شهر پترا

شهر باستانی پترا، پایتخت نبطی‌ها، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای معروف جهان و جزو پربازدیدترین جاذبه‌های گردشگری اردن به شمار می‌رود. این شهر در دل صخره‌ها، کوه‌ها و میان گردنه‌ها، بین دریای سرخ و دریای مرده قرار دارد. پترا به سبب مکان‌های باستانی مشهور با معماری منحصربه‌فرد و تفریحات جذاب برای گردشگران، همواره محبوبیت خود را در میان مردم کشورهای مختلف حفظ کرده است.

شهر باستانی پترا سال‌های طولانی گم‌شده بود و در دهه ۱۸۰۰ میلادی توسط کاشفی اروپایی کشف شد. این شهر در سال ۲۰۰۷ میلادی در کنار دیوار چین، تاج محل در هند، کلوسئوم در ایتالیا، ماچوپیچو (Machu Picchu) در پرو، مجسمه مسیح منجی در برزیل و هرم چیچن ایتزا (Chichen Itza) در مکزیک، جزو عجایب هفت‌گانه دنیا قرار گرفت.

منبع عکس: britannica.com

شهر پترا که جزو قدیمی‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌رود، با وسعت ۲۶۴ کیلومتر در جنوب غربی کشور اردن، بین کوه‌ها و دره‌ها قرار گرفته است. این شهر باستانی از سال ۴۰۰ پیش از میلاد تا ۱۰۶ میلادی، رونق بسیار داشت. قوم عرب زبانی به نام نبطی‌ها که در قرن ۶ پیش از میلاد وارد اردن شدند، با گذشت دو قرن، در قرن چهارم پیش از میلاد، شهر پترا را ساختند و آن را پایتخت خود قرار دادند. آنچه امروز از این کلان‌شهر باستانی بزرگ، به‌جا مانده، نشان‌دهنده اهمیت و تمرکز تجاری شهر در دوره باستان است. این مکان اکنون به‌عنوان یک سایت باستان‌شناسی مهم برای محققان و جاذبه‌ای دیدنی برای گردشگران به شمار می‌رود.

فیلم‌سازان، شهر مرموز پترا را تا به امروز در فیلم‌های مختلفی نمایش داده‌اند. در حال حاضر تنها ۱۵ درصد از این شهر باستانی توسط باستان‌شناسان بررسی و حفاری شده است و از ۷۵ درصد آن هنوز اطلاعات تاریخی دقیقی در دست نیست.

منبع عکس: fa.wikipedia.org

واژه پترا، یک واژه یونانی به‌معنای صخره و سنگ است. برخی ریشه آن را به واژه یونانی «پتروس» می‌رسانند. این شهر در دل صخره بنا شده و بقایای آن از دوره‌های پارینه‌سنگی و نوسنگی در پترا کشف و شناخته شده است.

به گفته منابع تاریخی، ادومی‌ها (Edomites) حدود سال ۱,۲۰۰ پیش از میلاد، منطقه‌ای که امروز پترا نامیده می‌شود را به اشغال خود درآوردند. ادومی‌ها از نوادگان اسحاق، برادر یعقوب بودند که طبق کتاب مقدس عبریان، قلمروی آن‌ها از شبه‌جزیره سینا تا کادش بارنه (Kadesh Barnea) امتداد داشت. قرن‌ها بعد، نبطیان که قبیله‌ای عرب بودند، آن را اشغال و تبدیل به پایتخت پادشاهی خود کردند.

نبطی‌ها، کوه‌های پترا را تراشیدند و روی آن‌ها، ساختمان‌های بزرگ، معابد و مقبره‌هایی را بنا کردند. این کوه‌ها از جنس ماسه‌سنگ بودند و به‌طور طبیعی مانند یک دیوار مستحکم از شهر دفاع می‌کردند؛ با این وجود، نبطی‌ها یک دیوار نیز برای تقویت شهر ساختند. بنای یک امپراتوری در صحرای خشک، نیازمند آب بود. نبوغ نبطی‌ها در صرفه‌جویی و مهندسی آب خود را نشان داد؛ آن‌ها که مهندسان ماهری بودند، سیستم آبیاری پیشرفته‌ای برای شهر طراحی کردند و برای آبیاری زمین‌های خود از احداث سد، کانال‌های سنگی، مخازن آبیاری و لوله‌های سفالی بهره بردند.

شهر پترا معابد و تئاترهای بسیاری داشت. بعدها که پترا به امپراتوری روم پیوست، ساکنان شهر تحت‌تاثیر فرهنگ بیزانس، کلیسا و خیابان‌ ستون‌دار شهر را بنا کردند.

زلزله‌ای در سال ۵۵۱ میلادی در پترا رخ داد که آسیب‌های بسیاری به شهر رساند. این زلزله سبب تغییر مسیرهای تجاری شد و شهر پترا که تا زمان تغییر مسیرهای تجاری، به شکوفایی خود ادامه داده بود، در نهایت با این زلزله، سقوط کرد و متروکه شد.

در قرن هفتم میلادی، شهر پترا که حدود یک قرن متروکه و خالی از سکنه شده بود، دوباره مورد استفاده بادیه‌نشین‌های محلی قرار گرفت. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این شهر در قرن ۱۲ میلادی یکی از پایگاه‌های جنگ‌های صلیبی بوده است.

شهر پترا از سمت شرق، با تنگه‌ای باریک به نام «وادی‌السیق»، آغاز می‌شود و اولین مکانی که از سیق دیده می‌شود، ساختمان مقبره‌ای شکل خزانه است. الدیر یا صومعه یکی دیگر از بناهای سنگی تراشیده در پترا به شمار می‌رود که نمای مقبره‌ای ناتمام را نشان می‌دهد که در عهد بیزانس از آن به‌عنوان کلیسا استفاده می‌شد.

در سال ۱۹۹۳ در شهر پترا حفاری‌هایی صورت گرفت و چند معبد و بنای تاریخی یافت شد که سنت‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی شهر را مشخص می‌کردند. خرابه‌های این بناها در برابر سیل و پدیده‌های طبیعی آسیب‌پذیرند و افزایش تردد گردشگران به آن‌ها آسیب می‌رساند.

پترا در سال ۱۹۸۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و در تاریخ هفت جولای سال ۲۰۰۷ به‌عنوان یکی از عجایب هفت‌گانه جدید در جهان معرفی و به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری برای افراد مشهور سراسر جهان تبدیل شد.

منبع عکس: britannica.com

پترا شهری است که نیمی از آن را ساخته و نیمی دیگر از آن را در دل صخره‌ها کنده‌اند. اطراف کوه، پر از گذرگاه‌ها و دره‌هایی است که پترا را احاطه کرده‌اند. سبک معماری پترا ترکیبی از سنت‌های باستانی شرقی با معماری هلنیستی در دل صخره است. این شهر به‌شکل ساختمانی مدور ساخته شده است که معماران نبطی آن را با تاثیر از آشور، روم و معماری مصری شهر اسکندریه بنا کرده‌اند؛ در معماری این شهر از ستون‌های کورنتی تزیین‌شده نیز استفاده شده است.

آرامگاه هارون، برادر حضرت موسی (ع) در ارتفاعات جبل‌الهارون در نزدیکی شهر پترا قرار دارد. یک سالن آمفی‌تئاتر نیز به سبک معماری روم در قسمتی از این شهر ساخته‌اند که گنجایش آن ۳,۰۰۰ نفر است. این شهر هر روزه، هزاران گردشگر را از سراسر دنیا به اردن می‌کشاند و آن‌ها را به سفری تاریخی می‌برد.

منبع عکس: planetware.com

تنگه سیق یا باب‌السیق

تنگه سیق، با طول ۱٫۲ کیلومتر، در ورودی شهر باستانی پترا قرار دارد. ارتفاع دیوارهای صخره‌ای بلند، قرمز رنگ و مارپیچ آن به ۸۰ متر می‌رسد. این مسیر برای پیاده‌روی بسیار مناسب و هیجان‌انگیز است. تماشای کانال‌های آب، باقی‌مانده‌های لوله‌های سفالی، محراب‌های اطراف تنگه، برای علاقه‌مندان تاریخ و فرهنگ جذابیت بسیاری دارند. مسیر تنگه را با کالسکه هم می‌شود طی کرد؛ اما پیاده‌روی در آن دلنشین‌تر است.

خزانه‌داری پترا (Treasury)

منبع عکس: britannica.com

خزانه‌داری، با نام «الخزنه» نماد شهر پترا و مهم‌ترین ساختمان این شهر به شمار می‌رود. خزانه‌داری را به سبک معماری هلنیستی ساخته‌اند و نمای آن ۲۴٫۹ متر عرض و ۳۸٫۷۷ متر ارتفاع دارد. مردم از گذشته باور داشتند که فرعون ثروت خود را در این مکان نگهداری می‌کرد. مخروط بالای این بنا سوراخ‌هایی دارد که آثار جست‌وجوگران گنج است.

صومعه (Al deir)

منبع عکس: petranightstours.com

صومعه یا الدیر، دومین بنای معروف شهر پترا است که معماری آن شباهت زیادی به خزانه‌داری دارد؛ اما بزرگ‌تر است. نمای این بنا را نیز با معماری هلنیستی، در قرن سوم پیش از میلاد ساخته‌اند و مانند خزانه‌داری به آرامگاه بزرگ نبطی‌ها شهرت یافت. از این بنا به‌احتمال زیاد در دوره بیزانس به‌عنوان کلیسا استفاده می‌شد.

آرامگاه سلطنتی پترا (Royal Tombs)

مقبره‌های زیادی در شهر پترا وجود دارد؛ اما چهار مقبره سلطنتی این شهر از شهرت بیشتری برخوردارند و معماری آن‌ها جذاب و پرپیچ‌وخم است. سابقه این آرامگاه‌های سلطنتی به قرن یکم پیش از میلاد می‌رسد.

• مقبره اورن (Urn Tomb): اولین مقبره در مرکز پترا است که آن را مقبره ملکوس دوم، پادشاه نبطی می‌دانند و از نظر گردشگری، دومین جای پرجمعیت پترا به شمار می‌رود.
• مقبره ابریشم(Silk Tomb): دومین مقبره پترا است که در کنار مقبره اورنه قرار دارد و نام آن را به‌علت رنگ ماسه‌سنگ‌ها روی آن گذاشته‌اند.
• مقبره قرنتیان(Corinthian Tomb):سومین مقبره شهر است که به‌علت وجود نشانه‌های قرنتی در آن، به این عنوان نامیده شد و معماری شبیه به خزانه‌داری دارد؛ اما بنای آن خراب شده است.
• آرامگاه کاخ (Palace Tomb): چهارمین مقبره شهر پترا است که از لحاظ وسعت زیاد و طراحی رومی، شباهت زیادی به خانه طلایی نرو (Nero) در رم دارد.

قصرالبنت (Qasr El-bint)

بنای قصرالبنت در انتهای خیابان ستون‌دار شهر پترا قرار دارد. این بنا معبد اصلی نبطی‌ها بود و آن را برخلاف دیگر بناهای سنگی پترا، با بلوک‌های ماسه‌سنگ طلایی ساخته‌اند. خدای قصرالبنت محل بحث است؛ زیرا بعضی عقیده دارند این معبد به خدای اصلی نبتی‌ها تعلق دارد و بعضی دیگر فکر می‌کنند نمادهای یونانی معبد نشان می‌دهند این معبد به زئوس و آفرودیت تعلق دارد.

کلیسای بیزانس (Byzantine Church)

منبع عکس: planetware.com

کلیسای بیزانس در سمت راست خیابان ستون‌دار قرار دارد. این کلیسا نسبت به جاهای دیگر پترا، جذابیت کمتری دارد و تنها جاذبه مهم آن، موزاییک‌های ۱۵۰۰ ساله این کلیسا است.

ویرانه‌های رومی‌پترا

ویرانه‌های پترا مربوط به قرن اول میلادی و متعلق به رومی‌ها هستند. آن‌ها برخلاف چیزی که انتظار می‌رفت به نبطی‌ها حمله نکردند. به گفته منابع تاریخی،‌ رومیان مقدار زیادی طلا و جواهر به نبطی‌ها دادند و هم‌زیستی مسالمت‌آمیزی را آغاز کردند. آمفی‌تئاتر و خیابان ستون‌دار پترا از مهم‌ترین جاذبه‌های آن هستند که ارزش صرف وقت و تماشا را دارند.

منبع عکس: britannica.com

برای بازدید از شهر پترا ابتدا به کشور اردن بروید. سفر به اردن برای دارندگان گذرنامه ایرانی، بدون ویزا ممکن نیست و در حال حاضر (سال ۱۴۰۱) به مسافران ایرانی، ویزای توریستی داده نمی‌شود.

در حال حاضر از ایران هیچ پرواز مستقیمی به اردن وجود ندارد و برای سفر به این کشور باید از طریق پروارهایی با یک توقف یا بیشتر اقدام کنید. خطوط هواپیمایی الاتحاد، امارات، قطر، ترکیش، فلای دبی و ایرعربیا شما را با توقف یک ساعته در یکی از شهرهای ابوظبی، دبی، کویت، شارجه، استانبول یا بحرین به اردن می‌برند. مدت زمان سفر، بستگی به شهر مورد نظر گردشگر دارد؛ اما با حساب یک ساعت توقف، زمان پرواز معمولا ۶ ساعت طول می‌کشد. قیمت بلیط پرواز نیز به تاریخ سفر و شهر مورد نظر بستگی دارد.

منبع عکس: johtt.com

بهترین راه دسترسی به پترا از شهر امان، پایتخت اردن، است. امان تا پترا حدود ۲۴۰ کیلومتر فاصله دارد. روزانه از امان چند اتوبوس به وادی‌موسی می‌روند. مینی‌بوس‌هایی نیز در وادی موسی است که مسافران را به شهر پترا می‌رسانند. برای طی مسیر امان تا پترا گزینه‌های زیر را پیش رو دارید:

• اتوبوس: جت‌باس، شرکت اتوبوس‌رانی اردن است که اتوبوس‌هایی با قیمت مناسب دارد و حرکت آن‌ها از پایتخت به پترا از ساعت ۶:۳۰ صبح آغاز می‌شود و با چند توقف در وادی موسی، بعد از طی مسیری چهار ساعته به پترا می‌رسند. قیمت بلیط این اتوبوس‌ها اکنون ۱۵ دلار است.
• ماشین کرایه‌ای: این ماشین‌ها در فرودگاه امان کرایه داده می‌شوند تا مسافران با آن‌ها رانندگی کنند. اگر قصد رانندگی ندارید، می‌توانید با تاکسی بروید و زودتر به پترا برسید. هزینه تاکسی و ماشین‌های کرایه‌ای امان تا پترا حدود ۶۰ دلار است.
• مینی‌بوس: قیمت بلیط مینی‌بوس‌های امان تا پترا حدود هفت دلار است و حرکت آن‌ها از ساعت ۹ صبح آغاز می‌شود و بین مسیر، توقف زیادی دارند. تنها عیب استفاده از این وسیله نقلیه، برنامه‌ریزی نامنظم آن‌ها است؛ چون زمانی حرکت می‌کنند که ظرفیت مسافر آن‌ها تکمیل باشد.
• تور سفر: بهترین راه سفر به پترا، استفاده از تور است؛ زیرا از طریق سفر با تور، بی‌‌هیچ دغدغه‌ای می‌توانید از سفر خود لذت ببرید. تورهای یک‌روزه و دوروزه عقبه برای بازدید از پترا با قیمت‌های خوب ارائه می‌شوند.

بعد از ورود به شهر پترا، ابتدا باید از تنگه طولانی و باریک سیق عبور کنید. این تنگه شگفت‌انگیز و خارق‌العاده، حدود یک کیلومتر طول دارد و دو طرف آن را صخره‌هایی با ارتفاع حدود هشت متر در برمی‌گیرند. هر گردشگری بعد از این عبور از این تنگه، وقتی برای اولین بار چشمش به شهر پترا می‌افتد، احساس می‌کند در رویا فرو رفته است.

در سال ۲۰۲۳، قیمت ورودی شهر پترا، ۵۷ تا ۵۰ دینار اردن (JOD) برای هر نفر، معادل ۷۰ دلار است. بلیط‌های چندروزه بازدید از آن نیز با قیمت ۵۵ تا ۶۰ دینار اردن در دسترس است.

منبع عکس: planetware.com

• ساعت بازدید: بازدید از شهر پترا در تابستان از ساعت ۶ تا ۱۸ و در زمستان از ساعت ۶ تا ۱۶ است.
• مدت زمان بازدید کامل: پنج روز

پترا دیدنی‌های تاریخی و تفریحی بسیاری دارد و بازدید کامل از آن حدود پنج روز زمان لازم دارد. این شهر با وسعتی در حدود ۲٬۶۴۰ هکتار، دیدنی‌های بسیاری در پارک باستان‌شناسی خود دارد. بازدید از پترا را صبح زود شروع کنید تا فرصت تماشای زیبایی آن را داشته باشید. بازدید از این شهر در تابستان ساعت ۶ صبح تا ۶ عصر و در زمستان از ساعت ۶ تا چهار عصر امکان‌پذیر است.

خرید در پترا بسیار هیجان‌انگیز و لذت‌بخش است. لباس‌های بادیه‌نشینی، عطر و کرم، سرامیک، سرمه، نقاشی روی سفال، بطری‌های حاوی شن و ماسه با طرح‌های گوناگون، چراغ‌های جادوی علاءالدین، چراغ‌هایی به‌شکل شتر و محصولاتی که از دریای مرده به دست می‌آیند، از سوغاتی‌های پترا به شمار می‌روند.

غذاهای محلی محبوب اردن از برنج، گوشت گوسفند، ماست، زیتون، ادویه‌ها و گیاهان متنوع و شیرینی‌های پخته را شامل می‌شوند، همچنین غذاهایی شیرین مانند باقلوا نیز از دسرهای معروف این شهر هستند.

اقامتگاه‌های بسیاری در پترا برای گردشگران وجود دارد که از کمپ‌های چادری تا هتل‌های پنج ستاره را دربر می‌گیرند. هتل‌های وادی موسی و کمپ‌های صحرایی از مکان‌های اقامتی این شهر هستند. هزینه اقامت در هتل‌های شهر پترا گران است؛ اما اگر در این شهرهای دیگر اقامت کنید، فاصله شما تا پترا بسیار زیاد می‌شود و وقت کمتری برای بازدید از زیبایی‌های آن خواهید داشت.

هتل مهمان‌سرای پترا، یکی از نزدیک‌ترین هتل‌ها به جاذبه‌های شهر پترا است. این هتل، یک بار جذاب به‌شکل غار دارد که در خانه‌ای نبطی متعلق به قرن یکم قرار دارد. هتل حبابی لوکس پترا یکی دیگر از مکان اقامتی شهر است که شب‌ها را می‌توانید در اتاق‌های حبابی آن و زیر نور ستاره‌ها در صحرا بخوابید.

منبع عکس: thedharmatrails.com

پترا علاوه بر شهر صخره‌ای و آثار تاریخی جذاب، تفریحات هیجان‌انگیز و منحصربه‌فردی دارد که گردشگران از تجربه آن‌ها لذت می‌برند.

شب پترا شامل طی مسیر پیاده‌روی از ورودی پترا تا خزانه است. پیاده‌روی این مسیر دو و نیم کیلومتری برای گردشگران جذابیت فوق‌العاده‌ای دارد. بعد از طی این مسیر روی تشک می‌نشینید و با نوشیدن چای، به موسیقی زنده گوش بدهید؛ سپس همان راه را بازگردید.

پترا در شب، نمایش نور به سبک قدیم است. در این مسیر با تاریک شدن هوا، نمایشی جادویی از نور در برابر دیدگان مسافران ظاهر می‌شود که با شمع‌، مسیر سیق تا خزانه‌داری را روشن می‌کنند. پترا در شب، بسیار زیبا و رمانتیک است و لحظات رویایی آن، تجربه‌ای منحصربه‌فرد را برای گردشگران رقم می‌زند.

منبع عکس: planetware.com

پترا ساختمان‌های زیبا و گذرگاه‌های باریک جذابی دارد که تماشای آن برای گردشگران بسیار هیجان‌انگیز است. گردش در گذرگاه‌های قدیمی شهر، حال و هوایی لذت‌بخش دارد که با گردش در آن، فضاهای تاریخی باستانی را تجربه می‌کنید.

عکاسی از دیدنی‌های جذاب شهر پترا برای گردشگران سرگرمی هیجان‌انگیزی است؛ زیرا تماشای زیبایی‌های این منطقه بدون عکاسی از آن‌ها سفر گردشگر را جامع و کامل نمی‌کند.

منبع عکس: encirclephotos.com

امکانات شترسواری و اسب‌سواری در شهر پترا به‌طور کامل فراهم است. برای شترسواری باید به منطقه‌ای بیابانی سفر کنید؛ اما اسب‌سواری در شهر امکان‌پذیر است و می‌توانید بازمانده‌های شهر باستانی پترا را از روی اسب تماشا کنید و لذت ببرید. گردش با اسب در پترا، حس گذشته‌ای تاریخی را در شما زنده می‌کند، همچنین با استفاده از اسب می‌توانید به قبایل و روستاهای اطراف پترا بروید و چیزهای جدید را ببینید و تجربه کنید.

حیف است به پترا سفر کنید و از قدیمی‌ترین بار جهان بازدید نکنید. این بار که در یک غار قرار دارد، مربوط به ۲٬۰۰۰ سال پیش از میلاد است. بار پترا از ساعت چهار صبح شروع به‌کار می‌کند و هر نوشیدنی که گردشگران درخواست بدهند، در آن پیدا می‌شود. در این بار، غذا نیز برای عرضه به گردشگران وجود دارد.

آشپزی در پترا یکی از جالب‌ترین تفریحات این شهر به شمار می‌رود. آشپزخانه پترا به‌تازگی افتتاح شده است و گردشگران با کمک زنان محلی به طبخ غذاهای سنتی اردنی می‌پردازند و دست‌پخت خود را نوش جان می‌کنند. گردشگران یک سوپ به‌همراه غذای اصلی می‌پزند و با سایر گردشگران رقابت می‌کنند. شرکت در فعالیت‌های پخت غذا در آشپزخانه پترا، تجربه‌ای جالب و جدید را برای گردشگران اردن رقم می‌زند.

هزینه استفاده از خدمات آشپزخانه پترا حدود ۳۰ دینار اردن است. همچنین در این بخش دوره‌های آشپزی نیز برگزار می‌شود.

منبع عکس: planetware.com

غارهای کوچک بسیاری در پترا وجود دارند که خانه‌های بادیه‌نشین‌های قدیمی هستند. پترا در سال ۱۹۵۸ میلادی میراث جهانی یونسکو شد و دولت شروع به جا‌به‌جایی بادیه‌نشین‌ها کرد. خانه‌های آن‌ها که همانند غارهایی در دل صخره قرار داشتند، خالی ماندند. این غارها اکنون تبدیل به سوژه‌های جذاب عکاسی گردشگران شده‌اند.

بعضی از بادیه‌نشین‌ها این غارها را ترک نکرده‌اند، پس هنگام ورود مطمئن شوید که کسی قبلا آنجا زندگی نمی‌کند.

علاوه بر بناهای خیره‌کننده پترا، این شهر به‌جز سیق، مسیرهای پیاده‌روی دیگری نیز دارد. یکی از مسیرها، مسیر Al Kubtha است که از پشت مقبره سلطنتی شروع و به خزانه‌داری ختم می‌شود. مسیر دیگر آن «جایگاه مرتفع قربانی» (The High Place of Sacrifice) است که نیاز به کوهنوردی بسیار دارد؛ اما منظره‌های آن بسیار جذاب هستند.

منبع عکس: planetware.com

بهترین زمان بازدید از شهر پترا، فصل بهار و ماه می است. پترا در این فصل هوای معتدلی دارد و دمای آن به بیشتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد نمی‌رسد. میزان بارندگی در آن بسیار کم و حدود ۴ میلی‌متر است.

منبع عکس: planetware.com

وزارت گردشگری اردن و دانشگاه یرموک، برای حفظ شهر تاریخی پترا، اخیرا محدودیت‌هایی را برای کنترل بازدید گردشگران تعیین کرده است. در پی این تلاش‌ها برای نجات شهر پترا، سازمان جهانی یونسکو نیز در تکاپو است که وضعیت شهر را بهبود ببخشد و با روش‌های گوناگون از تخریب جاذبه‌های آن جلوگیری کند. اگر شما هم تجربه بازدید از آثار تاریخی و زیبایی‌های شهر پترا را دارید، آن را با ما و کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش

عکس‌های گالری از ویکی‌مدیا (عکاسان: Ahmad Qaisieh, Gerd Eichmann,Adeeb Atwan, Vyacheslav Argenberg)