بقعه چلبی اوغلی

سلطانیه از شهرهای تاریخی استان زنجان به‌حساب می‌آید که گفته می‌شود در زمان ایلخانان مغول تاسیس شده است. پس از تبریز، این شهر بزرگ‌ترین شهر ایلخانان محسوب می‌شد و دارای اهمیتی فراوان بود؛ به همین دلیل، سلطانیه آثار و بناهای تاریخی بسیار زیاد و مهمی دارد. بقعه چلبی اوغلی یکی از بناهای تاریخی برجای‌مانده از آن دوران است که امروزه از جمله جاهای دیدنی سلطانیه به‌ شمار می‌رود. در ادامه به معرفی این اثر تاریخی خواهیم پرداخت.

• آدرس: استان زنجان، ۵۰۰ متری جنوب‌غربی شهر سلطانیه، در مسیر سلطانیه - خدابنده (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:drmuratkaya

مجموعه تاریخی «شیخ براق» یا چلپی اوغلی در ۵۰۰ متری جنوب‌غرب سلطانیه قرار دارد که در گویش محلی، کچه بورک (کلاه نمدی) خوانده می‌شود. این بنای تاریخی به‌عنوان صدوشصت‌و‌هفتمین اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. در حال حاضر، از حجره‌های محوطه چلپی اوغلی به‌عنوان اتاق‌های هتل استفاده می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: مهدی برمه

برای دسترسی به آرامگاه چلپی اوغلی از میدان جانباز در مرکز شهر سلطانیه وارد بزرگراه آزادی شوید. پس از طی این بزرگراه به‌مسافت ۱٫۳ کیلومتر در مسیر جنوب‌غرب، آرامگاه چلپی اوغلی در سمت راست شما نمایان خواهد شد.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Marde tanha

«حسام‌الدین حسن چلبی»، مصاحب و همنشین مولوی بود و مثنوی معنوی، یادگار این دوره‌ از هم‌نشینی او با مولانا محسوب می‌شود؛ حتی نظم کتاب مثنوی به درخواست او صورت گرفته است. بنای تاریخی چلبی اوغلی، مقبره حسام‌الدین حسن چلبی پنداشته می‌شود که در قرن هشتم احداث شده است. این مجموعه تاریخی دو بخش خانقاه و مقبره را شامل می‌شود که برخی از باستان‌شناسان، احداث بنای خانقاه را مقدم بر مقبره سلطان چلبی می‌دانند و برخی نیز تاریخ احداث مقبره را مقدم بر خانقاه اعلام کرده‌اند. «دونالد ویلبر» در کتاب معماری اسلامی ایران درباره تاریخ احداث این بنا این‌گونه می‌گوید:

...بنابراین، احتمالا مقبره قبل از خانقاه ساخته شده است و این محل را از نظر تبرک برای بنای خانقاه در نظر گرفته‌اند. تاریخ مقبره را به احتمال می‌توان در حدود سال ۱۳۳۰ میلادی (۷۳۰ هجری قمری) دانست.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Marde tanha

برخی تاریخ احداث بنا را ۷۰۷ هجری شمسی بیان می‌کنند؛ در حالی که برخی دیگر از مورخان تاریخ احداث آن را ۷۱۲ هجری شمسی ذکر کرده‌اند. با این حال، مطالعات باستان‌شناسی عمومی و سطحی، تاریخ بنای خانقاه را پیش‌تر از سال‌هایی که پیشنهاد شده است، ارائه می‌دهد؛ زیرا سال‌های ذکرشده برای احداث این بنا، به اواخر دوران ابوسعید مربوط می‌شود که حیات سیاسی و اقتصادی سلطانیه و حکومت در آن زمان رو به افول بود و احداث چنین بنایی در آن محل دور از ذهن است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: اثر لوئیجی پشه

کتیبه حک‌شده بر جرز ایوان جنوبی، از مدارک مستند بر تاریخ این بنا به شمار می‌رود. این کتیبه در سه قطعه، یکی در بالا و دو قطعه در دو طرف ایوان نوشته شده است و از اسناد بسیار معتبر در شناسایی شهر سلطانیه محسوب می‌شود. بخشی از این کتیبه تخریب شده است و در متن آن از القابی چون صاحب معظم و افتخار ایران نام برده‌اند که «شمس‌الدین محمد جوینی» صاحب این القاب است. شمس‌الدین محمد جوینی از شعرا، نویسندگان و وزرای مشهور ایرانی در عهد ایلخانان است. با توجه به متن کتیبه، سال ۷۱۲ هجری شمسی سال احداث بنا نیست؛ بلکه در این تاریخ صرفا کتیبه نوشته شده است. در این صورت، تاریخ احداث بنا احتمالا به سال‌های ۶۳۸ تا ۶۶۳ هجری شمسی بازمی‌گردد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: drmuratkaya

خانقاه بقعه چلبی اوغلی، از صحن مرکزی تشکیل شده است که در اضلاع غربی و شرقی آن حجره‌هایی قرار دارد. نقشه معماری این مجموعه از عقاید صوفیه تاثیر گرفته و هر یک از فضاها با عملکردی خاص، طراحی شده است. واحد اول در بخش ورودی به فقرا اختصاص داشت و طالبان که در مرتبه بعدی این فرقه بوده‌اند، در گوشه‌های قسمت ورودی جای می‌گرفتند. حجره‌های انفرادی صحن مرکزی درهای کوتاهی دارد و محل ریاضت مریدان با توجه به مراتب آن‌ها بود.

صحن خانقاه جایگاه سماع گروهی بود که سلطان در وسط و مریدان در اطراف آن حلقه می‌زدند. احتمالا از واحدهای جنوبی خانقاه به‌عنوان کلاس‌های آموزشی استفاده می‌شد و فضای واقع در اطراف ایوان جنوبی، محل حلقه ذکر زمستانی بود. متاسفانه، طبقه دوم بنا در اطراف ایوان تخریب شده است و گرداگرد آن محلی شبیه به جان پناه دیده می‌شود. در احداث تمام این مجموعه، قرینه‌سازی واضح است و مصالح اصلی بنا را لاشه سنگ‌ها و ساروج تشکیل داده‌اند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:drmuratkaya

بقعه سلطان چلبی بنایی هشت‌ضلعی محسوب می‌شود. این بنا ابتدا با سه ردیف سنگ تراشیده ساخته شده است که در این قسمت کاربرد سنگ‌هایی از نوع ماسه‌ای کم‌دوام دیده می‌شود. سپس آجرچینی تا ارتفاع حدود دو متر انجام شده است. فرم آجرچینی در جرزهای هشت‌گانه متفاوت به اجرا رسیده و در حدفاصل جرزهای هشت‌گانه، طاق نماهای زیبایی طراحی و اجرا شده است. بالای این جرزها، گنبد آجری تقریبا بلندی خودنمایی می‌کند. پلان هشت‌ضلعی با اجرای ترمپه‌ها به پلان۱۶ ضلعی و سپس به دایره تبدیل شده و گنبد بر آن نشسته است. در حقیقت، این بقعه حلقه ذکر صوفیه را تداعی می‌کند؛ به این صورت که داخل مقبره به فضاهایی تقسیم شده که جسد سلطان در وسط دفن شده و اجساد مریدان با توجه به درجه و مراتب آن‌ها، در اطراف آن قرار گرفته است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:drmuratkaya

• هزینه بلیط ورودی برای گردشگران داخلی در سال ۱۴۰۱: ۳,۰۰۰ تومان
• هزینه بلیط ورودی برای گردشگران خارجی در سال ۱۴۰۱: ۲۰,۰۰۰ تومان
• ساعت بازدید در شش‌ماهه اول سال: ۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰
• ساعت بازدید در شش‌ماهه دوم سال: ۸:۰۰ تا ۱۸:۳۰
• تعطیلات سالانه: روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۱ رمضان شهادت امام علی (ع)، ۲۸ صفر رحلت پیامبر (ص)، ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی (ره)، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق (ع).
• تلفن: ۳۵۸۲۲۷۴۰ (۰۲۴)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:drmuratkaya

• هنگام بازدید از آرامگاه چلپی اوغلی، سکوت و شان این مکان معنوی را حفظ کنید.
• از لمس گچ‌بری‌ها و کتیبه‌های بقعه چلپی اوغلی خودداری کنید.
• ظرفیت اتاق‌های هتل بقعه چلپی اوغلی محدود است و نحوه فعالیت این هتل مشخص نیست؛ بنابراین اگر به‌قصد اقامت به این مکان می‌روید، پیش‌تر با مسئولان مربوط تماس بگیرید.
• در محدوده بقعه چلپی اوغلی پارکینگ عمومی، کافی‌شاپ، رستوران و سایر امکانات رفاهی وجود دارد.
• بقعه چلپی اوغلی در فاصله مناسبی از گنبد سلطانیه واقع شده است که بازدید از آن خالی از لطف نخواهد بود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: سارا سپهرآرا

• آدرس:استان زنجان،شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد (مشاهده روی نقشه)

گنبد سلطانیه با عنوان بزرگ‌ترین گنبد خشتی جهان، یکی از آثار ثبت‌شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌آید. گنبد سلطانیه توسط هشتمین پادشاه ایلخانیان ساخته شده است و در ساخت آن از خاک نجف و کربلا استفاده کرده‌اند. به باور برخی از کارشناسان، گنبد سلطانیه الهام‌بخش بناهای بسیاری چون کلیسای «سانتاماریا دلفیوره» ایتالیا و «تاج‌محل» بوده است. ارتفاع گنبد سلطانیه به حدود ۵۰ متر و قطر دهانه مرکزی آن به ۲۵٫۵ متر می‌رسد.

• آدرس: استان زنجان، شهرستان ابهر، بخش سلطانیه، پنج کیلومتری روستای ویر، ۱۵ کیلومتری شمال شرقی سلطانیه (مشاهده روی نقشه)

معبد داش‌کسن که به معبد اژدها نیز شهرت دارد، بنایی صخره‌ای است که قدمت آن به عصر ایلخانیان بازمی‌گردد. دو نقش‌برجسته اژدها و چند محراب اسلامی حجاری‌شده در این بنا به چشم می‌خورد. یکی از معدود نقوش اژدها در ایران، نقش‌برجسته معبد داش کسن است که بیانگر تاثیر فرهنگ شرق دور (مغولستان و چین) در ایران محسوب می‌شود.

عکس‌ سوم از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Marde tanha؛ سایر عکس‌ها از گوگل‌مپ| عکاسان Hoda Ho، drmuratkaya و سارا سپهرآرا

اگر تاکنون از شهر سلطانیه و بقعه چلبی اوغلی دیدن کرده‌اید، تجربه خود را با ما و دیگر کاربرانکجاروبه اشتراک بگذارید.

نویسنده: بهاره غنچه/ پوریا محمدی پیوند