حمام قره ضیاالدین

حمام قره ضیاالدین از آثار تاریخی دوره قاجار به حساب می‌آید که در شهرستان خوی قرار دارد. این حمام که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی شناخته می‌شود، در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ هجری شمسی و با شماره ثبت ۹۱۷۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Javad kenji)

قره ضیاالدین نام شهر کوچکی در مرکز شهرستان چایپاره در استان آذربایجان غربی است. این شهر در ۵۰ کیلومتری شمال شهر خوی و ۱۸۰ کیلومتری شهر ارومیه قرار دارد. حمام قره ضیاالدین در محله «بیگ جوان» در غرب شهر قره ضیاالدین و در سمت ساحل غربی رودخانه آق چای واقع شده است.

• آدرس: استان آذربایجان غربی، ۵۰ کیلومتری شمال خوی، شهر قره ضیاالدین، محله بیگ جوان (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Javad kenji)

حمام قره ضیاالدین که از جاهای دیدنی خوی به حساب می‌آید، با نام‌های دیگری همچون حمام بیگ جوان، حمام خان و کهنه حامام نیز شناخته می‌شود. به تاریخ ساخت دقیق این حمام در منابع اشاره‌ای نشده است؛ با این حال، محققان و باستان‌شناسان با توجه به سبک معماری و مصالح استفاده شده، قدمت آن را به زمان قاجار نسبت می‌دهند.

حمام قره ضیاالدین در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ هجری شمسی و با شماره ثبت ۹۱۷۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال‌های اخیر توسط سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی‌ قرار گرفته است. این بازسازی‌ها شامل مرمت بخش‌هایی همچون سقف و گنبدهای حمام بوده‌اند. در حال حاضر بخش‌هایی از فضای داخلی بنا نیاز به مرمت دارد.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Javad kenji)

حمام قره ضیاالدین حدود ۵۴۰ متر مربع مساحت دارد که پلانی مستطیلی دارد و عمده مصالح آن شامل آجر، سنگ و ملاط ماسه آهکی می‌شود. دیوارهای خارجی قطور آن بسیار جالب هستند؛ چراکه ضخامت آن‌ها کمی بیش از یک متر است. همچنین به‌منظور عایق‌‌کردن دیوارهای خارجی، آن‌ها را با اندود کاه‌گل پوشانده‌اند.

معمولا حمام‌های نواحی کوهستانی را در سطحی پایین‌تر از زمین می‌ساختند؛ موضوعی که در مورد این حمام صدق نمی‌کند. در حقیقت کف حمام قره ضیاالدین در سطحی برابر با محوطه خارج حمام ساخته شده است.

حمام دو در ورودی در سمت غربی دارد. ورودی حمام از بخش سربینه است که مانند سایر حمام‌های تاریخی نقش رختکن را ایفا می‌کرد. پس از این بخش، وارد فضای اصلی استحمام می‌شوید که گرمخانه نام دارد. سپس خزینه قرار گرفته که گرم‌ترین بخش حمام است. در گذشته مردم ابتدا لحظاتی را در خزینه می‌ماندند تا بدنشان خیس بخورد و بعد برای شست‌و‌شو به گرمابه می‌رفتند. پس از شست‌و‌شو نیز دوباره به خزینه برمی‌گشتند.

منبع عکس گالری: ویکی مدیا (عکاس: Javad kenji)

این بخش‌ها مجزا هستند و معمولا در حمام‌ها توسط راهروهایی به یکدیگر متصل می‌شوند؛ ولی در حمام قره ضیاالدین ارتباط بین سربینه و گرمخانه از طریق یک در صورت می‌گیرد.

بالای فضای گرمخانه و سربینه، گنبد مرتفعی روی چهار ستون به چشم می‌خورد. در کنار گنبد اصلی بنا و در چهار طرف آن، چهار گنبد کوچک‌تر ساخته شده است. سایر بخش‌های حمام پوشش سقفی از نوع طاق‌آهنگ دارند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Javad kenji)

در بخش خزینه، دیگ بزرگی به نام «تیان» روی کوره حمام (تون) قرار داشت. حرارت لازم حمام با سوزاندن مواد آلی در کوره ایجاد می‌شد و انتقال دود و گرمای آتش از کف بنا به دودکش‌ها انجام می‌گرفت. در واقع، یک سری گذرگاه زیرزمینی برای انتقال این گرما در داخل حمام به‌خصوص در بخش گرمخانه وجود داشت.

آب به‌وسیله قنات یا کانال به حوض آبی وارد و سپس توسط لوله‌هایی به نام «تنبوشه» به خزینه منتقل می‌شد. همچنین حوض بزرگی در میان فضای سربینه قرار داشت که کمک شایانی به افزایش رطوبت فضای این بخش می‌کرد. در قسمت بالایی پله‌های سربینه نیز حوض‌ کوچکی تعبیه شده بود که افراد از این حوض برای آب‌کشیدن پاهای خود استفاده می‌کردند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Javad kenji)

• امکان بازدید از حمام قره ضیاالدین در هر ساعت از شبانه‌روز وجود دارد.
• هنگام بازدید از این اثر تاریخی از نوشتن یادگاری و ریختن زباله بپرهیزید.

نویسنده: پویا جوانمرد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی