر کربلا، انتهای خیابان القبله (مشاهده روی نقشه)
• سایت حرم امام حسین (ع): imamhussain.org

حرم امام حسین (ع) از مهم‌ترین جاهای دیدنی عراق است و در شهر کربلا قرار دارد. جمهوری عراق از کشورهای همسایه ایران در غرب است و بیشترین مرز خاکی با ایران را دارد. بیش از ۹۵ درصد مردم این کشور مسلمان هستند. مرقد و آرامگاه ۶ امام شیعیان در این کشور قرار دارد و به همین جهت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی شناخته می‌شود و روزانه میزبان زائران بسیاری از اقصانقاط جهان است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: کربلایی انا

بغداد (پایتخت عراق)، کاظمین (محل حرم امام موسی کاظم (ع) و امام جواد (ع))، سامرا (محل حرم امام هادی (ع) و امام حسن عسگری (ع))، نجف (محل مرقد حضرت علی (ع))، کوفه (محل مرقد دو طفلان مسلم ابن عقیل و مختار ثقفی)، بصره و کربلا شهرهای مهم و مذهبی کشور عراق هستند. حرم حسین ابن علی (ع) و یاران شهید ایشان، در محدوده شمال شرقی شهر کربلا واقع شده است.

فاصله آرامگاه امام حسین (ع) از شهر بغداد حدود ۱۰۵ کیلومتر (۱٫۵ ساعت رانندگی)، از شهر کاظمین حدود ۱۲۰ کیلومتر (یک ساعت و پنجاه دقیقه رانندگی)، از شهر سامرا حدود ۲۶۰ کیلومتر (۳٫۵ ساعت رانندگی)، از شهر نجف اشرف حدود ۷۵ کیلومتر (۷۰ دقیقه رانندگی)، از شهر کوفه حدود ۷۵ کیلومتر (۷۰ دقیقه رانندگی) و از شهر بصره حدود ۵۰۰ کیلومتر (۵٫۵ ساعت رانندگی) است.

بین الحرمین در یک شب بارانی؛ منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: دنیل کریمی

حرم حضرت عباس (ع) در بخش شمال شرقی حرم امام حسین (ع) قرار دارد. بین الحرمین (پیاده‌رویی سنگ‌فرش، نورانی و مطهر با طول ۳۷۸ متر) این دو حرم را به هم وصل می‌کند. مساحت حرم امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) به‌ترتیب ۶,۰۰۰ متر مربع و ۴,۳۷۰ متر مربع است. مرقد «حر ابن یزید ریاحی» در هفت کیلومتری شمال غربی حرم امام حسین (ع) قرار دارد. «طریق الحر» مسیری است که این دو حرم را به هم متصل می‌کند.

همه ساله افراد بسیاری با هدف زیارت قبر مطهر امام حسین (ع) و یاران ایشان راهی کشور عراق و شهر کربلا می‌شوند. دسترسی به این شهر از طریق زمینی و هوایی امکان‌پذیر است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Esra Dallo

دسترسی هوایی به کربلا: فرودگاه بین‌المللی نجف نزدیک‌ترین فرودگاه به کربلا محسوب می‌شود و حدود ۱۰۰ کیلومتر (۹۰ دقیقه رانندگی) با مرقد امام سوم شیعیان فاصله دارد. پیمایش این مسیر با خودروهای شهری و حمل‌ونقل عمومی امکان‌پذیر است. بسیاری از زائران در ایام اربعین حسینی از جاده «طریق الحسین» فاصله نجف تا کربلا را پیاده‌روی می‌کنند.

دسترسی زمینی از ایران: کشور ایران و عراق ۶ گذرگاه مرزی (مهران، خسروی، شلمچه، چذابه، تمرچین و باشماق) برای عبور زائران دارند. با همت و هماهنگی دو کشور در ایام شلوغ (اربعین) امکان تردد زائران از همه این مرزها فراهم می‌شود. زائران ایرانی و همسایگان شرقی ایران همچون پاکستان و افغانستان از طریق خطوط ریلی و جاده‌ای خود را به این گذرگاه‌های مرزی می‌رسانند و وارد کشور عراق می‌شوند.

مرز مهران حدود ۲۸۰ کیلومتر، مرز خسروی حدود ۳۲۰ کیلومتر، مرز شلمچه حدود ۶۵۰ کیلومتر، مرز چذابه حدود ۴۶۰ کیلومتر، مرز تمرچین حدود ۶۵۰ کیلومتر و مرز باشماق حدود ۴۸۰ کیلومتر با شهر کربلا فاصله دارند. همچنین می‌توان با اتوبوس یا تاکسی از شهرهای مختلف عراق به کربلا سفر کرد.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: صفا دانشور

حسین ابن علی ابن ابی طالب (ع) در سوم شعبان سال چهار هجری قمری متولد شدند و در سال ۵۰ هجری قمری به امامت رسیدند. ایشان حاضر به بیعت با یزید (یزید بن ابوسفیان، برادر معاویه بن ابوسفیان) نشدند و تا زمان شهادت (ظهر عاشورا، سال ۶۱ هجری قمری) ۱۱ سال امامت کردند. داستان امام حسین (ع) در روز عاشورا یکی از جانسوز‌ترین داستان‌های جهان است. مسلمانان و دوستداران فرزندان پیامبر در ایام مذهبی و به‌بهانه‌های گوناگون با روایت این داستان، به نوحه‌سرایی و عزاداری می‌پردازند.

منبع عکس: ahlolbait.com؛ عکاس: نامشخص

حرم امام حسین زیارتگاهی نورانی و معنوی برای آزادگان جهان، مسلمانان و شیعیان است. ضریحی شش‌گوشه و طلایی رنگ در مرکز این بارگاه پیرامون قبر مطهر امام سوم شیعیان را فراگرفته است. در دوره‌های مختلف تاریخی محبان اهل بیت اهتمام ویژه‌ای بر بازسازی، ترمیم و توسعه حرم حسین ابن علی (ع) داشته‌اند. زیارت امام حسین (ع) در احادیث متعددی سفارش شده است. در فقه شیعه، حرم امام حسین (ع) و تربت کربلا قداست و احکام ویژه‌ای دارند.

امروزه با گسترش مساحت و امکانات حرم حسین ابن علی (ع) امکان میزبانی هم‌زمان از زائران بسیاری فراهم آمده است. پخش زنده حرم امام حسین (ع) از طریق برنامه‌های کاربردی و وب‌سایت‌های حرم امکان‌پذیر است. متاسفانه بسیاری از مشتاقان زیارت اهل بیت امکان حضور در کربلا را ندارند؛ اما می‌توانند با تماشای حرم امام حسین (ع) زنده، قدری از دلتنگی‌های خود بکاهند و با سیدالشهدا (ع) به راز و نیاز بپردازند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: احسان پوراحسان

امام حسین (ع) در مدینه متولد شدند و در مکه زندگی می‌کردند. ایشان پس از دریافت نامه‌های کوفیان (در شکایت از جور بنی امیه و نداشتن امام و رهبر) و بیعت آن‌ها، به‌همراه خانواده و یاران خود به سوی کوفه خروج کردند. پس از بد عهدی کوفیان و به‌دنبال بستن راه توسط حر بن یزید ریاحی در میانه راه، کاروان امام حسین (ع) مسیر خود را منحرف کردند و در روز دوم محرم سال ۶۱ هجری قمری به بیابان نینوا (کربلای کنونی) رسیدند.

در پی محاصره سپاهیان کوفه، امام حسین و یاران ایشان مجبور به برپایی خیمه شدند. در روز هفت محرم آب بر کاروان امام حسین (ع) بسته شد. در روز عاشورا سپاهیان سید الشهدا با سپاه کوفه جنگیدند و به شهادت رسیدند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: حیدر جلیل

متاسفانه در مطالب ثبت‌شده (در منابع کهن اسلامی) درباره روز دقیق و چگونی دفن امام حسین و دیگر شهدای کربلا اختلافاتی وجود دارد. به استناد روایت درج‌شده در «مقتل جامع سید الشهدا» یک تا سه روز پس از شهادت امام حسین (ع) و یاران ایشان در روز ۱۰ محرم و پس از رفتن ابن‌سعد و یارانش (سپاه دشمن)، گروهی از قبیله بنی اسد (ساکن قریه غاضریه در حاشیه نینوا) به کربلا آمدند، با حضور (خارق‌العاده و طی‌الارض) حضرت سجاد (ع) بر پیکر پاک و مطهر امام حسین و دیگر شهدای عاشورا نماز خواندند و آنان را به خاک سپردند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Yasir Abrar

اولین بنا و آرامگاه امام حسین (ع) در زمان بنی امیه (امویان)، به دستور «مختار ثقفی» (قیام‌کننده و خون‌خواه سیدالشهدا و طرفدار علویان) در شعبان سال ۶۹ هجری قمری ساخته شد. وی دستور داد تا در محل قبر بنایی با دو در ورودی و گنبدی آجری و گچی بسازند. در سال ۱۳۲ هجری قمری به دستور «ابوالعباس سفاح» (اولین خلیفه عباسیان) بنایی سرپوشیده در کنار آرامگاه امام حسین (ع) بنا کردند. این بنا در سال ۱۴۶ هجری قمری به دستور «ابوجعفر منصور دوانیقی» (دومین خلیفه عباسی) ویران شد.

در دوران دیگر خلفای عباسی تخریب و بازسازی‌های بسیاری در حرم امام حسین (ع) صورت گرفت. بیشترین و خصمانه‌ترین تخریب‌ها در زمان «هارون الرشید» (پنجمین خلیفه عباسی) و متوکل (دهمین خلیفه عباسی) اتفاق افتادند. هارون الرشید دستور داد تا بارگاه و بنای مطهر حرم امام حسین (ع) به‌طور کامل تخریب شود و متوکل دستور داد تا بعد از تخریب کامل محل را شخم بزنند و به آب ببندند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Qadir Ali

در دوران علویان حرم نوسازی شد، گسترش یافت و گنبدی بالای آرامگاه ساختند. عضد الدوله دیلمی (از امرای خاندان بوئیان) در سال ۳۶۷ هجری قمری دستور داد تا ضریحی برای قبر مطهر امام حسین (ع) و چهار رواق برای بارگاه بسازند. به دستور عمران بن شاهین (امیر حکومت شاهینیان عراق) در سال ۳۹۷ هجری قمری مسجدی متصل به حرم سیدالشهدا ساخته شد. چند سال بعد (در سال ۴۰۷ هجری قمری) به‌دلیل افتادن دو شمع بزرگ، آتش‌سوزی در حرم اتفاق افتاد.

ایرانیان در طول تاریخ نقش مهمی در نوسازی و تغییرات حرم حسینی داشتند. در دوره‌های سلجوقیان و صفویان حرم نوسازی شد. ساخت ضریح، گنبد، گلدسته طلا و صحن جدید، توسعه صحن، تذهیب حرم، ساخت صندوقی از چوب ساج برای آرامگاه، ساخت ضریح مشبک نقره، کاشی‌کاری گنبد و ساخت ضریح مسی اقداماتی هستند که به دستور پادشاهان صفوی در حرم امام حسین (ع) اتفاق افتادند.

به دستور نادر شاه افشار، بنیان‌گذار سلسله افشاریه، بر تزیینات بنای حرم افزوده شد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: HY KH

در دوره قاجار حرم چند مرحله ترمیم و تکمیل شد. طلاکاری گنبد، نوسازی حرم، طلاکاری ایوان و نوسازی گنبد و بارگاه از جمله اقدامات پادشاهان قاجار در حرم امام حسین (ع) هستند. در سال ۱۲۱۶ هجری قمری (در دوره حکومت قاجاریان) واقعه غارت حرم حسینی توسط وهابی‌ها اتفاق افتاد. در این حمله گنبد را تخریب کردند و مقدار زیادی طلا، فرش‌های ایرانی، پول، مروارید و اسلحه اهدایی نگهداری‌شده در حرم را به یغما بردند. به دستور فتحعلی شاه قاجار ویرانی‌های حمله وهابی‌ها ترمیم و تعمیر شدند.

در زمان صدام حسین (رئیس‌جمهوری عراق) وقایع مختلفی در کربلا اتفاق افتاد. وی با تخصیص بودجه و خرید مغازه‌ها و خانه‌های میان حرم امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) دستور ساخت بین الحرمین (در سال ۱۴۰۵ هجری قمری یا ۱۳۶۳ هجری شمسی) را صادر کرد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Hussain Ali Alqassab

در خیزش شعبانیه (قیام مردم عراق علیه رژیم بعث عراق) در سال ۱۴۱۱ هجری قمری (۱۳۶۹ هجری شمسی)، حرم حسین بن علی (ع) مورد اصابت چندین گلوله تانک گارد ریاست جمهوری قرار گرفت و آسیب‌های جدی به آن وارد شد؛ به‌طوری که به‌مدت ۶ ماه، ورود زائران به حرم ممنوع بود. در سال ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۳۷۲ هجری شمسی) به دستور صدام در حرم امام حسین (ع) ترمیم و نوسازی انجام شد.

از سال ۱۴۱۸ هجری قمری (سال ۱۳۷۶ هجری شمسی) تاکنون (سال ۱۴۰۳ هجری شمسی) با نظارت و مدیریت آستان قدس حسینی اقدامات عمرانی بسیاری در بخش‌های مختلف حرم امام حسین (ع) صورت گرفته است.

منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ عکاس‌ها (از راست به چپ): کربلایی انا، HY KH، مصطفی الکعبی، ali j kadim

به گواه تاریخ قبر، بارگاه و حرم امام حسین و شهدای کربلا بارها مورد تهاجم دشمنان شیعیان و اسلام قرار گرفت؛ اما دوباره و به مدد دوستداران اهل بیت بازسازی و احیا شد و گسترش یافت. امروزه حرم و بارگاه زیبا و معنوی امام حسین (ع) و یاران شهید کربلا به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های مذهبی جهان تبدیل شده است و نیک‌سرشتان عالم را به سوی خود می‌کشاند.

بر اساس روایت نقل شده در کتاب جلاالعیون (نوشته محمدباقر مجلسی)، در زمان متوکل عباسی (خلیفه بنی عباس و دشمن اهل بیت)، ابراهیم ابن دیزج (یکی از ملازمان متوکل) مامور شد تا به کربلا برود، قبر امام حسین (ع) بشکافد، بر زمین شخم بزند و به آن آب ببندد؛ به‌گونه‌ای که اثری از قبر ظاهر نباشد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: حامد حاجی رمضانعلی

دیزج می‌گوید که چون قبر امام حسین (ع) را نبش کردیم، جسد پاک و تازه‌ای یافتیم که بر بوریایی آرمیده بود و عطری خوشبوتر از مشک داشت. دست بر آن نگذاشتیم و قبر را پوشاندیم. زمانی که بر زمین گاو بستیم تا بر آن شخم زنیم، گاوها نزدیک قبر نمی‌شدند. وقتی آب نهر علقمه را به سوی قبر امام حسین روانه کردیم، آب پیرامون قبر می‌چرخید و روی آن نمی‌رفت؛ آب در آن منطقه فرومی‌رفت و سرگردان می‌شد.

منطقه خیمه‌گاه (محل خیمه حضرت زینب (س) و پیکر اعضای خانواده امام حسین (ع) در نبرد عاشورا) در ضلع جنوب غربی حرم امام حسین (ع) قرار دارد و گودال قتلگاه نیز در واقع همان محل ضریح سیدالشهدا است؛ فاصله این دو نقطه صحنه نبرد عاشورا محسوب می‌شود. در دهه ۹۰ قرن ۱۴ هجری شمسی تصمیم بر این شد که در این بخش صحن جدیدی با نام مبارک حضرت زینب (س) احداث شود. با توجه به بافت فشرده و گران بودن زمین مقرر شد که شبستان اصلی صحن در زیر زمین ساخته شود.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: علی قربانی

در گودبرداری حرم مطهر در عمق منفی هشت متری به رگه‌های فسفات و اکسید در خاک رسیدند. فلزات طی سالیان در زیر خاک تجزیه و فسفات می‌شوند. می‌توان نتیجه گرفت که این رگه‌ها بقایای سلاح و ابزارهای فلزی همچون سپر، شمشیر و نیزه هستند که در نبرد روز عاشورا مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

طرح افزایش ارتفاع گنبد اصلی حرم امام حسین (ع) (با هدف افزایش شعاع دید گنبد) در طرح توسعه و نوسازی این مکان مقدس مطرح شد. گنبد اصلی حرم، گنبدی خشتی و هزار تنی بود که پایه‌های اصلی ساختمان اطراف ضریح، آن را نگه می‌داشتند. فضای بین گنبد و پایه‌ها را با چوب ساج مهار کرده بودند؛ چوب ساج از انتقال زلزله یا هر ارتعاش دیگری از گنبد به پایه‌ها و از پایه‌ها به گنبد جلوگیری می‌کرد.

برای افزایش ارتفاع گنبد باید پایه‌ها را تقویت می‌کردند؛ به همین جهت تیم مهندسی تصمیم به تزریق بتن بین گنبد و پایه‌ها گرفتند. در این مرحله اتفاق عجیبی افتاد و مهندسان متوجه شدند که تمام چوب‌های به کاررفته در پایه‌ها، موریانه‌زده و تهی هستند و به پودر تبدیل می‌شوند. در واقع وزن گنبد خشتی هزار تنی در این مدت طولانی توسط همین چوب‌های موریانه زده سست و تهی تحمل شده و گنبد سقوط نکرده بود. در ادامه پروژه، خاک چوب‌های موریانه‌زده را خالی و فضای ستون‌ها را با کلاف‌های فلزی پر کردند. با تزریق بتن به میان کلاف‌ها، مقدمات افزایش ارتفاع گنبد حسینی فراهم شد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: ALI ALSAYEGH

ساخت گنبد جدید حرم امام حسین در سال ۱۳۹۶ در کرمان (پروژه معراج) آغاز شد. این گنبد با بتن و آهن و به‌صورت پیچ‌ و مهره‌ای ساخته می‌شود. این گنبد ۷٫۵ متر از گنبد فعلی بلندتر است. گنبد جدید روی گنبد فعلی قرار می‌گیرد.

آخرین بازسازی ساختمان حرم امام حسین (ع) در سال ۳۷۱ هجری قمری و به دستور عضدالدوله دیلمی، بزرگ‌ترین امیر سلسله آل بویه، به سرانجام رسید. در این دوره عتبات (آرامگاه‌ امامان در شهرهای کربلا، نجف، سامرا و کاظمین) ساخته و نوسازی شدند. در آتش‌سوزی سال ۴۰۷ هجری قمری تنها تزیینات داخلی حرم امام حسین (ع) از بین رفت و ساختمان اصلی برپا ماند و به همین جهت بنای اصلی آرامگاه سید الشهدا (ع) را از آثار معماری آل بویه می‌دانند. طلا‌کاری گنبد‌ها و مناره‌ها و تزیینات داخلی حرم امام حسین (ع) بارها و بارها به فرمان شاهان ایرانی و به هنر و توانایی هنرمندان ایرانی شکل‌ گرفته است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: نامشخص

نخستین ضریح حرم امام حسین (ع) در زمان عضدالدوله از جنس چوب ساج ساخته و روی قبر نصب شد. این ضریح را با پارچه‌های گران‌بهای دیباج پوشاندند. اولین ضریح فلزی (نقره) حرم امام حسین در زمان قاجار ساخته شد. ضریح درست در زیر گنبد حرم قرار دارد.

ضریح پیشین حرم حسینی در سال ۱۳۵۸ هجری قمری (۱۳۱۷ هجری شمسی) رونمایی و نصب شد. این ضریح ۶ گوشه و از نقره خالص بود. ضریح پیشین ۵٫۵ متر طول، ۴٫۵ متر عرض و ۳٫۷ متر ارتفاع داشت. تاج طلای این ضریح در سال ۱۳۷۵ هجری قمری (۱۳۳۴ هجری شمسی) نصب شد.

منبع عکس: ویکی شیعه؛ عکاس: نامشخص

ضریح جدید و فعلی حرم امام حسین (ع) به همت ایرانیان، در شبستان مدرسه معصومیه قم و بر اساس طرح هنری استاد محمود فرشچیان، نقاش بزرگ و معاصر ایران، ساخته شد. خوش‌نویسان بزرگ جهان اسلام و قلم‌زن‌های ماهر اصفهانی در ساخت این ضریح همکاری کردند. ضریح جدید نیز ۶ گوشه است. این ضریح ۴٫۴۹ متر ارتفاع، ۷٫۳۴ متر طول و ۵٫۰۴ متر عرض دارد؛ تعداد ۲۰ پنجره مشبک گرداگرد ضریح را فراگرفته‌اند و حدود ۱۱۸ کیلوگرم طلا، ۴,۰۰۰ کیلوگرم نقره و چوب درخت ساج در ساخت این ضریح به کار رفته است.

حرم امام حسین (ع) در بخش قدیمی شهر کربلا واقع شده است. تا سال ۱۳۲۷ هجری شمسی خانه‌ها، بازارها و بناهای شهر به حرم متصل بودند و میان بناها و حرم، خیابانی وجود نداشت. در سال ۱۳۲۸ هجری قمری با ساخت خیابان‌ها، دیگر اجازه ساخت بنای جدید صادر نشد و با ساخت دیوار بیرونی (مزین به کاشی و آجرهای زرد رنگ)، حرم را از دیگر بناهای شهر جدا کردند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: بهروز نوروزی

گنبد و بارگاه سید الشهدا (ع) جلوه‌‌ای خاص به شهر کربلا بخشیده است. صحنی وسیع (۱,۵۰۰ متر مربع) با چهار رواق، گرداگرد حرم را احاطه می‌کند. صحن امام حسین (ع) از داخل به‌شکل مستطیل و دو طبقه است و از نمای بیرونی شکلی بیضی دارد. ارتفاع دیوارهای صحن حرم امام حسین به ۱۲ متر می‌رسد که تا دو متر با سنگ و باقی با کاشی و کتیبه‌ها و آیه‌های قرآنی تزیین شده است. کف صحن در سال ۱۳۷۵ هجری قمری (۱۳۳۴ هجری شمسی) با سنگ‌های سیاه معدنی فرش شده است.

صحن حرم امام حسین (ع) تا زمان قاجار ۶ در داشت. صحن کنونی ۱۰ در به نام‌های زیر دارد:

• باب القبله: درب اصلی و قدیمی‌ترین در صحن است که به ایوان طلا باز می‌شود و سمت قبله قرار دارد.
• باب قاضی الحاجات: در برابر سوق العرب قرار دارد و به یاد حضرت مهدی (عج) نام‌گذاری شده است.
• باب الرجا: در میان باب القبله و باب قاضی الحاجات قرار دارد.
• باب الشهدا: در میانه ضلع شرقی و راه مرقد حضرت ابولفضل (ع) واقع شده و به یاد شهدای کربلا نام‌گذاری شده است.
• باب الکرامه: در دورترین نقطه ضلع شمال شرقی صحن و کنار باب الشهدا قرار دارد و به یاد کرامت و بزرگواری امام حسین (ع) نام‌‌گذاری شده است.
• باب السلام: در میان ضلع شمالی حرم امام حسین (ع) قرار دارد.
• باب السدره: در دورترین نقطه ضلع شمال غرب صحن قرار دارد و به یاد درخت سدر، نشانه اولیه قبر سیدالشهدا، نام‌گذاری شده است.
• باب السلطانیه: دروازه‌ای در سمت غرب صحن که به دستور یکی از پادشاهان عثمانی ساخته شده است.
• باب الراس الحسین: در میانه ضلع غربی صحن قرار دارد و بالای سر مقدس امام حسین (ع) باز می‌شود.
• باب الزینبیه: در جنوب غربی صحن و نزدیک به تل زینبیه قرار دارد.

منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ عکاس‌ها (از راست به چپ): Ali Al Allow، حسن، ali j kadim، احمد البرادران، ahmed mershidy، زهرا سلیم، محمد علوی، مصطفی العراقی، کربلایی انا (عکس‌های نهم و دهم)، H M (دو عکس آخر)

حرم امام حسین (ع) سه ایوان بزرگ و اصلی در اطراف صحن‌ها و حدود ۶۵ ایوان فرعی کوچک‌تر دارد که داخل آن‌ها حجره‌هایی برای اسکان طلبه‌ها یا دفن پادشاهان، عالمان یا بزرگان ساخته شده است.

• ایوان طلا یا ایوان جنوبی: از سایر ایوان‌ها بزرگ‌تر و باشکوه‌تر است و مشرف به صحن باز می‌شود. این ایوان سراسر ضلع جنوبی حرم را از سمت قبله در بر گرفته است و دوازده ستون سنگی دارد. ارتفاع ستون‌های میانی ۱۳ متر و ستون‌های جانبی ۹ متر است. دیوارهای این ایوان از طلای ناب روکش شده‌اند.
• ایوان ناصری یا ایوان غربی: در زمان ناصرالدین شاه قاجار و در سال ۱۲۷۵ هجری قمری بنا شده و سقف آن با کاشی‌‌کاری و با اشعاری مزین شده است.
• ایوان صافی صفا یا ایوان شمالی: ایوان بزرگی که توسط شاه صفی ساخته شده است و جانب شمالی صحن را در برمی‌گیرد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: حامد حاجی رمضانعلی

اطراف گنبد خانه حرم امام حسین (ع) چهار رواق زیبا در چهار جهت ساخته شده است؛ این رواق‌ها عرضی در حدود پنج متر دارند. طول دو رواق شمالی (رواق سلاطین) و جنوبی (رواق حبیب ابن مظاهر) حدود ۴۰ متر و دو رواق شرقی (رواق فقیهان) و غربی (رواق ابراهیم مجاب یا رواق بالا سر) حدود ۴۵ متر است.

قتلگاه محلی است که امام حسین (ع) در آخرین لحظات جنگ از اسب به زمین افتادند و دشمن ملعون سر از تن مبارک ایشان جدا کردند. گویا قتلگاه نسبت به بخش‌های دیگر زمین کربلا پایین‌تر بوده است؛ از این‌رو به گودال قتلگاه یا گودی قتلگاه نیز شهرت دارد. امروزه قتلگاه در سرداب (زیرمین حرم، در موقعیت جنوب غربی ضریح سید الشهدا) قرار گرفته و اطراف آن با ضریحی مشبک و فلزی محصور شده است. مشتاقان اهل بیت در آنجا به راز و نیاز و عبادت مشغول می‌شوند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: salah alajeely

گنبد حرم امام حسین (ع) بر فراز مرقد مطهر قرار دارد. ۱۰ پنجره در ساقه گنبد طراحی شده است. گنبد حرم حسینی با ۳۷ متر ارتفاع، از بیرون شکل کروی پیازی دارد. تعداد ۷,۵۲۶ خشت طلا در ساخت گنبد به کار برده‌اند. درمجموع سطح طلاکاری‌شده گنبد حسینی ۳۰۱ متر مربع است.

دو گلدسته بزرگ با پوشش طلا در فاصله ۱۰ متری گنبد حرم حسینی خودنمایی می‌کنند. ارتفاع دو گلدسته از کف صحن حدود ۲۵ متر و قطر آن‌ها حدود چهار متر است. درمجموع ۸,۰۲۴ خشت طلا در ساخت این دو گلدسته به کار رفته برده‌اند.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: محمدی

تل زینبه منطقه‌ای در جنوب غربی حرم امام حسین (ع) است که به‌دلیل مرتفع بودن به گودال قتلگاه مشرف بود. حضرت زینب (س) در روز عاشورا با مشاهده تجمع و حلقه دشمن در محل گودال قتلگاه، خود را به این بلندی رساند و شاهد وقایع جنگ و شهادت برادر خود بود. امروزه طرح توسعه حرم مطهر حسینی با نام صحن حضرت زینب (س) در محدوده بین خیابان باب قبله، خیابان شهدا و خیابان جمهوری در حال تکمیل است. بر اساس شواهد تاریخی این محدوده همان مکان واقعه عاشورا است.

با اجرای همه فازهای طرح صحن حضرت زینب (س)، مساحت حرم امام حسین (ع) بیش از هشت برابر افزایش می‌یابد. در این طرح بنای کوچک و قدیمی مقام حضرت زینب (س) تخریب می‌شود و سازه جدیدی (مقام تل زینبیه) با معماری خاص جای آن را می‌گیرد. مهمانسرا، ساختمان جدید موزه حرم امام حسین(ع)، کتابخانه و سرویس‌های بهداشتی از جمله بخش‌های مختلف صحن حضرت زینب (س) هستند.

منبع عکس: خبرگزاری؛ عکاس: نامشخص

افزون بر امام حسین (ع) و فرزندان ایشان، قبور شهدا و افراد مشهور دیگری در حرم سیدالشهدا قرار دارند.

شهدای بنی هاشم: مقبره شهدای بنی هاشم (برادران و برادرزادگان و عموزادگان سید الشهدا) در پایین پای مبارک امام حسین (ع) در کنار قبر مطهر حضرت علی اکبر قرار دارد. بر اساس روایات، وقتی گروهی از بنی اسد شهیدان کربلا را به خاک می‌سپردند، پیکر شهدای بنی هاشم را در گودی بزرگی (قبر دسته‌جمعی) دفن کردند. امروزه ضریحی مشبکی در فاصله کم و در جنوب شرقی ضریح شش گوشه امام حسین قرار دارد که نشان‌دهنده این مکان است. نام شهدای بنی‌هاشم در بالای ضریح به چشم می‌خورد.

منبع عکس: کتاب اطلس شیعه؛ نویسنده: رسول جعفریان (اثری تالیفی - پژوهشی)

سایر شهدای کربلا (شهدای کربلا به غیر بنی هاشم): پیکر سایر شهدای کربلا در گودی دیگری (قبر دسته‌جمعی) کمی دورتر و در جنوب شرقی مراز امام حسین (ع) به خاک سپرده شدند.

قبور موجود در رواق سلاطین (رواق شمالی): وجود مقبره چند تن از شاهان ایرانی وجه تسمیه رواق شمالی است. مقبره «مظفرالدين‌ شاه»، «محمدعلی شاه» و «احمدشاه» از پادشاهان قاجار در رواق شمالی قرار دارد. مزارهای «میرزا تقی خان امیر کبیر» (صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار)، «میرزا شفیع خان مازندرانی» (صدراعظم عصر قاجار)، «حاجی میرزا آغاسی» (وزیر عصر محمد شاه قاجار)، «میرزا موسی وزیر» (حکمران عصر قاجار)، «معیر الممالک» (امور دارایی عصر قاجار)، «ظل السلطان» (فرزند ناصرالدین شاه) و «سلطان حمزه میرزا» (فرزند شاعر و ادیب شاه اسماعیل صفوی) نیز در رواق سلاطین قرار دارند. این رواق محل دفن «زاهدالدین شاه» (شاهزاده هندی)، «سيد عبدالحسين حجت طباطبایی» (عالم و فقیه دینی) و «سيد حسن استرآبادی» (خطیب مشهور) نیز است.

منبع عکس: وب‌سایت ویکی شیعه؛ عکاس: نامشخص

قبور موجود در رواق حبیب‌ ابن مظاهر (رواق جنوبی): مقبره و ضریح «حبیب ابن مظاهر» (از شهدای کربلا) در جنوب ضریح امام حسین (ع) قرار دارد. حبیب از قبیله بنی اسد و از اصحاب خاص حضرت علی (ع) بود که در کوفه زندگی می‌کرد. او پس از خیانت کوفیان به امام حسین (ع) مخفیانه از شهر خارج شد و به سیدالشهدا پیوست تا اینکه در روز عاشورا به شهادت رسید. حبیب ابن مظاهر پیرترین شهید کربلا است. بنی اسد او را در قبری جداگانه از شهدای کربلا و در نزدیکی مراز امام حسین (ع) دفن کردند.

«سيد محمدمهدی موسوی شهرستانی» و «سيد محمدحسين» (فرزند او)، «سيد محمدحسين مرعشی حسينی» (معروف به شهرستانی) و «ميرزا محمدعلی» (فرزند او) شخصيت‌های علمی مشهوری هستند که در رواق جنوبی حرم امام حسین دفن شده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Local Guide Iraqi

قبور موجود در رواق ابراهیم مجاب (رواق غربی): مزار و ضریح نقره‌ای «ابراهیم مجاب» (از فرزندان امام موسی کاظم (ع)) در شمال غربی ضریح (در شمال رواق غربی) قرار دارد. او اولین کسی است که بعد از عاشورا (پس از مرگ متوکل عباسی) در کربلا ساکن شد. جمعی از سادات و علما همچون «ابواحمد حسین موسوی» (پدر سید رضی و سید مرتضی)، «سید عبدالله بحرانی» (نویسنده کتاب‌ الافاضات الحسينيه)، «سید محسن بن عبدالله بحرانی» و فزرند او «سید محمد« (از نویسندگان کتب فقهی)، «سید محمد زینی حسنی» (عالم و شاعر) و «سید محمد مهدی سید سلیمان آل طعمه» (از فرزندان ابراهیم مجاب) در جوار مزار ابراهیم مجاب دفن شده‌اند. مقبره خاندان برغانی (ملا محمد علی برغانی و ملا علی برغانی) از عارفان و فقیهان عصر قاجار در رواق غربی قرار دارد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Alikhani

قبور موجود در رواق فقیهان (رواق شرقی): مزار «محمد باقر وحید بهبهانی»، «سید علی طباطبایی»، «شیخ یوسف آل عصفور»، «سید کاظم رشتی» و فرزند ایشان «سید احمد» که همگی فقیه شیعه بودند و «حاج جواد بدقت» از شعرای اسلام در رواق فقهای حرم امام حسین (ع) قرار دارد.

مقبره پادشاهان آل بویه: مقبره پادشاهان آل بویه، قدیمی‌ترین قبور صحن حسینی (نزدیک به باب الشهدا) هستند. این امیران شیعه در بازسازی و تزیین حرم نقش موثری داشتند. در گذشته بقعه‌ای این قبور را می‌پوشاند و همه آن را با نام بقعه آل بویه می‌شناختند. امروزه این بقعه تخریب شده است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: حسام الطایی

مقبره خاندان قزوینی: سه تن از خاندان مجتهد قزوینی با نام‌های «سید ابراهیم بن محمد مجتهد قزوینی»، «آقا سید مهدی» و مجتهد «شیخ محمد حسین قزوینی» (از علمای دینی) در محدوده صحن شرقی (نزدیک باب قاضی الحاجات) قرار دارد.

دیگر قبور حرم امام حسین (ع): قبر «فضولی بغدادی» (یکی از برجسته‌ترین شاعران ترک و از صوفیان شیعه) در شرق باب القبله و مقبره «آل شیرازی» در ضلع جنوب شرقی صحن واقع شده است. قبور «میرزا محمد تقی شیرازی» و «آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی» (از مراجع تقلید شیعیان) در این مقبره قرار دارند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: مهدی فقیهی

• آدرس: خیابان جمهوریه (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از حرم امام حسین (ع): حدود ۴۰۰ متر (کمتر از ۱۰ دقیقه پیاده‌روی)

خیمه گاه امام حسین یکی از مکان‌های زیارتی شهر کربلا است که در محدوده جنوب غربی حرم حسینی قرار دارد. خیمه‌گاه همان محلی است که خیمه و چادرهای سپاه سید الشهدا در واقعه عاشورا در آن برپا شد. این خیمه‌ها حدود ۶۰ عدد بودند که با آرایش لعل اسبی (نیم‌دایره) و به فاصله دو متر از یکدیگر برافراشته شدند. خیمه امام حسین‌(ع) بزرگ‌ترین خیمه بود و در راس خیمه‌گاه قرار داشت. پشت خیمه‌ها گودالی (خندق) حفر شد تا امنیت برقرار شود و امکان حمله دشمن از این جانب وجود نداشته باشد.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Ghaith Ahmed

در عصر روز عاشورا و پس از شهادت امام حسین (ع) دشمن به جانب خیمه‌ها حمله کرد و پس از به اسارت گرفتن زنان و کودکان و فرزند بیمار امام حسین (ع) (امام سجاد (ع))، خیمه‌ها را آتش زد.

«سید عبدالمومن دده» (از نسل سید ابراهیم مجاب) در قرن ۱۰ هجری قمری بنای کوچکی به‌عنوان یادبود در محل خیمه‌گاه ساخت. در دوره ناصرالدین شاه قاجار در کنار مرمت و توسعه حرم حسینی، خیمه‌گاه نیز بازسازی شد. امروزه فضایی به وسعت بیش از ۲,۰۰۰ متر مربع حصارکشی شده است که در میانه آن بنایی با چند گنبد سبز رنگ، در محل خیمه‌گاه خودنمایی می‌کند.

در ورودی خیمه‌گاه بنایی منتسب به خیمه حضرت ابوالفضل (ع) قرار دارد و در دو طرف آن، ۱۶ طاق به یاد جهاز شتران ساخته شده است. بنایی سرپوشیده بخش اصلی این زیارتگاه محسوب می‌شود. در میان این بخش ضریحی در یادبود خیمه امام حسین ساخته شده است و دورتادور مکان‌های یادبود دیگر خیمه‌های سپاه امام حسین به چشم می‌خورند.

منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ عکاس‌ها (از راست به چپ):عمار العزاوی، خلیل عباس، حیدر العامری، Mohammed Naeel

• آدرس: انتهای خیابان العباس (ع)، روبه‌روی خیابان فرات (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از حرم امام حسین (ع): حدود ۶۵۰ متر (کمتر از ۱۰ دقیقه پیاده‌روی)

حضرت ابوالفضل (ع) برادر امام حسین (ع)، سقا، پرچم‌دار و علمدار سپاه حسینی در کربلا بود. ایشان در روز عاشورا پیش از امام حسین (ع) و در کنار رودخانه فرات توسط لشگریان سپاه یزید به شهادت رسیدند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Reality

حرم حضرت ابوالفضل (ع) از زیارتگاه‌های مهم و دیدنی شهر کربلا است که در شمال شرقی حرم امام حسین (ع) قرار دارد. اجزای مختلف ساختمان این حرم نمونه‌ای تمام عیار از معماری اسلامی محسوب می‌شود و پیشینه تاریخی آن به دوره آل بویه بازمی‌گردد. حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) در دوره‌های صفویه و قاجاریه توسعه یافته و بازسازی شده است و امروزه ۱۰,۹۷۳ متر مربع وسعت دارد.

حرم حضرت عباس بن علی (ع) پلانی مستطیل‌شکل دارد و ضریح حضرت در مرکز بنا واقع شده است. آخرین ضریح حرم حضرت عباس (ع) در سال ۱۳۹۵ هجری شمسی نصب شد. ضریح حرم (سازه‌ای مشبک از طلا و نقره)، ۹ باب، چهار رواق، صحن، ایوان طلا، گنبد طلایی رنگ (با ارتفاع ۳۹ متر) و دو گلدسته (با ارتفاع ۴۴ متر) از بخش‌های اصلی حرم حضرت ابوالفضل (ع) هستند. ایوان طلای این حرم ۳۲۰ متر مربع وسعت دارد و در جلوی گنبدخانه واقع شده است.

منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ عکاس‌ها (از راست به چپ):Ahmed AlKhabouRi ،Michal Vosmik، Sadiq Alwaeli، بنت علی

مقام دست راست و دست چپ حضرت ابولفضل (ع) در محدوده شمال شرق و جنوب شرق حرم (محله باب البغداد و باب الخان) قرار دارند. بر اساس مستندات تاریخی این دو مکان محل‌هایی هستند که دستان مبارک علمدار کربلا توسط دشمن قطع شدند و بر زمین افتادند. دو بنای مشبک در این دو مقام وجود دارند که به‌عنوان بخشی از زیارتگاه‌های مذهبی کربلا شناخته می‌شوند.

• آدرس: منطقه کمالیه، خیابان الحر، بعد از فلکه حر (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از حرم امام حسین (ع): حدود هفت کیلومتر (۱۵ دقیقه رانندگی)

حر نام یکی از شهدای کربلا است که در رکاب امام حسین (ع) شجاعانه جنگید. حر بن یزید ریاحی در ابتدا عضوی از سپاه عمر سعد بود که وجدان او با نصایح امام حسین ابن علی (ع) بیدار شد و در نهایت با پیوستن به سپاه حسینی در روز عاشورا به شهادت رسید. پس از واقعه عاشورا گروهی از قبیله حر در محل حضور پیدا کردند و اجازه دفن جسد حر را به‌همراه دیگر شهدای کربلا ندادند. آن‌ها پیکر حربن یزید ریاحی را به منطقه‌ای با نام قدیم «نواویس» انتقال دادند و به خاک سپردند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: عبدالله البطاط

مرقد حر از آثار دوره عضدالدوله دیلمی (سال ۳۷۰ هجری قمری) است. این مرقد در دوره صفوی و قاجار نیز تجدید بنا شد و توسعه یافت. حرم حضرت حر بن یزید ریاحی ۵۸۰ متر مربع وسعت دارد و ضریحی از جنس نقره با پنجره‌های مشبک در میانه آن به چشم می‌خورد. گنبدی با ۱۰ متر ارتفاع و مزین به کاشی‌کاری بر فراز مرقد حر خودنمایی می‌کند.

• آدرس: منطقه باب السلالمه، انتهای خیابان السیدرا یا سدره المنتهی (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از حرم امام حسین (ع): حدود ۷۵۰ متر (پنج دقیقه رانندگی یا ۱۰ دقیقه پیاده‌روی)

مقام صاحب الزمان (عج) یکی از مکان‌های زیاتی کربلا و مسجدی است که در محدوده شمال شرقی حرم امام حسین (ع)، حاشیه نهر القمه یا فرات (رودخانه حسینیه) و ورودی شمالی شهر کربلا قرار دارد. درباره پیشینه و زمان ساخت این مقام اطلاعات چندان دقیقی در دست نیست. گفته شده است که یکی از علما در خواب، حضرت موعود (عج) را در حال نماز خواندن در این مکان می‌بینند؛ این رویای صادقه را انگیزه و دلیل ساخت مقام ولی عصر در کربلا می‌دانند.

مقام امام زمان (عج) در ابتدا به‌صورت اتاقی کوچک و گلی بود، در سال ۱۳۴۷ هجری قمری توسعه یافت و طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۱ هجری قمری بازسازی شد. آخرین بازسازی این مقام مربوط به سال ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۳۷۲ هجری شمسی) است. نمای بنای مقام حضرت مهدی (عج) مزین به سنگ مرمر است. این زیارتگاه سه ورودی، صحنی گسترده و آینه‌کاری شده، محرابی نورانی (که ضریح مقام حضرت مهدی (عج) در مقابل آن نصب شده است) و گنبدی کاشی‌کاری‌شده دارد. این مکان در روز نیمه شعبان میزبان خیل عظیمی از دوستداران اهل بیت است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: Tawfeeq Naji

بارگاه حسینی ملجا و حرم آرامش‌بخش شیعیان و حق‌طلبان جهان است. آیا تاکنون به این مکان مذهبی مقدس سفر کرده‌اید؟ اگر تجربه حضور در کربلا و حرم امام حسین (ع) را دارید، لطفا نظرات خود را با مخاطبان کجارو به اشتراک بگذارید.

عکس کاور: دورنمایی زیبا از حرم‌های امام حسین (ع) و قمر بنی هاشم و بین الحرمین؛ منبع عکس: وب‌سایت ahlolbait.com؛ عکاس: نامشخص

نویسنده: زیبا وکیلی