غار سنگتراشان

غار سنگ شکن در سه کیلومتری مرکز شهرستان جهرم قرار گرفته است. جهرم از شهرهای بسیاری قدیمی و تاریخی ایران محسوب می‌شود که در متن‌های قدیمی همچون شاهنامه، به دفعات در دوره ساسانیان از آن نام برده شده است. برخی بر این باورند که شکل‌گیری این شهر به چهار سده قبل از میلاد مسیح بازمی‌‌گردد و توسط پادشاه پنجم هخامنشیان، اردشیر اول ساخته شده است. غار سنگ شکن از جاهای دیدنی جهرم و از جمله آثار تاریخی ارزشمند آن محسوب می‌شود.

غار سنگ اشکن جهرم به دوره صفویه تعلق دارد که با صد ستون همچون تالاری طبیعی و زیبا از گذشته به یادگار مانده است. این غار که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، بزرگ‌ترین غار مصنوعی و دست‌ساز جهان محسوب می‌شود. با کجارو همراه باشید تا با غار سنگ شکن بیشتر آشنا شوید.

• آدرس: استان فارس، شهر جهرم، بلوار مادر، جاده غار سنگ اشکن (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: jahrom.ir، عکاس: رضا جوکار

غار سنگ‌شکنان با نام‌های سنگ شکن، سنگ تراشان و سنگ اشکن نیز شناخته می‌شود و در دامنه کوه‌های زاگرس و در ارتفاع ۱,۰۹۱ متری از سطح دریا قرار دارد. این غار با ۳۵۰ متر طول و ۱۵۰ متر عرض و ستون‌های سنگی زیبا در قسمت شرقی دره‌ای مشهور به دره قلات واقع شده است.

فاصله غار سنگ اشکن جهرم با شیراز ۱۸۸ کیلومتر (دو ساعت و نیم) فاصله دارد.

برای بازدید از این غار تاریخی کافی است خود را به شهر جهرم برسانید. وجود فرودگاه در جهرم می‌تواندبه برنامه‌ریزی آسان‌تر برای سفر کمک کند. این فرودگاه یکی از قدیمی‌ترین فرودگاه‌های ایران محسوب می‌شود که در سال ۱۳۴۸ تاسیس شده است. در حال حاضر، با توجه به محدودیت‌های این فرودگاه و باند کوتاه پرواز به‌جز تهران امکان پرواز به سایر نقاط وجود ندارد. پس اگر مبدا سفر خود را تهران قرار دهید می‌توانید پرواز مستقیم به جهرم داشته باشید. فرودگاه جهرم در فاصله ۱۰ کیلومتری آن شهر و ۱۳ کیلومتری غار سنگ شکن (۲۰ دقیقه) قرار دارد.

اگر می‌خواهید با قطار به شیراز سفر کنید؛ می‌توانید سفر خود را از شهرهای کرمان، اهواز، تبریز، قم، اصفهان، مشهد یا تهران آغاز کنید که مسیر ریلی دارند. فراموش نکنید که این قطارها در شهرهای دیگری نیز بین راه توقف خواهند کرد. فقط کافی است مسیر دقیق حرکت قطار و توقف‌ها را چک کنید تا بهترین مبدا را انتخاب کنید. ایستگاه قطار شیراز ۲۱۲ کیلومتر (دو ساعت و ۱۲ دقیقه) با شهر جهرم فاصله دارد.

منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس: علی ابک

غار سنگ تراشان جهرم، یکی از بزرگ‌ترین غارهای دست‌ساز و مصنوعی جهان محسوب می‌شود. این میراث زیبا و شگفت‌انگیز با شماره ۱۰۱۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. غار سنگ شکنان جهرم با ستون‌های متعدد همچون تالاری باشکوه به نظر می‌رسد که گویا برای طراحی آن نقشه‌ای از پیش وجود داشته؛ اما در واقعیت، شکل‌گیری این غار به‌صورت تدریجی و با هدف برداشت سنگ و امرار معاش بوده است. سنگ تراشان جهرمی از سال‌ها پیش با ابزاری ساده همچون اره‌های دوسر، پتک، چكش، اهرم، تیشه، انواع سوهان، قلم، نخ، دوده و دریل‌های كوچك دستی، سنگ استخراج می‌کردند.

هرکدام از سنگ تراشان جهرم مسیری را انتخاب و در همان دهانه پیش‌روی می‌کردند. به هرکدام از دهانه‌ها یا دالان‌ها کارخانه نیز می‌گفتند. به‌شکل هوشمندانه با فواصل مشخصی بخشی از غار همچون ستون پابرجا مانده است، تا سقف ریزش نکند. این ستون‌های نگه‌دارنده امروز منجر به زیبایی هرچه بیشتر این غار شده است؛ هرچند که در گذر زمان برای ایجاد دهانه‌های بزرگ‌تر بخشی از ستون‌ها را تراشیده‌اند و از ضخامت آن‌ها کم کرده‌اند.

سنگ‌های استخراج شده از غار سنگ تراشان جهرم در بناهای شیراز همچون مسجد جامع عتیق، بیمارستان نمازی و خانه‌های برخی از اشراف شهر جهرم همچون منزل کوهکن، منزل پیمان، مسجد و مدرسه خان و در بناهای شهرهای اطراف مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این سنگ‌ها به‌واسطه شکل‌پذیری خوبی که داشتند در طراحی سردر بناها، چارچوب پنجره‌ها، کتیبه‌ها، مجسمه‌های سنگی، دیگ‌های سنگی، سکوها، سنگ قبرها و پله‌ها به کار گرفته می‌شدند.

با گذر زمان و روی کار آمدن مصالح جدید ساختمانی و استفاده از سنگ‌هایی همچون مرمر، به‌تدریج استفاده از سنگ‌های آهکی غار سنگ شکن از رونق افتاد و سنگ تراشان نیز کار خود را رها کردند. غار مصنوعی سنگ اشکن جهرم به‌عنوان اثری بی‌همتا باقی ماند، تا امروز گردشگران زیادی را به سوی خود جذب کند. اخیرا در ورودی این غار مجسمه‌های سنگی عظیمی توسط هنرمندان روی سنگ‌ها تراشیده شده است.

منبع عکس:jahrom.ir، عکاس: ناشناس

غار سنگ شکن جهرم، غاری است که از گذشته‌های دور در دل کوه‌های البرز جنوبی شکل گرفته است. با وجود تحقیقات تاریخ‌نگاران نمی‌توان با قطعیت این غار را به دوره مشخصی نسبت داد؛ اما بسیاری از کارشناسان و ساکنان محلی آن را متعلق به ۳۰۰ سال پیش و اواخر دوره صفویه می‌دانند.

این غار دست‌کن سنگ‌هایی سفید و آهکی دارد که مردم بومی در گذشته با استخراج آن‌ها درآمدزایی می‌کردند و به‌تدریج با حفاری‌های صورت گرفته، غاری با دالان‌ها و ستون‌های متعدد پدید آمد. استخراج این سنگ‌ها با هدف تزیین بناهایی متعلق به اشراف و حکومت صورت می‌گرفت. پیرامون شکل‌گیری غار سنگ تراشان جهرم داستان‌های زیادی در میان مردم محلی رواج دارد.

روزی کاظم در عبور از حاشیه کوهستان پیرمردی را در حال سنک‌شکنی می‌بیند و با وی معاشرت می‌کند. او به اصرار پیرمرد برای صرف ناهار به خانه‌اش می‌رود. وی که بعدها به استاد کاظم شهرت پیدا می‌کند، به دختر پیرمرد دل می‌بندد و شرط پیرمرد را برای ازدواج با دخترش می‌پذیرد. پیرمرد شرط می‌کند که او در کوهستان بماند و به سنگ‌شکنی مشغول شود.

مسیر سنگ‌تراشی استاد کاظم در طی نسل‌های متوالی توسط افرادی همچون استاد علی‌اكبر یا خواجه علی‌اكبر، خواجه اسدالله، خواجه نورالله، استاد نقی، خواجه فتح‌ اللهی، حاجی نقشوار جهرمی، عزت‌ الله نقشوار جهرمی، نوازالله نقشوار جهرمی، آقا رضا كوهكن و اسماعیل خان كوهكن ادامه و وسعت پیدا کرد.

یکی دیگر از روایت‌هایی که پیرامون غار سنگ اشکن جهرم وجود دارد به دوره پیش از اسلام بازمی‌گردد، زمانی که مردم در دل قلعه‌ای معروف به نام «قلعه گبری» زندگی می‌کردند. در اطراف این قلعه غاری طبیعی با چاهی در میانه آن وجود داشت که اهالی مردگان خود را به این غار می‌بردند. در واقع آن‌ها از این غار به‌عنوان گور دخمه استفاده می‌کردند و مردگان خود را در پارچه پیچیده و در درون چاه می‌انداختند. این چاه نیز همان استودان بود. در گذر زمان با برداشت سنگ از منطقه، چهره آن تغییر کرد و به‌شکل امروزی باقی ماند. مدارک و شواهد محکمی برای اثبات این روایت وجود ندارد؛ اما با توجه به نزدیکی قلعه گبری می‌توان این روایت را نیز همچون بسیاری داستان‌ها که از گذشته به امروز رسیده، حفظ کرد.

منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس: علی ابک

غار سنگ شکن با ۳۵۰ متر طول بیش از صد ستون بزرگ و کوچک دارد و عرض آن از ۶۰ تا ۱۳۰ متر متغیر است. این غار با وسعتی در حدود ۲۰,۰۰۰ متر مربع، ۱۲ ورودی مختلف دارد. در مسیر غار که حرکت می‌کنید ارتفاع از سه تا چهار متر به کمتر از یک متر کاهش پیدا می‌کند. در ابتدای مسیر ورودی فضای غار روشن است؛ اما هرچه به‌سمت داخل بروید، از نور محیط کاسته و تاریک‌تر خواهد شد. در بخش‌هایی از دیواره غار طاقچه‌هایی برای قرار دادن چراغ تعبیه شده است.

کف غار سنگ تراشان شیب‌دار و با لایه‌ای نرم از خاک‌های آهکی پوشیده شده است. تفاوت چشم‌گیری میان ضخامت ستون‌های برجای مانده در غار وجود دارد و برخی از آن‌ها به مرور زمان و در دوره‌های مختلف تراشیده شده‌اند و با کاستن از ضخامت آن‌ها فضای درون غار برای حمل سنگ‌ها باز شده است.

سنگ‌های آهک و دولومیت غار سنگ اشکن جهرم به دوره‌های زمین‌‌شناسی «ائوسن» و «الگوسن» بازمی‌گردند. لایه‌های مختلفی در دیوارهای سنگی آن کشف شده است؛ در پایین‌ترین قسمت غار لایه دولومیت قهوه‌ای رنگ و سپس سنگ‌های آهک شیری و کمی خاکستری با ضخامت چهار متر وجود دارد. بخش‌های زیادی از آن‌ها استخراج شده و بخشی دیگر همان طور که اشاره شد، برای جلوگیری از ریزش به‌صورت ستون‌ها باقی مانده است. در لایه‌های نزدیک به سقف غار، لایه‌ای دیگر از سنگ‌های دولومیت دیده می‌شود. برخی از سنگ‌ها کیفیت پایین‌تری دارند و روی آن‌ها شکاف‌هایی دیده می‌شود؛ اما برخی از آن‌ها مرغوب‌تر هستند.

این طور به نظر می‌رسد که از میان لایه‌های سخت‌تر، لایه‌های نرم آهکی دولومیت سفید و کرم رنگ را با ابزاری همچون دیلم و پتک جدا می‌کردند. بخش‌های جدا شده را بلافاصله به قطعات مشخصی برش و سپس در اختیار تراش‌کاران قرار می‌دادند. اگر این برش‌های سنگی نرم برای مدتی طولانی در معرض هوای آزاد قرار می‌گرفتند، سخت می‌شدند و تراشیدن آن‌ها دشوار بود.

منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس: علی ابک

برای بازدید از غار سنگ شکن جهرم می‌توانید هرروز به‌جز روزهای پنجشنبه از ساعت ۹ صبح تا هشت شب برنامه‌ریزی کنید. برای بازدید کامل از این غار حداقل به یک ساعت زمان احتیاج خواهید داشت و نیازی به پرداخت هزینه نیست.

غار سنگ شکن جهرم به‌واسطه فضای سرپوشیده و داشتن دالان‌های متعدد که باد در آن‌ها به‌خوبی جریان پیدا می‌کند، هوای مطبوع و خنکی دارد. این موضوع یکی از دلایل جذب گردشگران در فصل‌های گرمی همچون تابستان است. ناگفته نماند در زمستان هم فضای داخلی غار سنگ شکنان جهرم نسبت به محیط بیرون گرم‌تر است.

درمجموع، جهرم آب‌و‌هوای گرم و خشک دارد و دمای آن در فصل‌های گرم می‌تواند به ۴۵ درجه و در زمستان به منفی پنج درجه سانتی‌گراد برسد. به‌طور معمول این شهر متوسط دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد را تجربه می‌کند. با توجه به شرایط آب‌و‌هوایی کویری جهرم، بهترین زمان سفر به این شهر در فصل‌های پاییز و زمستان است؛ هرچند که در تابستان با توجه به قیمت پایین‌تر بلیط هواپیما می‌توانید سفری ارزان‌تر پیش‌رو داشته باشید.

• آدرس: استان فارس، شهر جهرم، خیابان ۱۷ شهریور (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: mapio.net

دروازه پیر شبیب یکی از آثار تاریخی شهر جهرم است که به دوره قاجار تعلق دارد. این اثر در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. حاج محمدحسن خان ذوالقدر در سال ۱۲۱۴ شمسی در زمان حاکمیت خود، نیمی از شهر جهرم را در میان حصاری قرار داد. در این میان بخشی از شهر که شامل ۶ محله به نام‌های گازران، صحرا، دشتاب، اسفريز، سنان و كلوان بود، درون این حصار و باقی محله‌ها خارج این دیوارها قرار گرفتند. این دیوار سرتاسری پنج دروازه داشت که یکی از آن‌ها دروازه پیر شبیب بود.

باقی دروازه‌های شهر جهرم را با نام‌های گاو کشی، خان، بی‌بی و قبله می‌شناختند که متاسفانه امروزه هیچ اثری از آن‌ها باقی نمانده است. دروازه پیر شبیب در ضلع شمالی شهر و جنب امامزاده‌ای به همین نام قرار داشت. سقف گنبدی دالان این دروازه، مقرنس کاری شده است. دروازه پیر شبیب در فاصله پنج کیلومتری (۱۰ دقیقه) غار سنگ شکن قرار دارد.

• آدرس: استان فارس، شهرستان جهرم، سه کیلومتری جنوب شرق جهرم(مشاهده روی نقشه)

منبع: خبرگزاری برنا

قلعه گبری جهرم یکی از آثار تاریخی شهر جهرم و تنها بنای باقی‌مانده از سکونتگاه‌های زرتشتیان است، که پس از حمله اعراب هنوز بقایای آن را می‌توان دید. این قلعه در فاصله ۱٫۵ کیلومتری از غار سنگ شکن قرار دارد و می‌توانید با کمتر از ۲۰ دقیقه پیاده‌روی به‌راحتی از آن بازدید کنید. معماری قلعه گبری از جهت مکان قرارگیری و ویژگی‌های داخلی بنا منحصربه‌فرد است. قلعه در بالای کوهی بلند قرار دارد، تا مسیر سخت دسترسی، سد راه مهاجمان باشد. یکی دیگر از جاذبه‌های قلعه وجود چاهی با دهانه دو متری و عمقی نامشخص در میان قلعه است که گویا زرتشتیان در برگزاری آیین تدفین از آن استفاده می‌کردند.

• آدرس: جهرم، دشتاب، خیابان بهارستان (مشاهده روی نقشه)

منبع: ویکی‌پدیا، عکاس: ف.رحمانیان

مسجد جامع جهرم یکی دیگر از بناهای تاریخی ارزشمند این شهر محسوب می‌شود. بنای مسجد متعلق به دوره صفویه است و پنج کتیبه بالای در ورودی آن قرار دارد که می‌توان نشانه‌هایی از مرمت را در آن‌ها دید. بنای مسجد جهرم به تمامی از سنگ‌های طبیعی کوهستان و گچ درست شده است. برخی از کتیبه‌هایی که در بنای مسجد مشاهده می‌شوند در دوره‌ قاجار مورد مرمت قرار گرفته‌اند. این بنا که در دو طبقه طراحی شده، در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

مسجد جامع جهرم از جهت معماری ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. شبستان جنوبی این بنا تالاری وسیعی در مرکز و دو رواق در سمت شرق و غرب دارد. هم تالار و هم رواق‌های شبستان جنوبی دارای طبقه فوقانی هستند. مسجد جامع جهرم در پنج کیلومتری (۱۰ دقیقه) غار سنگ شکن واقع شده است.

• آدرس:جهرم، بلوار شهید رجایی شمالی، خیابان جمهوری اسلامی، جمهوری اسلامی سه (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ویرگول

بازار زندیه جهرم به‌واسطه شباهت‌های زیادی که به بازار وکیل شیراز دارد، به خواهر دو قلوی آن شهرت پیدا کرده است. می‌توان این بازار را یکی از برجسته‌ترین آثار باقی‌مانده از دوره زندیه دانست. بازار زندیه جهرم طاق بسیار بلندی دارد که از نمونه‌های بی‌نظیر طاق‌زنی است. در درون بازار زندیه جهرم چندین حمام، کاروان‌سرا و مسجد وجود دارد. متاسفانه امروز آثار قابل‌توجهی از کاروان‌سراهای بازار باقی‌نمانده است.

در بازار جهرم بیشتر تمرکز بر فروش پارچه است. به‌طور کلی می‌توان بازار را به دو بخش تقسیم کرد، حجره‌های فروش و حجره‌هایی که به‌عنوان انبار یا کارگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند. بازار جهرم در پنج کیلومتری (۱۰ دقیقه) غار سنگ شکن واقع شده است.

• آدرس: استان فارس، جهرم، بلوار امام حسین، ۱۵ خرداد، بین عرفان ۲۰ و عبرت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ویکی‌پدیا، عکاس: مجتبی امیرزاده

مدرسه خان جهرم بنایی تاریخی است که به دوران صفویه تعلق دارد. این بنا از مصالحی همچون گل، خشت و سنگ ساخته شده است. از روی کتیبه جلوی در می‌توان فهمید که بنا در زمان شاه سلیمان دوم صفوی و توسط شخصی به نام «حاجی سلیمان بیگ ذوالقدر» طراحی شده است. هنوز هم عده‌ای از طلاب در مدرسه خان جهرم مشغول به تحصیل هستند. مسجد خان نیز همچون مدرسه به همان دوره تعلق دارد و ساختمان آجری آن دقیقا در کنار ساختمان مدرسه قرار گرفته است. مدرسه و مسجد خان جهرم در پنج کیلومتری (۱۰ دقیقه) غار سنگ شکن واقع شده است.

دانلود ویدیو ۳۶۰\۷۲۰

شما نیز تجربه‌های خود را از سفر به جهرم و بازدید از غار سنگ شکن با کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: شقایق وحیدی