امامزاده زید الکبیر

آرامگاه، بقعه یا مقبره، ساختمانی است که به‌عنوان بنای یادبود برای فرد یا افرادی ساخته می‌شود. به‌طور معمول، آرامگاه با مزار عادی تفاوت دارد و برای افرادی ساخته می‌شود که سرشناس‌ و معروف باشند. این افراد شامل شخصیت‌های مذهبی، عرفا، شعرا و سیاستمداران می‌شوند. در ادامه این مقاله، با آرامگاه امامزاده زید الکبیر که از جاهای دیدنی ابهر به‌حساب می‌آید، آشنا خواهیم شد.

• آدرس: استان زنجان، شهر ابهر، خیابان مطهری، میدان زیدالکبیر (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ |‌ عکاس: فرهاد یعقوبی الموتی

امامزاده شاهزاده زیدالکبیر یکی از آرامگاه‌های معروف استان زنجان در ابهر است که در شرق شهر و در انتهای خیابان استاد مطهری ابهر واقع شده است. این مقبره، به یکی از شخصیت‌های مذهبی شهر ابهر در استان زنجان تعلق دارد که شجره‌نامه او به حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رسد. این بنای تاریخی گنبد مخروطی شکل زیبایی دارد. اطراف زیارتگاه در گذشته گورستانی وجود داشت که در حال حاضر، به خارج از شهر منتقل شده است. آرامگاه در وسط میدانی پر از گل‌های رنگارنگ قرار گرفته است و از نظر سبک معماری در این ناحیه، نظیر ندارد.

برای دسترسی به امامزاده زید الکبیر از میدان آزادی در مرکز شهر ابهر، وارد بلوار شهید بهشتی شوید و در امتداد این بلوار، به‌سمت بلوار معلم ادامه دهید. پس از دو کیلومتر و رسیدن به میدان جانباز، از خروجی جنوب میدان وارد خیابان مطهری شوید. میدان امامزاده زید الکبیر در میانه این خیابان قرار دارد.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ نقاشی از: اوژن فلاندن

شجره‌نامه امامزاده زید الکبیر در متن کتاب منتقله‌الطالبیه آمده است. طبق این کتاب، وی شاهزاده زیدالکبیر بن عیسی ابوزید ابهری بن اسماعیل بن محمد بن عیسی بن محمد بن عبدالله دردار بن ابوعلی محمد الابهری بن احمد بن عبدالله القافه بن علی السدید بن حسن الامیر بن زید بن حسن المجتبی بن علی بن ابی‌طالب (ع)، دفن‌شده در شهر ابهر است. «ابوالمعالم فخیم ابهری» در کتاب امامزادگان ابهر و نواحی، فوت شاهزاده زیدالکبیر را در سنه ۵۷۷ هجری قمری ذکر می‌کند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: مازیار الله‌یاری

طبق نظر کارشناسان، بنای چهارضلعی به شیوه بناهای دوره ایلخانان است که ایوان‌های شمالی و شرقی آن در عصر صفویه و ایوان‌های جنوبی و غربی بنا در دوره‌های اخیر به آن اضافه شده‌اند. بناى آرامگاه امامزاده زید الکبیر از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت نخست که به‌عنوان فضاى ابتدایی ورود به شبستان اصلى ساخته شده، دارای سقفی با طاق و تویزه‌‌هاى تماشایی است و پرکشى‌‌هاى گچى، این عنصر معمارى را زینت بخشیده‌اند. فضاى دیگر که به‌واسطه یک ورودى با هشتى ارتباط پیدا می‌کند، قسمت اصلى بقعه به‌شمار مى‌‌رود. این دو قسمت در وضعیت کلی، پلان بقعه را مربع کرده‌اند؛ با این تفاوت که زوایاى جبهه جنوبى با تبدیل به قوس‌هاى چشم‌نواز، فرم مستطیل را تغییر داده‌اند. تار و پود بنا از آجر تشکیل شده که در قسمت داخلى گچ‌کارى و در نماى بیرونى، کاشی‌کارى آن را زینت داده است. اطراف بنا ایوان‌هاى زیبایى دیده می‌شود که در آن قرینه‌سازى را به‌طور کامل رعایت کرده‌اند.

گنبد آرامگاه، دوپوش و از نوع رک است که با گلوییِ مخروطی و بلند خود، برج‌های آرامگاهی سده‌های سوم و چهارم هجری قمری را تداعی می‌کند. از جمله ویژگی‌های این گنبد، سطوح خارجی آن است که پوشش کاشی فیروزه‌ای مزین به طرح‌های هندسی و کاربندی رنگی دارد که بر سطح گچی نمای داخلی نقش بسته‌اند. بدنه گریو بلند، از آجرکاری زیبایی برخوردار است و در بالای آن، قطار متناسبی ایجاد شده که یک لبه پیش‌آمده را روی خود حمل می‌کند و از روی آن‌، بدنه مخروطی شکل گنبد برپا شده است.

بلندی دکل بنا در حدود ۱۳ متر و ارتفاع گنبد و قطر ساقه آن پنج متر است. پوسته داخلی این گنبد آجری، در ارتفاع پنج متری از سطح قبه قرار دارد و بر فراز جرزهای چهارگانه نشسته است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: مهرداد خاتمی

در گذشته، یک جفت درب چوبی منقوش قدیمی سمت شرق امامزاده نصب بود که باستان‌شناسان نوع چوب آن را چوب چیت تشخیص داده بودند. شوربختانه، اندازه این درب‌ها در مرمت و بازسازی تغییر یافته است و در محل دیگری نصب شده‌اند. به دليل دخل‌وتصرف فراوان در طی قرون متمادی، شكل و پلان اصلی اين بنای قديمی نامعلوم است و تنها سند مكتوبی كه می‌توان بر اساس آن زمان تقريبی ساخت يا تعميرات سازه‌ها را مشخص كرد، قطعه شعری محسوب می‌شود كه روی بدنه در چوبی آن مزين به نگاره‌های گياهی حكاكی شده است. بر اساس حروف ابجد این نوشته، تاريخ ۸۵۰ هجری قمری به دست می‌آيد و به اين ترتيب، اين بنا را در رديف مقابر نيمه اول قرن نهم هجری قمری قرار می‌دهد. روی درب‌ها اشعاری نوشته شده که به‌طور برجسته نقر شده است:

به تعمیر شهزاد زیدالکبیر که باشد به روز جزا دستگیر

موفق شد استاد کار جهان سقی حسین کلب این آستان

به تاریخ آن «عقل کل گل شگفت» مریزاد دست آفرین باد گفت

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: علم‌جو

در گذشته بر بالای صندوق چوبی آرامگاه، کلاه‌خودی طلا با زنجیره‌هایی از همان جنس به‌طور معلق نصب بود و شمشیر قدیمی گران‌بهایی در آنجا قرار داشت که روی قبضه آن نوشته‌هایی به چشم می‌خورد. امروزه اثری از این اشیا در دست نیست.

عکس‌‌ها از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس‌ها: مازیار الله‌یاری، اوهریش

در قسمت غربی شاهزاده زیدالکبیر، یک قطعه سنگ‌نوشته سفید کوچک کار گذاشته شده است که تاریخ تعمیر قبلی امامزاده را نشان می‌دهد. متن این کتیبه چنین است:

تعمیر کرد گنبد و طاق امامزاده شاهزاده زیدالکبیر را حاجی امین‌الشریعه و تمام کرد حاجی جلال‌الدین ابهری به توفیق الله تعالی به تاریخ غره محرم‌الحرام ۱۰۷۵ هجری قمری.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌ عکاس: Sheikhiam1385

• هنگام بازدید از آرامگاه امامزاده زید الکبیر، سکوت و احترام لازم برای حضور در اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.
• برای ورود به آرامگاه امامزاده زید الکبیر، نیاز به پوشش کامل اسلامی خواهید داشت.
• در مناسبت‌های مذهبی، آرامگاه امامزاده زید الکبیر محل برگزاری مراسم عزاداری یا جشن‌های مردم ابهر است.
• در اطراف آرامگاه امامزاده زید الکبیر، فروشگاه‌ها و غرفه‌های خرید سوغات و صنایع دستی زنجان وجود دارد.
• بازدید از آرامگاه امامزاده زید الکبیر تنها از اوایل صبح تا پیش از غروب آفتاب امکان‌پذیر است.
• بازدید از آرامگاه امامزاده زید الکبیر رایگان است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia |‌عکاس: علی نجفی

• آدرس:استان زنجان، حاشیه جنوبی شهر ابهر (مشاهده در نقشه)

آرامگاه پیراحمد زهرنوش واقع در حاشیه جنوبی شهر ابهر، یکی از مراکز تاریخی استان زنجان است. این مجموعه که شامل آرامگاه و خانقاه می‌شود، مدفن سه تن از عارفان نامدار است. بخش خانقاهی این مجموعه اکنون به‌عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی ابهر فعالیت می‌کند و از سه بخش تاریخی، اسلامی و سنگ و کاغذنوشته تشکیل شده است.

• آدرس:‌استان زنجان، شهرستان ابهر، کیلومتر ۱۵ جاده ترانزیتی ابهر-تاکستان، روستای قروه (مشاهده در نقشه)

مسجد جامع قروه یکی از آثار ملی ایران است که به دوره سلجوقیان تعلق دارد. این اثر تاریخی به‌واسطه گچ‌بری‌ها و کتیبه‌های منحصربه‌فرد، شهرت جهانی پیدا کرده است. مسجد جامع قروه، قدیمی‌ترین مسجد در استان زنجان محسوب می‌شود.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ پوریا محمدی پیوند