موزه ملی قرآن کریم

تهران گستره متنوعی از موزه‌ها را در خود جای داده است که تعدادی از آن‌ها موزه‌های ملی به شمار می‌روند. موزه قرآن کریم در خیابان ولیعصر تهران، یکی از موزه‌های ملی ایران در پایتخت است. این موزه با محوریت قرآن، آثاری ارزشمند و نفیس را در خود جای می‌دهد. با کجارو همراه باشید.

موزه ملی قرآن کریم یکی از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌آید. این موزه دارای نمایشگاه متنوعی از آثار قرآنی، تاریخی و فرهنگی است و در حال حاضر، تنها موزه تخصصی در زمینه جمع‌آوری هنرهای قرآنی (از قرن چهارم هجری تا اواخر دوره قاجاریه) محسوب می‌شود. آنچه بر زیبایی این موزه می‌افزاید، حالت شمسه‌ای است که در طراحی فضای داخلی و در نحوه نمایش آثار، در تمامی طبقات حفظ شده است. نقش شمسه، در قرون گذشته اسلامی توسط تذهیب‌گران و هنرمندان مسلمان، به‌عنوان نقش شاخص تزیینی استفاده می‌شد. موزه قرآن کریم، دارای سه بخش موزه، کتابخانه تخصصی و بخش اداری است و بخش موزه با سه محور «تاریخی و فرهنگی»، «اشیا و آثار معاصر» و «نمایشگاه‌های دائم و موقت» اداره می‌شود.

موزه ملی قرآن کریم از نظر جغرافیایی دارای موقعیتی ویژه‌ است؛ به‌گونه‌ای که از شمال به خیابان پاستور و نهاد ریاست جمهوری، از شرق به خیابان ولیعصر، از غرب به خیابان فلسطین و از جنوب به خیابان امام خمینی راه دارد. موزه دارای دو درب ورودی است که یکی در تقاطع خیابان امام خمینی و دیگری در خیابان ولیعصر (عج) قرار دارد. در حال حاضر (بهار ۱۴۰۰) راه رفت‌وآمد بازديدكنندگان تنها ورودی اول است و ورودی دوم مسدود شده است. (مشاهده روی نقشه)

برای دسترسی به موزه قرآن کریم می‌توانید با استفاده از خط دو مترو (فرهنگسرا-صادقیه) به ایستگاه دانشگاه امام علی (ع) بروید و مسیر باقی‌مانده را پیاده طی کنید. همچنین با استفاده اتوبوس تندرو خط هفت (پایانه تجریش-پایانه معین) در ایستگاه امام خمینی پیاده شوید و باقی مسیر را پیاده بروید.

موزه ملی قرآن کریم موزه‌ای تخصصی در زمینه شناساندن نسخه‌های خطی و آثار هنری قرآنی است. ساختمان موزه ملی قرآن کریم در دو بازه زمانی پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷ طراحی و بنا شده است. ساخت این مجموعه در سال ۱۳۵۴ با عنوان فرهنگسرا در کنار کاخ مرمر و کاخ سنا (ساختمان مجلس خبرگان کنونی) و در ۱۴ متر زیرزمین و در سه طبقه آغاز و تا زمان انقلاب اسلامی، ۲۵ درصد کار ساخت آن تمام شد. پس از یک وقفه ۱۶ ساله، در سال ۱۳۷۳ ساخت آن پی گرفته شد و در سال ۱۳۷۶ به پایان رسید؛ اما افتتاح نشد. در سال ۱۳۸۴ این مکان تبدیل به موزه ملی قرآن کریم شد.

در معماری این مجموعه «هندسه و سازه» نقش اصلی را ایفا می‌کند. برخلاف بسیاری از موزه‌ها که همسطح با زمین هستند، این موزه در زیرزمین جای گرفته و سبک معماری‌اش، سنتی ایرانی است. این موزه از دیدگاه زیبایی‌شناسی و اصول بنیادین، مانند هوا‌دهی، روشنایی و نور و جانمایی آثار، همه شرایط لازم را دارد. عامل سازه نیز با استفاده از اشکال هندسی در ساختن سقف‌ها (به‌ویژه در بخش کتابخانه) و در سقف سالن اصلی آمفی‌تئاتر، در نوع خود، نمونه جالبی از این دست به شمار می‌رود.

تلاش در بهره‌گیری از نور و روشنایی طبیعی، با جایگزینی نورگیرها در بام مجموعه، سبب شده است که سرسرا، کتابخانه، بخش‌هایی از موزه و نگارخانه‌ها و بخش اداری تا اندازه مطلوبی از نور بهره‌مند شوند. در گزینش مصالح، دوام بالا، کاهش میزان نیاز به رنگ‌آمیزی، بازسازی و نگهداری، امکانات موجود و توجه به اهمیت نماهای درونی (در بنایی که نمای خارجی ندارد) معیار اصلی در انتخاب بوده‌اند. از همین رو در بخش بزرگی از این سازه، از نمای آجرنما و بتن نمایان (بتن تیشه‌ای با سیمان سفید) استفاده شده است. هچنین بهره‌مندی از طرح‌های ویژه، کاشی‌کاری و نقوش آشنای فضاهای مذهبی، به نزدیکی و پیوند بیشتر معماری این مجموعه با حال‌و‌هوای معماری بومی و سنتی افزوده است.

در ساخت این مجموعه به‌طور کامل از سازه بتنی استفاده کرده‌اند و یک دیوار دوجداره با عایق بتنی کل مجموعه را از فشار و رطوبت خاک پیرامونی زیرزمین محفوظ نگه می‌دارد. این دیوار در سراسر محیط خارجی بنا امتداد یافته است. زنده یاد بهروز احمدی، طراح این موزه بوده‌ است.

موزه دارای سه طبقه و ۱۰ هزار متر مربع زیر بنا است. علاوه بر سالن‌های نمایش دائمی آثار، سالنی برای نمایشگاه‌های دوره‌ای و موقت نیز در موزه پیش‌بینی شده است. طبقه اول، منفی یک و دو به نمایش نسخه‌های خطی قرآن کریم، کتب ادعیه، طومار‌های بالا بلند تاریخی و قباله‌های ازدواج (اغلب مربوط به افراد مهم با مهریه‌ یک جلد کلام‌الله) و دیگر موضوعات منشعب از علوم قرآنی اختصاص دارد. در جهات کناری هر طبقه گالری‌ها و نگار‌خانه‌های زیبایی جای دارد که گاه برای نمایشگاه‌های جانبی و گاه به‌عنوان مکمل آثار موزه‌ای از‌ آن‌ها بهره‌گیری می‌شود. همچنین در این گالری‌ها نمایشگاه عکس از امامزاده‌های مهم و اصلی تهران و شهرستان‌ها برگزار شده است که به گفته‌ راهنمای موزه، این عکس‌ها به‌صورت دائمی نمایش داده می‌شوند.

در بخش دیگر موزه، تابلوهای هنری، طراحی، خوشنویسی و نگارگری هنرمندان معاصر به نمایش گذاشته می‌شود. تالار امانات و سالن سمعی-بصری از دیگر بخش‌های این موزه است. همچنین بخش فروشگاهی برای فروش نشریات و محصولات فرهنگی در نظر گرفته شده است. آمفی‌تئاتر موزه با گنجایش ۵۰۰ نفر در باغ قرار دارد و هنوز تکمیل نشده است.

آثار موجود در این موزه پیرامون سه محور هستند که عبارت‌اند از:

• آثار تاریخی فرهنگی مثل نسخه‌های خطی، چاپ سنگی قرآن کریم، مرقعات، کتب ادعیه، طومارها و سایر آثاری که موضوعات‌شان به‌نوعی با قرآن مرتبط است؛
• آثار خوشنویسان و هنرمندان معاصر مثل استاد امیرخانی و اشیا متعلق به کاتبین و هنرمندان شناخته شده، مثل میرعلی‌ هروی، محمد ابراهیم قمی، عبدالقادر حسینی و ام‌سلمه دختر فتحعلی شاه قاجار؛
• آثار قرآنی ارزشمند از بازه زمانی حدود سده چهارم هجری تا پایان قاجاریه، به‌همراه اشیا ارزنده‌ای همچون سکه، ظروف، قلمدان، گلدان و... .

هم‌اینک این موزه دارای ۶۵۰ اثر از نسخ خطی قرآن است، در حالی که در آغاز بنیان‌گذاری، با ۴۹ نسخه خطی و ۱۵۱ تابلو شکل گرفت.

در سویه جنوبی طبقه منفی یک نیز کتابخانه تخصصی موزه قرار گرفته است که حدود ۵۰۰ متر مربع مساحت و گنجایش ۴۰ هزار کتاب را دارد. هم‌اکنون ۳۵۰۰ جلد کتاب در حوزه‌هایی مانند تفاسیر قرآنی، کتب علوم قرآنی و... در این کتابخانه موجود است.

نمایشگاه آثار ملی ثبت شده

آثار ثبت ملی شده موزه قرآن کریم در سالن منفی دو و با ۱۶ اثر، به‌صورت نمایشگاه دائمی پذیرای علاقه‌مندان است.

نمایشگاه‌ نسخه‌های خطی مرمت شده

نسخه‌های خطی این موزه یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ علم در میان منابع مستند به شمار می‌رود. در بین این آثار، ۱۰ اثر به جهت تشخیص آسیب احتمالی مورد مرمت کارشناسان قرار گرفته‌اند. این آثار در موزه، با برچسب مخصوص (نسخه خطی مرمت شده) مشخص شده است.

گالری استاد امیرخانی

استاد غلامحسین امیرخانی، یکی از اساتید برجسته در خوشنویسی و نستعلیق نویسی محسوب می‌شود. او نمایشگاه‌های فردی و گروهی بسیاری در داخل و خارج از کشور، از جمله انگلستان، سوریه، پاکستان، فرانسه، امارات متحده عربی و... برگزار و کتاب‌هایی مانند دیوان حافظ، ترکیب‌بند محتشم، صحیفه هستی، سرو سایه فکن، بهار در پاییز، گزیده دیوان خواجوی کرمانی، یادنامه کلهر، مناجات امیر‌المومنین، رباعیات خیام، قصیده قرآنیه و بسیاری کتب دیگر را کتابت کرده است. موزه ملی قرآن در ابتدای تاسیس، ۲۰ اثر قرآنی از امیرخانی را خریداری کرد و به‌صورت نمایشگاه دائمی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داد. از جمله آثار شاخص او در این موزه می‌توان به «قد افلح من تزکی» و «بلی من اوفی بعهده» اشاره کرد.

شجره نامه‌های امامزادگان

تاکنون در ایران حدود سه هزار و پانصد اثر به‌عنوان بقاع متبرکه و اماکن مذهبی به ثبت رسیده است که از آن جمله می‌توان به امامزادگان، مساجد، حسینیه‌ها، مدارس علمیه و اماکن مذهبی اقلیت‌های دینی اشاره کرد. در موزه ملی قرآن کریم، نمایشگاهی دائمی از نسب و شجره نامه شخصیت‌های مدفون در بقاع متبرکه ثبت شده در آثار ملی، برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شده است.

• در محیط موزه سکوت را رعایت کنید.
• قبل از رفتن به موزه، کیف‌های خود را تحویل دهید.
• اطراف یک اثر هنری، تجمع نکنید.
• تماس تلفنی برقرار نکنید.
• هنگام عکاسی از فلاش استفاده نکنید. (نور فلاش می‌تواند به مواد تشکیل‌دهنده آثار هنری آسیب بزند.)
• سعی کنید تعداد عکس‌هایتان را محدود کنید و به‌جای آن از بازدید آثار لذت ببرید.
• مراقب خطوط امنیتی رسم شده اطراف آثار هنری و نرده‌های مختلف حفاظتی باشید.
• از دست زدن به آثار خودداری کنید.
• به دیوار‌های موزه تکیه ندهید.
• خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن ممنوع است.

ساعات بازدید موزه ملی قرآن کریم از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ آغاز می‌شود و تا ساعت ۱۴ ادامه دارد. بازدید از این موزه رایگان است.

منابع عکس: گوگل مپ، موزه قرآن و خبرگزاری مهر

نویسنده: نیکی قره گوزلویان