کویر ریگ جن

کویرنوردی از آن دسته ماجراجویی‌هایی است که انسان شجاع و قوی می‌طلبد؛ مخصوصا اگر مقصد، کویر خشن ریگ جن باشد. کویر ریگ جن از مناطق مرموز کویر مرکزی ایران و جاهای دیدنی گرمسار است که به‌دلیل شرایط خاص جغرافیایی، سال‌ها دور از دسترس و ناشناخته مانده بود. امروزه سفر به این منطقه رونق بیشتری گرفته و علاقه‌مندان را به سوی خود دعوت می‌کند.

اگر شما نیز فردی هستید که به‌دنبال کشف ناشناخته‌ها، در سایه جسارت خود، به مناطق اسرارامیز سفر می‌کنید کویر ریگ جن را ازدست ندهید. سفر به ریگ جن با توجه به خطرات و ویژگی‌های آن برای هر طبیعت‌گردی تجربه‌ای خاص و منحصربه‌فرد خواهد بود. ریگ جن از جاهای دیدنی سمنان به شمار می‌رود.

منبع عکس: تارگنینو

منبع عکس: فرادید

کویر ریگ جن یکی از صعب‌البورترین مناطق دنیا، در جنوب غربی و غرب دشت کویر واقع شده و سالانه مقصد اکوتوریست‌های بسیاری است. ریگ جن در منطقه مرزی استان‌های سمنان و اصفهان قرار دارد. این منطقه کویری با ۳,۸۰۰ کیلومتر مربع، از نظر وسعت سومین ریگزار ایران است و بیشتر به استان سمنان نسبت داده می‌شود. از کویر ریگ جن به‌عنوان یکی از عجایب ایران یاد می‌شود.

کویر ریگ جن در محدوده جغرافیایی مرکز ایران قرار دارد. گسترش این منطقه از شمال غرب به جنوب شرق است. ریگ جن در میان کویرها به زیبایی هم معروف است و مناظر آن، گردشگران را شگفت‌زده می‌کنند. قسمت جنوب شرقی کویر ریگ جن را «دم ریگ» می‌نامند.

منبع عکس: پی جو

کویر ریگ جن روی یک دشت فرسایش‌یافته تشکیل شده است که رسوبات و مواد فرسایشی آن از دامنه‌های البرز نشئت گرفته‌اند. ریگ جن سرشار از تپه‌های برخان، تپه‌های ماسه‌ای هرمی و رسوبات و باتلاق‌های نمکی است که علامتی از حیات در آن‌ها دیده نمی‌شود. به‌دلیل نبود پوشش گیاهی در ریگ جن، شن‌ها تحت‌تاثیر باد دائما جابه‌جا می‌شوند و ظاهر کویر را تغییر می‌دهند.

ریگ جن از اسرارآمیزترین و ترسناک ترین مناطق ایران به شمار می‌رود و در بیشتر نقشه‌های قدیمی حتی نامی از آن ذکر نشده است. در این منطقه باتلاق‌های شنی زیادی وجود دارند که به‌راحتی هر موجودی را به کام مرگ می‌کشانند. البته متاسفانه در سال‌های اخیر به‌دلیل خشکسالی‌های پی‌درپی و عدم بارندگی، مرداب‌ها در منطقه شکل نمی‌گیرند.

منبع عکس: خبرگزاری برنا

در کویر ریگ جن چشمه یا چاه آب وجود ندارد. رودخانه ورگی که از کوه گوگرد در شمال آن سرچشمه می‌گیرد، تنها رودی است که وارد ریگ جن می‌شود و آب آن شور است. در حاشیه شمال شرقی کویر ریگ جن، بزرگ‌ترین رودخانه‌های کویری ایران به نام حبله رود و رودسر دره قرار دارند که البته آب آن‌ها شور است. رودخانه‌های دیگری همچون رامه و زورمند در حاشیه این کویر بر زیبایی آن افزوده‌اند.

منبع عکس: خبرگزاری برنا

تا سال‌ها پیش برای اتفاقاتی که در کویر ریگ جن رخ می‌داد، هیچ توجیهی وجود نداشت و نمک‌زارهای آن محل دفن بسیاری از موجودات زنده و مسافران بودند. کسی جرئت سفر به این منطقه را نداشت و راز این کویر کشف نشده باقی مانده بود. فرو رفتن و غرق شدن در گل و لجن از مرگبارترین اتفاقاتی است که ممکن است هر مسافر نابلدی را در منطقه ریگ جن گرفتار کند.

سال‌های سال از کویر ریگ جن تنها در سفرنامه‌های دو کویر شناس اروپایی یادشده بود. سون هدین در سال ۱۹۰۰ برای اولین بار به منقطه ریگ جن اشاره و آن را کشف کرد. پس از آن در سال ۱۹۳۰ آلفونز گابریل از نزدیک ریگ جن گذر کرد؛ اما هیچ‌کدام از این کویر عبور نکردند.

منبع عکس‌ها: راسخون، ره بال آسمان، سفر ۷۲۴، شایا نیوز

عبور از ریگ جن برای کویرنوردان مثل یک رویا بود. تا اینکه در سال ۱۹۹۷ علی پارسا، کویرشناس مقیم آمریکا و آقای میران زاده، رئیس وقت پارک ملی کویر، برای اولین بار با هواپیما بر فراز ریگ جن پرواز کردند. یک سال بعد علی پارسا با ماشین به دل ریگ جن زد و از آن سال به بعد کویرنوردان زیادی به این منطقه سفر کردند.

مسیر جندق به‌سمت ریگ جن برای پیمایش آن پیشنهاد می‌شود که در واقع مسیر مورد استفاده بسیاری از کویر‌نوردان است. در این مسیر ابتدا باید خود را به جندق رساند که ۱۷۰ کیلومتر با تهران فاصله دارد؛ سپس از طرف غرب جندق، به‌سمت ریگ جن حرکت کرد.

در مسیر جندق، با عبور از این شهر و طی راهی پرپیچ‌وخم، یک رودخانه عریض دیده می‌شود. با عبور از رودخانه، کوه‌ها و تپه‌های ماسه‌ای خودنمایی می‌کنند. بخشی از این منطقه تقریبا مسطح است یا تپه‌های کوچک دارد که عبور از آن‌ها نسبتا آسان است. با گذر از این منطقه، بخش‌های باتلاقی ظاهر می‌شوند که تقریبا جنوب ریگ جن است.

منبع عکس: ویکی لوک عکاس منصور مشرف

تلاش برای عبور از مناطق باتلاقی نه‌تنها بی‌فایده است، بلکه بسیار خطرآفرین خواهد بود. برای عبور از بخش باتلاقی باید آن را دور زد و مسیر را به‌سمت شمال غربی ادامه داد. ادامه مسیر به بخش شمالی ریگ جن می‌رسد که کوه دماوند هم از آنجا دیده می‌شود. با گذر از رودخانه خشک شده نخجیر، پاسگاه ملک آباد ورامین رخ نشان می‌دهند. این مسیر حدود ۱۰۰۰ کیلومتر طول دارد.

امروزه جاده‌ای به طول ۷۰ کیلومتر در ریگ جن احداث و بهره‌برداری شده است که ورود به کویر ریگ جن را بسیار ساده‌تر کرده است. بهترین راه دسترسی به کویر ریگ جن از بخش شمال شرقی پارک ملی کویر است که البته عبور از آن نیاز به مجوز حفاظت محیط زیست دارد. برای این منظور باید از گرمسار به‌سمت پارک ملی کویر رفت و بعد وارد جاده سنگ‌فرش ملک آباد شد. پس از آن به‌سمت کویر ریگ جن حرکت کرد.

منبع عکس: ویکی لوک عکاس: منصور مشرف

برای گذر از ریگ جن باید به این نکته توجه کرد که وجود باد غالب غرب به شرق در کویر ریگ جن، سبب شکل‌گیری شیب تند تپه‌ها در قسمت شرقی می‌شود. همین موضوع عبور از ریگ جن را در جهت شرق به غرب بسیار سخت کرده است.

• آدرس: استان سمنان، شهر گرمسار، پارک ملی کویر، کویر ریگ جن (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: مجله گردشگری

کویر ریگ جن یا کویر دشت ارواح به‌دلیل شرایط سخت جغرافیایی، سال‌های بسیاری ناشناخته و پر رمز و راز مانده بود تا جایی‌که به آن لقب مثلث برمودای ایران دادند. ریگ در زبان محلی به شن‌های روان گفته می‌شود و کلمه جن هم به معنی پوشیده و پنهان است. جن در کلماتی همچون جنت و جنین هم وجود دارد و دلیل آن این است که از دید انسان‌ها پوشیده هستند.

اسرار کشف نشده کویر ریگ جن دلیل دیگر این نام‌گذاری به‌ظاهر ترسناک هستند. نبود آب و وجود باتلاق‌های نمکی و تپه‌های مرتفع سبب شده بود این منطقه شگفت‌انگیز سال‌ها کشف نشده باقی بماند و نام ریگ جن بر آن نهاده شود. این کویر بسیار گرم است. گرمای طاقت‌فرسا و آتشین ریگ جن دلیل دیگری بر این نام‌گذاری است. در قرآن جنس جن را از آتش دانسته‌اند.

منبع عکس: ویکی لوک عکاس: داوود فاضلی

در قسمت‌های جنوبی ریگ جن به‌دلیل وجود تپه‌های ماسه‌ای و صدای پیچش باد روی این تپه‌ها، آوایی به گوش می‌رسد که در نگاه اول ترسناک است. در کویر ریگ جن اختلاف زیاد دمای روز شب وجود دارد و همین امر سبب خرد شدن سنگ‌ها می‌شود. صدایی که این اتفاق‌ ایجاد می‌کند به گریه سنگ معروف است. وقایع این‌ چنینی که نظر افراد بومی به دست قدرت‌های متافیزیکی رخ می‌د‌هند دلیل این نام‌گذاری هستند.

منبع عکس: سفر مارکت

کویر ریگ جن مانند دیگر مناطق کویری از تابش شدید نور خورشید بهره می‌برد و هوا در آن به‌شدت گرم است. اختلاف دمای شب و روز در کویر ریگ جن گاهی به بیش از ۵۰ درجه می‌رسد. هشت ماه سال این کویر دارای آب و هوای گرم و خشک است و در ماه‌های سرد، هوا کمی مرطوب می‌شود.

منبع عکس: شبکه مستند

همان طور که از نام ریگ جن پیدا است، افسانه‌های مطرح شده درباره آن هم مربوط اجنه و ارواح می‌شود. اتفاقاتی که در این کویر رخ می‌داد و تا مدت‌ها توجیه نشده باقی مانده بود، سبب بیان این افسانه‌ها شد. کویر ریگ جن گرمسار به تپه‌های شنی و باتلاق‌های نمکی معروف است و همین ویژگی منشا بسیاری عقاید خرافی درباره آن است.

منبع عکس: مجله گردشگری

ساکنان حاشیه کویر ریگ جن معتقد هستند ارواح و اجنه تمام مسافران کویر را به قلب ریگ جن می‌برند. آن‌ها حتی ادعا می‌کنند شترها هم با رسیدن به منطقه ریگ جن می‌ایستند و دیگر حرکت نمی‌کنند. به عقیده محلی‌ها تغییر شکل مداوم تپه‌های ماسه‌ای و جابه‌جایی آن‌ها به‌دلیل وجود قدرت‌های شیطانی در منطقه است؛ ولی در واقع وزش باد است که به‌دلیل نبود پوشش گیاهی، این تپه‌ها را به‌راحتی جابه‌جا می‌کند.

سون هدین کویر نورد سوئدی در کتاب «کویرهای ایران» افسانه‌ای در مورد ریگ جن را این‌گونه روایت کرد:

در مرکز ریگ جن بهشت گمشده‌ای وجود دارد. در این بهشت دریاچه‌ای هست و در کنار آن جنگل‌های انبوه قرار دارند. شیاطین پشم شترها را در آنجا رها کرده‌اند و هر کس به این منطقه دست یابد، ثروتمند خواهد شد.

در مرکز ریگ جن دریاچه یا جنگلی وجود ندارد و تنها می‌توان زمین‌های شور، خشک و بی‌آب و علف را دید. در افسانه‌های مردم محلی شوره‌زارهای ریگ جن را محل دفن موجوات زنده بسیاری دانسته‌اند. سر و صداهای عجیبی در این کویر به گوش می‌رسند که در افسانه‌ها از آن‌ها، به‌عنوان صحبت‌های اجنه با هم یاد شده است؛ اما دلیل علمی این صداها برخورد شن‌ها به هم، در اثر باد است.

منبع عکس: ویرگول

تمام افسانه‌های ریگ جن به مرگ و فرو رفتن در باتلاق ختم نمی‌شوند. در افسانه‌هایی بیان می‌کنند که اشباحی، جاماندگان از کاروان‌ها را با تقلید صدای دوستان آن‌ها به کام مرگ می‌کشانند؛ یا مارهای بزرگی که با روشن کردن آتش به سراغ مسافران کویر می‌روند.

حدود ۳۰ کیلومتر پایین‌تر از مرکز کویر ریگ جن، بخشی وجود دارد که سنگ‌های سیاه رنگی در آن پراکنده هستند و این منظره بسیار توجه را جلب می‌کند. این سنگ‌ها در واقع سرباره ( ناخالصی‌های موجود در سنگ فلزات به هنگام جداسازی فلز در کوره) ذوب فلزات هستند. البته این روش ذوب فلزات سال‌ها است که دیگر استفاده نمی‌شود. در این روش از درختچه‌ای به نام تاغ استفاده می‌شود که رنگ سیاه دارد.

منبع عکس: راسخون

در بخشی از ریگ جن که سرباره‌ها وجود دارند تجمع تاغ‌ها بسیار کمتر است. پس می‌توان نتیجه گرفت در گذشته افرادی در دل کویر ریگ جن، جایی که هیچ آب و حیاتی ندارد، به ذوب فلزات مشغول بوده‌اند و نکته ترسناک این است که هیچ نام و نشانی از آن‌ها در تاریخ وجود ندارد. این رخداد نیز دلیلی برای اثبات حضور جنیان است.

منبع عکس: ویکی لوک عکاس: منصور مشرف

در روز و شب‌های کویر می‌توان با تمام وجود، عظمت بی‌پایان پرودگار را نظاره کرد. شاید تمام سختی‌های گذر از کویر ریگ جن به لذت تماشای آسمان زیبا و پرستاره آن در شب می‌ارزد. خوابیدن روی شن‌های روان و تپه‌های بلند با چشمانی که به آسمان خیره شده‌اند، بسیار رویایی است. در این آسمان شهاب‌سنگ‌ها بیشتر خودنمایی می‌کنند و حتی با چشم غیرمسلح نیز می‌توان چند صورت فلکی را رصد کرد.

سفر ریگ جن با تصور عموم درباره تفریحات کویرنوردی معمول، همچون ماشین‌سواری و شترسواری متفاوت است و این امکانات در منطقه وجود ندارد. این سفر بیشتر به افراد ماجراجو، طبیعت‌گردان و کویرنوردان حرفه‌ای پیشنهاد می‌شود.

منبع عکس‌ها: ویکی لوک عکاس عباس منصور مشرف، موسسه میزبان دانش، ایرانگرد، سفر ۷۲۴

سفر به ریگ جن باید با شناخت کامل، مجهز و حساب شده باشد. تنها در این صورت است که بیشترین بهره و لذت را به‌همراه دارد. علاوه بر قدم زدن روی شن‌های نرم و مخملی ریگ جن و غرق شدن در سکوت بی‌انتهای آن، در صورتی که تجهیزات لازم را به‌همراه داشته باشید، تفریحاتی چون موتورسواری در کویر و اسکیت‌سواری روی تپه‌های شنی نیز بسیار لذت‌بخش خواهد بود.

منبع عکس: خبرگزاری برنا

شب قبل از ورود به کویر ریگ را می‌توان در روستاهای اطراف ریگ جن، هم‌چون جندق و انارک ساکن شد. در این روستاها اقامتگاه‌های بوم‌گردی و خانه‌هایی برای اجازه وجود داردند. هتل‌های گرمسار و سمنان هم گزینه‌های خوبی برای اقامت هستند. پیمایش کویر ریگ جن چند روز طول می‌کشد و شما باید ابزار و تجهیزات کمپینگ به همرا داشته باشید تا با چادر زدن و خوابیدن در زیر آسمان پرستاره کویر، زیبایی سفر خود را دو چندان کنید.

منبع عکس: ویکی لوک عکاس: داوود فاضلی

به‌طور کلی سفر به بیابان‌ها و کویرها در نیمه دوم سال بیشتر پیشنهاد می‌شود. در میان فصل‌های سال، پاییز به‌ویژه مهر ماه بهترین زمان سفر به ریگ جن است. در زمستان هم سفر به کویر خوب است؛ اما با توجه به قابل پیش‌بینی نبودن هوا در این فصل، نیاز است تا هواشناسی دقیق چک شود. تابستان‌ها گرما در ریگ جن بیداد می‌کند.

منبع عکس: آموزش گردشگری ارسباران

کویر برخلاف ظاهر آرام خود در واقع بسیار پرخطر است و توجه به نکات فنی، ایمنی و مهارت و تجربه از ضروریات این سفر هستند. کویر ریگ جن قطعا انتخاب مناسبی برای اولین تجربه‌های کویرنوردی نیست و عبور از آن برای افراد کم‌تجربه خطرات بسیار زیادی دارد. حتی افراد حرفه‌ای هم نباید تنها به این منطقه سفر کنند و حتما با تور، به‌صورت گروهی و با تجهیزات خوب باید به دل ریگ جن زد.

منبع عکس: ویکی لوک عکاس: داوود فاضلی

به‌همراه داشتن لباس کافی، راحت و گرم، کفش مناسب، کلاه نقاب‌دار، مسیریاب، قطب‌نما، چادر مسافرتی، ظروف برای پخت و گرم کردن غذا، اجاق مسافرتی، کیسه خواب، جعبه کمک‌های اولیه، کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی، پاوربانک، چراغ‌قوه، فندک یا کبریت، آب، غذا و سوخت کافی از ملزومات سفر هستند.

به‌همراه داشتن غذای خشک و سبک بسیار مفید است. تجهیزات لازم برای خارج کردن خودرو از باتلاق، مثل بیل و تخته‌های چوب در اتومبیل لازم است. جیپ‌های سبک، خودروهای دو دیفرانسیل و آفرود برای این سفر مناسب هستند.

منبع عکس: وبلاک قاصدک ۲۴

آلوده نکردن محیط زیست کویر، پرهیز از ایجاد آلودگی صوتی و احترام به اصول و عقاید افراد محلی جزئی از اصول و فرهنگ این سفر هستند.

جاذبه‌های این سفر تنها به کویر ریگ جن ختم نمی‌شود. بازدید از آبادی‌های اطراف آن و آشنا شدن با سبک زندگی و معماری آن‌ها می‌تواند بسیار جالب باشد. در ادامه تعدادی از دیدنی‌های اطراف ریگ جن را معرفی می‌کنیم.

منبع عکس: برترین‌ها

شهر انارک در جنوب کویر ریگ جن و استان اصفهان قرار دارد. این شهر در زمان شاه عباس شکل گرفته است. قلعه تاریخی انارک به دستور امیرکبیر برای در امان ماندن از شر راهزنان ساخته شد. نمای شهر انارک از بالای این قلعه بسیار زیبا است. این شهر در زمان پهلوی به‌دلیل گرمای حدود ۵۰ درجه آن به‌عنوان تبعیدگاه مجرمان استفاده می‌شد.

منبع عکس: خبرگزاری ایسنا

روستای ورتون در ۷۰ کیلومتری مرکز اصفهان است. این روستا در دوران صفویه و از زمان شاه عباس به‌دلیل چشمه‌های آبگرم آن، مقصد تفریحی پادشاهان بود. بنای آبگرم ورتون معروف به «حوض مراد» از سنگ ساخته شده است. این بنا در ۱۰ کیلومتری روستا و در یک مجموعه گردشگری قرار دارد که از امکاناتی هم‌چون چشمه‌های معدنی، حمام‌ها، حوضچه‌های آبگرم و کلبه‌های چوبی جهت اقامت برخوردار است.

منبع عکس: دانشنامه هنر معماری عکاس: مژگان باقری

روستای دیدنی عشین در ۳۰ کیلومتری انارک و در مسیر جهانگردان کویری قرار گرفته است. این روستا روی یک تپه واقع شده و از مناطق بکر روستایی ایران است. اجزای روستای عشین، هم‌چون خانه‌های کاه‌گلی، حمام و کاروانسرای تاریخی، بسیار تماشایی هستند. آلفونس گابریل در سال ۱۹۳۳ طی سفر به کویرهای ایران، در این روستا اقامت داشته و آن را در کتاب خود یعنی «عبور از صحاری ایران» توصیف کرده است.

نویسنده: زیبا وکیلی