آرامگاه مختومقلی فراغی

آرامگاه مختومقلی که در شهرستان مرواه تپه واقع شده‌؛ متعلق به یکی از بزرگ‌ترین شاعران ترکمن و از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ ترکمن‌ها است. این آرامگاه در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۲۲۵۱ به‌عنوان اثری ملی به ثبت رسید و از معروف‌ترین جاهای دیدنی استان گلستان به حساب می‌آید. هرساله در سالروز تولد مختومقلی فراغی مراسمی با حضور مردم و مقامات دولت ایران و ترکمنستان در کنار این آرامگاه برگزار می‌شود.

منبع عکس: سایت taghribnews (عکاس: ناشناس)

آرامگاه مختومقلی که یکی از جاهای دیدنی مراوه محسوب می‌شود، دقیقا در شمال شرقی استان گلستان در محلی به نام «آق تقه» یا «آق توقای» قرار دارد. این آرامگاه را می‌توانید بین بخش مراوه تپه و دهستان کرند از توابع شهرستان کلاله پیدا کنید.

• آدرس: استان گلستان، شهرستان کلاله، بخش مراوه تپه، دهستان مراوه تپه، روستای آق تقه (نمایش روی نقشه)

برای دسترسی به آرامگاه مختومقلی دو مسیر وجود دارد. از شهرستان گنبد کاووس که در جنوب غربی آق تقه واقع شده است، می‌توانید از جاده «اینچه برون» به آرامگاه برسید که طول این مسیر از گنبد کاووس ۱۵۵ کیلومتر است.

مسیر دوم نیز از شهرستان کلاله به آرامگاه مختومقلی منتهی می‌شود که ۱۳۰ کیلومتر است. در این مسیر ابتدا باید شهر کلاله سپس بخش مراوه تپه را پشت سر بگذارید تا در نهایت به بنای آرامگاه برسید. فاصله آرامگاه مختومقلی از شهر مراوه تپه نیز ۳۵ کیلومتر است.

منبع عکس: سایت taghribnews (عکاس: ناشناس)

آرامگاه مختومقلی مربوط به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی است که در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۲۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این آرامگاه شامل مقبره مختومقلی فراغی، شاعر ملی ترکمن‌ها و پدرش دولت محمد آزادی است. در دهه ۱۳۷۰ هجری شمسی بنایی روی این مقبره ساخته شد و در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۸ هجری شمسی با حضور صفر مراد نیازوف، رئیس‌جمهوری وقت ترکمنستان و مسئولان کشوری افتتاح شد. هرساله در زادروز مختومقلی فراغی مصادف با ۲۷ اردیبهشت مراسمی با حضور مردم و مقامات دولت ایران و ترکمنستان در کنار این آرامگاه برگزار می‌شود.

منبع عکس: سایت taghribnews (عکاس: ناشناس)

آرامگاه مختومقلی و پدرش در فضایی به ابعاد ۲۴ متر ساخته شده است و روی آن‌ها سازه‌ای به‌شکل گهواره‌ قرار دارد. سبک و طرح نقشه آرامگاه آمیزه‌ای از گل وحشی و آلاچیق ترکمن است که در سطح دشت گرگان در فصل بهار به‌وفور یافت می‌شود. سقف مرکزی آن به‌شکل گنبد و سر پناه آن برداشتی از ساختار آلاچیق ترکمنی و معماری اسلامی است. در چهار جهت این دو قبر، باغچه‌های کوچکی به چشم می‌خورد. به‌تازگی سکویی برای مهمان‌ها و برگزارکنندگان همایش در قسمت جنوب غربی آرامگاه ساخته شده است.

منبع عکس: سایت خبرگزاری مهر (عکاس: ناشناس)

در غرب مراوه‌ تپه در نوار مرزی کنونی ایران و ترکمنستان، آرامگاه مختومقلی فراغی قرار دارد که روی تپه‌ای بنا شده است. اولین کسی که در بازسازی آرامگاه او کمر همت بست، «حاجی مراد دردی قاضی» بود؛ شخصی که در زمینه نخستین چاپ نوین از دیوان مختومقلی نیز تلاش زیادی انجام داد.

مختومقلی در کنار پدرش دفع شده است،‌ از همین رو، در فضای آرامگاه او دو سنگ قبر وجود دارد که یکی از آن‌ها مربوط به پدرش دولت محمد آزادی است. آرامگاه مختومقلی و پدرش دولت محمد آزادی تا پیش از انقلاب اسلامی بسیار ساده و منحصر به دو قبر ساده و سیمانی بودند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و سپس تشکیل کشور مستقل ترکمنستان، با گسترش روابط ایران و ترکمنستان جمع بزرگی با شرکت ترکمن‌های ایرانی و ۷۰ شخصیت جمهوری ترکمنستان در خرداد ماه ۱۳۷۰ هجری شمسی در محل آرامگاه مختومقلی به دور هم آمدند و طی آن برای احداث آرامگاه مناسب برای مختومقلی تصمیم‌گیری کردند.

در دهه‌ ۱۳۷۰ هجری شمسی بنایی روی این مقبره ساخته شد و پس از تبدیل گلستان به استان، در اردیبهشت ۱۳۷۸ هجری شمسی با شرکت رئیس‌‌جمهور ترکمنستان به‌همراه کابینه‌ وزیران این کشور، وزیر وقت فرهنگی و ارشاد اسلامی ایران و ده‌ها شخصیت کشوری و محلی، مراسم گشایش آرامگاه مختومقلی برگزار شد.

منبع عکس: سایت taghribnews (عکاس: ناشناس)

منطقه نمونه گردشگری مختومقلی فراغی بر اساس پیشنهاد ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در تاریخ ۲۶ دی سال ۱۳۸۶ هجری شمسی در هیئت دولت مطرح و جزو مناطق نمونه گردشگری استان گلستان به تصویب رسید. طرح احداث گنبد و محوطه‌سازی آرامگاه مختومقلی در زمینی به مساحت ۱۰ هکتار با استفاده از فرهنگ و زندگی سنتی ترکمن‌ها با مصالح بتون طراحی و ساخته شد. از جمله امکانات این طرح می‌توان به نمازخانه و فضای جانبی به وسعت ۳۰۰ متر مربع، سرویس بهداشتی، ۲۰ چشمه استخردار در دو منطقه، ۴۰ عدد آلاچیق، رستوران (فروشگاه و آشپزخانه) در فضایی به بزرگی ۳۵۰ متر مربع، آمفی‌تئاتر روباز ۲,۵۰۰ متر مربعی، نمایشگاه صنایع دستی بازارچه (۱۰ غرفه) در فضای ۳۵۰ متر مربعی اشاره کرد.

منبع عکس: سایت taghribnews (عکاس: ناشناس)

مختومقلی در سال ۱۱۰۲ هجری شمسی در روستای حاجی‌قوشان در شمال شرق گنبد کاووس به دنیا آمد. پدر مختومقلی، «دولت محمد آزادی» نام داشت و از شاعران سرشناس قرن دوازدهم هجری قرمی در منطقه ترکمن و گوگلان به حساب می‌آمد. مادر او نیز از اهالی ارازگل از طایفه گوکلان در تیره گرکز بود. مختومقلی تحصیلات ابتدایی و زبان‌های فارسی و عربی را نزد پدر خود یاد گرفت؛ سپس برای تحصیل به مدرسه شیرغازی در خیوه رفت و پس از آن سفرهای دیگری به بخارا، افغانستان و هندوستان داشت.

او پس از کشته شدن برادر بزرگ‌تر خود عبدالله در افغانستان طبق سنتی قدیمی مجبور شد با بیو‌ه‌ برادرش به نام «آق قیز» ازدواج کند و از او دو فرزند به نام‌های بابک و ابراهیم داشت که هر دو در کودکی از دنیا رفتند. مختومقلی در شعرهای خود به اتحاد ترکمن‌ها و تشویق آن‌ها در جنگ‌های آن دوره به ویژه مقابله با حمله‌ نادرشاه افشار می‌پرداخت. او در مورد حمله نادر به ترکمن‌ها با وجود کمک‌های قبلی ترکمن‌ها در اوایل حکومتش، شعری سروده است که در آن نادر را را محکوم به فنا می‌داند و پیش‌بینی می‌کند که او توسط نزدیکانش به قتل می‌رسد؛ مدتی بعد نادرشاه دقیقا دچار همین سرنوشت می‌شود.

مختومقلی همچنین در اشعار خود بیشتر به مسائل اجتماعی و سیاسی می‌پرداخت و برای همین به‌عنوان یک روشن‌فکر نیز در بین ترکمن‌ها شناخته می‌شود. در کمتر کشوری می‌توان شاعری با اشعاری سنتی پیدا کرد که به مسائل مهمی ‌چون نقد چندهمسری، تشویق سوادآموزی و نقش زنان در جامعه، نکوهش فقر و اختلاف طبقاتی و مشکل مواد مخدر پرداخته باشد.

شخصیت ادبی مختومقلی در حدی است که او را بنیان‌گذار ادبیات نوین ترکمن می‌دانند و هیچ‌یک از شاعران ترکمن چه از لحاظ شهرت و چه از لحاظ سبک و دیدگاه نتوانسته‌اند به مرتبه علمی و ادبی او برسند. دیوان اشعار او حکم دیوان حافظ را برای ترکمن‌ها دارد و در خانه‌ آن‌ها یک نسخه از آن پیدا می‌شود. نوآوری اشعار مختومقلی در ادبیات ترکمن نقش محوری دارد و به‌قول محمدعلی جمال‌زاده، مختومقلی را باید فردوسی ترکمن‌ها نامید؛ زیرا جایگاه او در احیای ادبیات و فرهنگ ترکمن به اثبات رسیده است.

بر پایه‌ برخی منابع تاریخی، مختومقلی در سال ۱۱۷۹ هجری شمسی در کنار چشمه‌ اباساری در دامنه‌ کوه سونگی داغ درگذشت. او را در کنار روستای «آق تقه» در ۴۰ کیلومتری غرب مراوه‌تپه (شمال شرق استان گلستان) و در جوار آرامگاه پدرش به خاک سپردند. جالب است بدانید که این شاعر ایرانی بیشتر از آن که در کشورش شناخته شده باشد، در ترکمنستان شهرت دارد. شهرت او در کشور ترکمنستان در حدی است که هر ساله در ۱۸ ماه می (۲۷ اردیبهشت ماه) و مصادف با تولد مختومقلی، در تقویم ترکمنستان «روز مخدومقلی فراغی» نام‌گذاری شده است. قربان قلی بردی محمدوف، رئیس‌جمهور وقت کشور ترکمنستان درباره مختومقلی گفته بود:

مخدومقلی فراغی در قلب ما ترکمن‌ها زنده است. با مطالعه آثار او ما ابتدا خودمان را تربیت می‌کنیم و سپس گذشتگانمان را به یاد می‌آوریم.

بسياری از اشعار مختومقلی را خوانندگان تركمن تبديل به آواز كرده‌اند و با دوتار و كمانچه در مراسم و عروسی‌ها می‌خوانند. به همین دلیل مختومقلی در ميان اقشار مختلف ترکمن دوست‌داران زیادی دارد. گرچه بیشتر اشعار او در جنگ‌های آن دوران (جنگ‌های ترکمن‌ها با حکومت قاجار، خان‌نشین خیوه و خان‌نشین بخارا و نیز جنگ‌های بین قبایل ترکمن) نابود شده است. اشعار باقی‌مانده از او در دهه‌ ۱۸۷۰ میلادی توسط آرمینیوس وامبری، جهانگرد و شرق‌شناس مجار، گردآوری و در کتابخانه سلطنی بریتانیا نگهداری می‌شود. البته سه دهه پیش از وامبری، مختومقلی توسط دو پژوهشگر لهستانی به نام‌های بوریهو و آلکساندر شودزکو به دنیا معرفی شده ‌بود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: هادی علیزاده)

• بازدید از آرامگاه نیاز به خرید بلیط ندارد.
• برای بازدید از آرامگاه می‌توانید از ساعت ۱۰ تا ۱۷ به این محل مراجعه کنید.
• بهار و تابستان بهترین زمان سفر به این منطقه از کشور است.

نویسنده: سعید صالحی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی