خانه دکتر مصدق

خانه دکتر مصدق یا قلعه احمدآباد نام قلعه‌ای خشتی در روستای احمدآباد در بخش مرکزی شهرستان نظر آباد در استان البرز است. این اثر تاریخی که در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد، جزو جاهای دیدنی کرج به حساب می‌آید. مصدق بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به تحمل چهار سال حبس محکوم شد و سپس برای ۱۰ سال در خانه خود در روستای احمد آباد در حصر بود و سرانجام در همین خانه به خاک سپرده شد. در حال حاضر (سال ۱۴۰۱) امکان بازدید از این جاذبه تاریخی وجود ندارد.

• آدرس: استان البرز، شهرستان نظرآباد، دهستان احمدآباد (نمایش روی نقشه)

خانه دکتر مصدق، قلعه‌ای خشتی در جنوب روستای احمدآباد در بخش مرکزی شهرستان نظرآباد استان البرز است که در هفت کیلومتری جنوب غرب شهر آبیک قرار دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بابک معاون)

خانه تاریخی دکتر مصدق در احمدآباد یکی از این خانه‌های تاریخی خاص و از جاذبه های گردشگری استان البرز است. دکتر مصدق سال‌ها پیش قلعه احمدآباد را در روستای احمدآباد بنا کرد. او ۱۰ سال پایانی عمر خود را در این خانه سپری کرد که پس از مرگش به خانه ابدی دکتر تبدیل شد.

این مجموعه تاریخی در واقع یک خانه باغ و قلعه است که بیش از ۱۵۰ سال از عمر آن می‌گذرد. در حال حاضر، آسیب زیادی به خانه دکتر مصدق وارد شده است و نیاز به مرمت دارد. همچنین باید اقداماتی برای تعیین حدومرز خانه در نظر گرفته شود. در واقع، بعد از ثبت قلعه باغ دکتر مصدق اقدامات مرمتی اولیه در جداره‌ها و قسمت‌های داخلی بنای آجری آن انجام شد. در قالب این اقدامات کانال‌های دفع رطوبت در پایین بنا زده شد و به مرور زمان بر اساس اعتبارات سالانه مصوب اقدامات حفاظتی، مرمتی و اضطراری روی این بنا صورت گرفت.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: غلامعلی مصدق)

در این خانه اسناد و اموالی نیز وجود دارند که نیازمند مرمت هستند. در سال‌های اخیر سخنانی در مورد تبدیل خانه احمدآباد به موزه به گوش می‌رسد. بسیاری از وسایل دکتر مصدق از جمله خودرو، اسناد و برخی وسایل شخصی وی در این خانه قرار دارد که در صورت تبدیل به می‌توان از آن‌ها بازدید کرد. جالب اینکه خودروی دکتر یک مدل آمریکایی «پونتیاک» است که به‌عنوان خودروی شخصی او در فهرست آثار ملی قرار دارد. امروزه امکان بازدید از داخل خانه وجود ندارد.

منبع عکس: سایت chamedanmag.com (عکاس: احسان رستمی‌پور)

زمین‌های احمدآباد در ابتدا جزو املاک عضدالسلطان، پسر مظفرالدین شاه قاجار و شوهر خواهر دکتر مصدق بود. او این زمین‌ها را با زمین‌هایی معاوضه کرد که در اراک داشت. اسم روستا توسط دکتر محمد مصدق که مالک آن بود به نام پسرش احمد، «احمدآباد» گذاشته شد. او پس از پایان دوره زندان، باقی عمر خود را در حصر خانگی و انزوای سیاسی در زمان سلطنت محمد رضا شاه پهلوی در این محل گذراند. مصدق در این مورد گفته بود:

دادگاه نظامی مرا به سه سال حبس مجرد محکوم کرد که در زندان لشکر دو زرهی آن را تحمل کردم. روز ۱۲ مرداد ۱۳۳۵ که مدت آن خاتمه یافت، به‌جای اینکه آزاد شوم به احمدآباد تبعید شدم و عده‌ای سرباز و گروهبان مامور حفاظت من شدند. اکنون که سال ۱۳۳۹ خورشیدی هنوز تمام نشده است، مواظب من هستند و من محبوس هستم و چون اجازه نمی‌دهند بدون اسکورت به خارج بروم، در این قلعه مانده‌ام و با این وضعیت می‌سازم تا عمرم به سرآید و از زندگی خلاص شوم.

علی‌رغم درخواست و وصیت دکتر مصدق برای دفن در «قبرستان ابن بابویه»، در کنار شهدای قیام ملی سی تیر، وی در احمدآباد به خاک سپرده شد. در سال‌های حکومت محمد رضا پهلوی برگزاری مراسم بزرگداشت برای دکتر محمد مصدق از سوی حکومت ممنوع بود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بابک معاون)

بعد از پیروز شدن انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۵ اسفند سال ۱۳۵۷، یکی از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های سیاسی در سالروز درگذشت رهبر نهضت ملی نفت بر مزار وی در احمدآباد برگزار شد. در این مراسم که آیت‌الله طالقانی سخنران بود، به نوشته روزنامه اطلاعات یک میلیون نفر به احمدآباد رفتند. اطلاعات در شماره همان روز در توصیف این مراسم نوشت:

امروز ایران پس از ۱۲ سال خون‌دل و خاموشی به‌خاطر عجز از برپایی مراسم تجلیل از شادروان محمد مصدق رهبر ملی خود، با شکوهی بسیار یاد آن بزرگ‌مرد تاریخ مبارزات ضد استعماری ملل شرق را گرامی داشت.

یکی از نوادگان دکتر مصدق در سال ۱۳۷۳ برای حفظ آرامگاه و راحتی مردم در استفاده از خانه، آن را وقف کرد. خانه دکتر مصدق در فهرست آثار ملی ایران به شماره ثبت ۲۹۴۳ قرار گرفته و در فهرست موقوفات سازمان اوقاف و امور خیریه کشور ثبت شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بابک معاون)

نمای ظاهری خانه دکتر مصدق یادآور کوشک ساده‌ای از دور قاجاریه است. مشخصه‌هایی چون مصالح آجری، تزیینات محدود و مختصر، ایوان‌ها و ستون‌های چهارگوش، اتاق‌های ساده، درها و پنجره‌های چوبی و بام شیروانی دلیلی بر این ادعا هستند. در ضلع شرقی آن بعدها ساختمان جدیدی ساخته شد که به‌عنوان موزه و کتابخانه دکتر محمد مصدق مورد استفاده قرار گرفت.

منبع عکس: سایت chamedanmag.com (عکاس: احسان رستمی‌پور)

مشخص‌ترین تزیین نمای خانه دکتر مصدق، نواری از مقرنس آجری در حد فاصل طبقات اول و دوم است. باروهای قلعه را می‌توان به‌خوبی مشاهده کرد؛ دیوارهای بلندی که ساختمان دو طبقه آجری در وسط قلعه باغ را محصور کرده‌اند. حصار خانه، یک در اصلی در شمال و یک در فرعی کوچک در غرب دارد. در اصلی خانه نیز شامل دو لنگه فلزی بزرگ می‌شود.

منبع عکس: سایت petromuseum.ir (عکاس: ناشناس)

خانه دکتر مصدق از دو بخش مسکونی و حیاطی در وسط تشکیل می‌شود که طبقه اول آن آجری و ساده است و چهار اتاق دارد. قسمت‌های دیگر آن شامل ایوان، فضای تقسیم‌کننده، سرویس بهداشتی، کفش‌کن و انبار است.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی