آرامگاه شیخ نجم الدین کبری

آرامگاه شیخ نجم‌‌الدین کبری همچون نگینی درخشان در دل سرزمین‌های کهن خراسان رضوی در شهرستان جوین می‌درخشد؛ جایی که تاریخ و عرفان در هم آمیخته‌اند. این آرامگاه مقدس، جایگاه ابدی یکی از بزرگ‌ترین عارفان قرن ششم و هفتم هجری قمری و از آثار تاریخی به‌جای‌مانده از دوره ایخانی است. شیخ نجم ‌الدین کبری، با تعالیم و اندیشه‌های خود نقش عمیقی در گسترش عرفان اسلامی ایفا کرد.

معماری بی‌نظیر و اصیل آرامگاه شیخ نجم‌‌الدین کبری، هر بازدیدکننده‌ای را به سفری در زمان و فرهنگ می‌برد و از سوی دیگر، حضور معنوی شیخ، زائران را به تامل و تعمق در رمز و رازهای جهان هستی دعوت می‌کند. اگر شما هم می‌خواهید با این آرامگاه تاریخی و معنوی آشنا شوید، در این مقاله از کجارو همراه ما باشید.

با آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری بیشتر آشنا شوید:

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان جوین، بخش مرکزی،‌ دهستان بالاجوین، روستای زیرآباد (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه «شیخ نجم‌‌ الدین کبری» در شهرستان جوین و روستای «زیرآباد» قرار دارد. روستای زیرآباد، در دل دشت‌های پهناور خراسان رضوی، به‌دلیل وجود آرامگاه شیخ، به‌عنوان مکانی مقدس و زیارتی شناخته می‌شود.

منبع عکس: سایت google maps. عکاس: م عبادیجو

آرامگاه شیخ نجم‌‌ الدین کبری در فاصله ۱۵ کیلومتری (حدود ۲۰ دقیقه با خودرو) از شهر نقاب (مرکز شهرستان جوین)، ۳۳۰ کیلومتری مشهد (حدود ۴٫۵ ساعت با خودرو) و ۶۵۰ کیلومتری تهران (حدود ۹ ساعت با خودرو) قرار دارد.

• خودروی شخصی: اگر قصد بازدید از آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری با خودروی شخصی را دارید، باید از جاده «امام رضا»، وارد جاده «میامی - گرمه - جاجرم» شوید و در این محور به مسیر خود ادامه دهید. پس از جاجرم، وارد مسیر جاجرم - جوین شوید و در این جاده به‌سمت روستای زیرآباد حرکت کنید. آرامگاه در روستای زیرآباد قرار دارد.
• قطار: با استفاده از قطار تهران - مشهد می‌توانید در ایستگاه راه‌آهن شهرستان جوین (کمتر از ۲۰ کیلومتری آرامگاه) یا ایستگاه راه‌آهن نقاب (حدود ۲۰ کیلومتری آرامگاه) پیاده شوید و از آنجا با وسیله نقلیه به روستای زیرآباد و آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری بروید.
• هواپیما: برای دسترسی به آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری با هواپیما از تهران به شهر سبزوار بروید و از آنجا با وسیله نقلیه خود را به شهر نقاب و سپس به روستای زیرآباد برسانید. این آرامگاه از فرودگاه بین‌المللی شهدای سبزوار، حدود ۹۵ کیلومتر (۱٫۵ ساعت با خودرو) فاصله دارد.

منبع عکس: سایت neshan.org. عکاس: نامشخص

آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری از مکان‌های تاریخی و عرفانی با ارزش در ایران، در محیطی آرام و دل‌انگیز با چشم‌اندازهایی از طبیعت بکر و زمین‌های وسیع احاطه شده است و به‌عنوان یکی از جاذبه‌های مذهبی و تاریخی منطقه، مورد توجه زائران و گردشگران قرار می‌گیرد. این آرامگاه نمادی از معماری اسلامی قرن ششم و هفتم هجری است و به شیخ نجم‌الدین کبری، عارف و موسس «طریقت کبرویه» اختصاص دارد. کبرویه یکی از معروف‌ترین شاخه‌های تصوف است. این عالم گران‌قدر از بزرگ‌ترین شخصیت‌های تصوف اسلامی به شمار می‌آید که با آثار و افکارش تاثیر بسزایی بر عرفان اسلامی گذاشت.

منبع عکس: سایت visitkhorasanrazavi.ir. عکاس: نامشخص

آرامگاه شیخ نجم‌ الدین کبری، با طراحی بی‌نظیر و کاشی‌کاری‌های زیبا، روح هر بازدیدکننده‌ای را تسخیر می‌کند. گنبد بلند آن که با خطوط هندسی پیچیده شده است، شکوه معماری اسلامی را نمایش می‌دهد. فضای داخلی آرامگاه هم، منعکس‌کننده عمیق‌ترین مفاهیم عرفانی است.

آرامگاه شیخ نجم‌الدین نه‌تنها یک مکان زیارتی به شمار می‌آید، بلکه محلی است برای تامل و تفکر! این مکان زیارتی و سیاحتی هرساله پذیرای بسیاری از زائران و علاقه‌مندان به عرفان و تاریخ از نقاط مختلف جهان است که برای بازدید از این اثر باستانی و آشنایی با تعالیم شیخ کبری به این منطقه سفر می‌کنند. بازدید از این آرامگاه به‌نوعی سفر در زمان محسوب می‌شود؛ سفری که شما را به عمق تاریخ و عرفان اسلامی می‌برد و فرصتی بی‌نظیر برای آشنایی با یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تصوف اسلامی فراهم می‌کند.

شیخ نجم‌ الدین کبری با نام کامل «ابو عبدالله احمد بن‌ عمر بن محمد خیوقی خوارزمی» از بزرگ‌ترین عرفا و صوفیان مذهب شافعی در قرن ششم و هفتم هجری است. او در سال ۵۴۰ هجری قمری در شهر «خیوه» یا «خیوق» در خوارزم، (واقع در ترکمنستان کنونی)، به دنیا آمد و در سال ۶۱۸ هجری قمری در همان شهر به قتل رسید. البته در خصوص محل دفن و مکان درگذشت شیخ، نظرات مختلفی ارائه شده است.

منبع عکس: سایت asheghanekhoda.ir. عکاس: نامشخص

شیخ نجم‌الدین با کنیه‌هایی چون «ابوالجناب» و «ابوالخباب»، شناخته شده است و همواره از وی به‌دلیل تعالیم عمیق عرفانی و تالیفات متعددش در زمینه تصوف و عرفان اسلامی یاد می‌کنند. او را ملقب به «كبرى» و «شيخ ولى تراش» می‌شناسند و برخی هم به‌دلیل زيركى‌ و قدرت فوق‌العاده‌اش در بحث و احتجاج، به وی لقب «طامة الكبرى» (بلاى بزرگ) داده‌اند.

شیخ نجم‌الدین کبری از جوانی شروع به آموختن علم کرد و پس از فراگیری مقدمات علم عرفانی، به سیاحت پرداخت؛ نزد اساتید بسیاری علم آموخت و از مشایخ بسیاری در طریقت بهره‌مند شد. وی درباره اساتید خود چنین می‌گوید:

گشایش و بخشایش مرا از چهار تن شد؛ اول «شیخ روزبهانالوزان المصری»، دوم «شیخ بابا فرج تبریزی»، سوم «شیخ عمار یاسر بدلیسی» و چهارم «شیخ اسماعیل قصری».

گفته می‌شود که شیخ نجم‌ الدین کبری، خرقه ارشاد خود را از شیخ اسماعیل قصری گرفته است. وی علاوه بر اینکه عارف و صوفی برجسته‌ای بود، به‌عنوان معلم و مربی روحانی نیز شناخته می‌شد و بسیاری از عرفا و صوفیان بزرگ پس از او تحت‌تاثیر تعالیم و راهنمایی‌های او قرار گرفتند. از مهم‌ترین شاگردان وی می‌توان به «شیخ فریدالدین عطار نیشابوری»، «بابا کمال جندی»، «شیخ رضی الدین علی لالا»، «شیخ سعدالدین محمد حموی»، «شیخ نجم الدین رازی»، «مجدالدین بغدادی» و «بهاالدین ولد» اشاره کرد.

یکی از ویژگی‌های بارز نجم‌الدین کبری، توانایی او در تبیین مفاهیم پیچیده عرفانی به شیوه‌ای ساده و قابل درک برای همگان بود. او در آثار خود به موضوعاتی چون تزکیه نفس، سیر و سلوک معنوی، و راه‌های رسیدن به حقیقت می‌پرداخت و همواره در تلاش بود تا پیروان خود را به سوی شناخت عمیق‌تری از معنویت و خداوند هدایت کند. شیخ نجم‌الدین کبری تا امروز به‌عنوان یکی از ارکان مهم تصوف اسلامی و چهره‌ای بی‌بدیل در تاریخ عرفان شناخته می‌شود.

شیخ نجم‌الدین کبری در سال ۶۱۸ هجری قمری، در سن ۷۸ سالگی و در دوره حمله مغول به خوارزم به شهادت رسید. زمانی که مغول‌ها به سرکردگی «چنگیز خان» به ایران و به‌ویژه خوارزم هجوم آوردند، شیخ که از بزرگان و پیشوایان معنوی شهر بود، تصمیم گرفت در برابر این تجاوز ایستادگی کند.

منبع عکس: سایت neshan.org. عکاس: نامشخص

شیخ نجم‌ الدین کبری می‌توانست به‌دلیل جایگاه والای معنوی‌اش، از جنگ و درگیری دور بماند و شهر را ترک کند؛ اما تصمیم گرفت تا در کنار مردم شهر خوارزم بماند و از زادگاهش دفاع کند. درباره وفات وى رواياتى مختلف وجود دارد و بسیاری از منابع تاریخی مثل «جهانگشای جوینی» و «الکامل ابن اثیر» و «جامع‌التوایخ» که منابع اصلی دوره مغول هستند، اشاره‌ای به کشته شدن شیخ نجم‌الدین کبری در خوارزم نداشته‌اند و این موضوع فرضیه وجود آرامگاه شیخ نجم‌الدین در جوین را قوی‌تر می‌کند.، علاوه بر این آرامگاه، بقعه دیگری نیز به شیخ نجم‌الدین کبری نسبت داده می‌شود که در منطقه تاریخی «اورگنج» ترکمنستان قرار دارد.

شیخ نجم‌الدین کبری آثار متعددی در زمینه تصوف و معنویت نگاشته است. کتاب‌های او از اهمیت زیادی در تاریخ عرفان اسلامی برخوردار هستند. برخی از این آثار در کتابخانه‌های دنیا قرار دارند و تعدادی از آن‌ها تنها نامشان به‌جای مانده است.

از مهم‌ترین آثار نجم الدین کبری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

فوائح الجمال و فواتح الجلال

کتاب «فوائح الجمال و فواتح الجلال» یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین آثار شیخ نجم‌الدین کبری است. در این کتاب، او به بررسی مفاهیم عرفانی همچون جمال و جلال الهی و ارتباط آن‌ها با سیر و سلوک معنوی می‌پردازد و در طول کتاب اطلاعاتی درباره خود و استادش «عمار یاسر بدلیسی» و تجارب عرفانی خویش ارائه داده است.

اصول‌ العشره

کتاب «اصول‌ العشره» در عين ايجاز، به دقيق‌ترين نكات عرفان اسلامى می‌پردازد و شناساندن «طریقه شطار» و بیان منازل و مقامات از مهم‌ترین اهداف نوشتن این کتاب به شمار می‌رود. اصول‌ العشره همواره در طول تاریخ مورد استقبال اهل عرفان و تصوف قرار گرفته و بارها به زبان‌هاى مختلف از جمله فارسی، عربى و تركى ترجمه و شرح داده شده است.

رساله الخائف الهائم من لومه اللائم

در رساله «الخائف الهائم من لومه اللائم»، امور دهگانه‌ای در خصوص شروط اساسی و مهم در رهایی سالک از وسوسه‌های شیطانی معرفی شده ‌است و به سیر و سلوک عرفانی مکتب «سلسله کبرویه» می‌پردازد.

رساله آداب صوفیه

در رساله «آداب صوفیه» پیرامون تصوف و شرایط و اصول و آدابی بحث می‌کند که اهل تصوف باید آن را بدانند و بدان عمل کنند.

رساله معرفت نجم‌ الدین کبری

رساله «معرفت نجم‌الدین کبری» به مباحث عرفانی، شناخت نفس و مراحل سلوک عرفانی اختصاص دارد. شیخ در این رساله به توصیف چگونگی رسیدن به معرفت الهی، تطهیر قلب از صفات مذموم و رسیدن به مقام‌های معنوی می‌پردازد و به‌طور خاص به روش‌های تصفیه قلب، مراقبه و ذکر اشاره می‌کند.

آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری از آثار به‌جا مانده دوره ایلخانی است؛ البته سبک معماری و اصول طراحی بناهای دوره سلجوقی را دارد. بنای کنونی این آرامگاه، تنها یک ساختمان آجری در میان محوطه‌ای وسیع است؛ اما ستون‌های آجری به‌جا مانده در اطراف آرامگاه نشان می‌دهد که این بنا در گذشته مجموعه آرامگاهی عظیمی بوده که به مرور زمان بخش‌هایی از آن تخریب شده است.

ساختمان آرامگاه در نمای بیرونی، به‌صورت سازه‌ای آجری با ارتفاع ۶ متر دیده می‌شود و بقعه دارای طرحی ۱۶ ضلعی است که گنبد بزرگی در بالای آن قرار دارد. گنبد این آرامگاه با استفاده از طرح‌های هندسی و اسلامی، جلوه‌ای خاص به بنا بخشیده است.

منبع عکس: سایت google maps. عکاس: م عبادیجو

داخل آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری، تزیینات خاصی وجود ندارد؛ اما وقتی وارد بقعه می‌شوید، در قاب‌های بخش فوقانی بنا قوس‌هایی از نوع کلیل نظرتان را به خود جلب می‌کند. در داخل طاق‌نماها تزئیناتی با گچ دیده می‌شود که حالت گل‌مانند به طاق‌ها داده است. در زیر آرامگاه، مانند بسیاری از بناهای دوره ایلخانی، سردابه‌ای وجود دارد. بنای آرامگاه دارای چهار ورودی است که در حال حاضر از سه ورودی آن استفاده نمی‌شود و تنها یکی از آن‌ها ورودی اصلی است.

در اضلاع آرامگاه شیخ نجم الدین کبری، دو ردیف طاق‌نما ساخته شده است. طاق‌نماهای ردیف پایین بلندتر از ردیف بالا هستند و به‌دلیل جلو آمدن قوس‌های طاق‌نما به ‌وسیله یک قرنیز حالتی مستقل به خود گرفته‌اند. نور داخل بقعه هم توسط دو پنجره نورگیر در دیوار طاق‌نماهای شرقی و غربی تامین می‌شود. بعد از طاق‌نماها، برای استحکام گنبد بزرگ آجری، چوب‌هایی روی یک پایه دایره‌ای شکل قرار گرفته‌اند. در فضای بیرونی آرامگاه‌، بقایایی از ستون‌ها و سقف‌های آجری وجود دارد و در واقع این بقایا نشان می‌دهد، آرامگاه در روزگاران گذشته در دو سمت راست و چپ بنا مجهز به تالار مستطیل ‌شکلی به‌صورت قرینه بوده است.

آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۹۴ توسط سازمان میراث فرهنگی شهرستان مورد مرمت قرار گرفت.

بازدید از آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری در تمام ساعات شبانه‌روز و برای عموم آزاد است. برای بازدید از این مکان تاریخی نیاز به پرداخت هزینه نیست و افراد می‌توانند به‌صورت رایگان از آن بازدید کنند.

منبع عکس: سایت asrarnameh.com. عکاس: نامشخص

با توجه به موقعیت جغرافیایی آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری، بهترین زمان بازدید از این مکان تاریخی، فصل بهار و اوایل تابستان است تا افراد از طبیعت زیبای اطراف لذت ببرند و در هوای مطبوع بهاری و به دور از سرما و گرما از این جاذبه گردشگری دیدن کنند. بازدید از این مکان تاریخی کمتر از یک ساعت زمان می‌برد.

• آدرس: شهرستان جوین، شهر نقاب، جاده جوین (غرب به شرق)، قبل از میدان امام علی (ع)
• ساعت بازدید: شبانه ‌روزی
• فاصله تا آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری: حدود ۱۰ کیلومتر (۱۵ دقیقه با خودرو)

شهر تاریخی آق قلعه، از آثار تاریخی شهرستان جوین، واقع در غرب شهر نقاب است که شخصی به نام «عطاملک جوينی» آن را ساخت. شهر تاریخی آق قلعه، به‌شکل مربعی کامل برای اسکان کشاورزان، دامداران، پیله‌‌وران آن دوره احداث شد و مربعی نیز متصل به ضلع جنوبی آن به‌عنوان ارگ حکومتی برای اقامت فرماندهان و حاکمان وقت قرار گرفت. ارگ دارای حصار، خندق، برج و بارو بوده است. مسجد آق قلعه هم که در میان شهر قرار دارد، دارای شبستانی نسبتا بزرگ است.

منبع عکس: fa.wikipedia.org. عکاس: Mehdy59

وجه تسمیه آق قلعه، به‌دلیل استفاده از خاک روشنی است که از فواصل دور دیده می‌شود. شهر تاریخی آقا قلعه، از آثار به‌جا‌ی‌مانده دوره ایلخانی است؛ البته در دوران‌ صفویه و قاجار با افزایش جمعیت شهر، در ضلع جنوبی قلعه بناهای مسکونی چند طبقه خشت و گلی ساخته شدند. اهالی این شهر تاریخی، آب مورد نیازشان را از قنات‌های موجود در محوطه تامین می‌کردند. مجموعه آق‌قلعه در سال ۱۳۷۷ شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

• آدرس: شهرستان جوین، بخش مرکزی، شمال روستای کروژده
• ساعت بازدید: شبانه‌روزی
• فاصله تا آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری: کمتر از ۲۰ کیلومتر (۲۰ دقیقه با خودرو)

بقعه متبرکه و تاریخی امامزاده هفت کروژده که با عنوان بقعه «هفت معصوم» شناخته می‌شود، از آثار تاریخی به‌جای‌مانده دوره تیموریان به شمار می‌رود. این بقعه در شمال روستاى کروژده قرار دارد و به‌علت بنای تاریخی بی‌نظیر و آرامگاه هفت تن از امامزادگان، همواره مورد توجه گردشگران برای زیارت و گشت‌وگذار بوده است.

بنای بقعه تاریخی هفت امامزاده کروژده از بیرون به‌صورت هشت‌ضلعی است و به‌جز ورودی اصلی در مابقی اضلاع بقعه، طاق‌نماهایى کم‌عمق وجود دارد. بنای داخلی بقعه شامل تزیینات و گچبری‌های ویژه‌ با مضامین گل و بوته‌‌هاى رنگارنگ می‌شود. گنبد سبزرنگ و نوک‌تیزی بر بالای بقعه دیده می‌شود. در دیوار داخلی گنبد، کتبیه‌هایی روی دیوارهای گچی قرار دارد و روی یکی از این کتیبه‌ها در زیر پایه گنبد، نام دوازده امام و آیاتی از قرآن نوشته شده است. بقعه تاریخی هفت امامزاده در سال ۱۳۸۰ شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

منبع عکس: سایت google maps. عکاس: حسین یزدانی

شما هم اگر تجربه بازدید از آرامگاه شیخ نجم‌الدین کبری را دارید یا اطلاعات جذاب دیگری در خصوص این آرامگاه تاریخی به دست آورده‌اید، با همراهان کجارو در میان بگذارید.

منبع عکس کاور: سایت neshan.org. عکاس: نامشخص

نویسنده: مائده سمیع‌زاده