تنگ چوگان

تنگ چوگان یکی از میراث ارزشمند عصر ساسانیان و از جاهای دیدنی کازرون است که در نزدیکی شهر بیشاپور قرار دارد. پیرامون این تنگ، سنگ‌نگاره‌هایی به چشم می‌خورد که برخی از آنان در نوع خود بی‌نظیر محسوب می‌شوند. تنگ چوگان در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. با کجارو همراه باشید تا درباره این تنگ شگفت‌انگیز بیشتر بدانید.

• آدرس: استان فارس، ۲۳ کیلومتری کازرون، روبه‌روی شهر باستانی بیشاپور (مشاهده روی نقشه)

مسیر دسترسی به تنگ چوگان از دو مبدا شیراز و کازرون به‌صورت زیر است:

• از شیراز به‌سمت قائمیه پیش بروید و پس از رسیدن به قائمیه، جاده قائمیه‌-کازرون را پیش بگیرید. پس از حدود هشت کیلومتر به تنگ چوگان خواهید رسید. فاصله شیراز تا تنگ چوگان حدود ۱۳۰ کیلومتر است.
• از کازرون به‌سمت قائمیه پیش بروید؛ پس از طی حدود ۲۰ کیلومتر به تنگ چوگان می‌رسید. این مسیر، مسیر اصلی به شمار می‌آید.

در نظر داشته باشید که از جاده اصلی تا محل تنگ چوگان، مسیر به‌صورت خاکی است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: هادی)

تنگ چوگان از دیدنی های استان فارس محسوب می‌شود و سنگ‌نوشته‌های ارزشمندی دارد که بخشی از تاریخ پرافتخار کشورمان را به تصویر می‌کشد. اهمیت این جاذبه منحصربه‌فرد با نقش رستم در مرودشت و بیستون در کرمانشاه برابری می‌کند. رودخانه شاپور از میان این تنگه می‌گذرد و به زیبایی‌های آن افزوده است. همچنین روستاهای تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی همراه با باغ‌ها و کشتزارهای دل‌پذیر در دل تنگ چوگان قرار گرفته‌اند.

تنگ چوگان در ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ به شماره ۱۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: درفش کاویانی)

تنگ چوگان در کنار ویرانه‌های شهر تاریخی بیشاپور ساخته شده است و در دل خود گنجینه‌ای ارزشمند از حجاری‌های عصر ساسانیان را دارد. این تنگه محل بازی سنتی چوگان شاهان ساسانی بوده است. همچنین غار پرآوازه شاپور میان دیوارهای غربی این تنگه قرار گرفته است و در آن مجسمه بزرگی از شاپور اول با ۶ متر ارتفاع وجود دارد.

تنگ چوگان دارای ۶ نقش‌برجسته مربوط به شاپور اول، بهرام اول و دوم است که متاسفانه در آذرماه سال ۱۳۹۰ منگوله اسب سنگ‌نگاره بهرام دوم توسط عده‌ای با پتک تخریب شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Shahrokh)

تنگ چوگان دارای نقش‌برجسته‌هایی بزرگ‌تر و شلوغ‌تر نسبت به سایر نقش‌برجسته‌های آن عصر است. اگر از سمت بیشاپور وارد این تنگه شوید، چهار نقش‌برجسته را در شمال و سمت چپ و دو نقش‌برجسته دیگر را در جنوب و سمت راست مشاهده می‌کنید. سه نقش‌برجسته‌ در این تنگ بیشتر از ۳۰ متر مربع وسعت دارند و پیکر بیش از ۳۰ نفر در هریک از آن‌ها تراش خورده است. گفته می‌شود که از لحاظ دقت در جزییات و تعداد پیکر در هر نقش‌برجسته، صحنه شکار خسرو پرویز در طاق بستان کرمانشاه به این سه نقش‌نگاره شباهت دارد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمدحسین حیدری)

نخستین نقش‌برجسته تنگ چوگان به جشن پیروزی شاپور اول بر امپراتوری روم اختصاص دارد. این نقش‌برجسته سمت چپ رودخانه شاپور و روی صخره‌های آن تراشیده شده است. در این سنگ‌نگاره، شاپور اول و اهورامزدا سوار بر اسب و روبه‌رو‌ی یکدیگر قرار دارند. جنازه گوردیانوس، امپراتور رم، زیر پاهای اسب شاپور قرار دارد و اهریمن زیر پاهای اسب اهورامزدا دراز کشیده است. همچنین امپراتور دیگر رم، فیلیپ، جلوی اسب شاپور به زانو درآمده است. این نقش‌برجسته ترکیبی از دیهیم‌بخشی و پیروزی را به نمایش می‌گذارد.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: علیرضا جواهری)

این نقش‌برجسته که سمت چپ رودخانه شاپور قرار دارد، شاپور یکم را سوار بر اسب در مرکز صحنه و به‌صورت نیم‌رخ نشان می‌دهد. شاپور تاجی کنگره‌ای بر سر دارد و با دست راستش مچ امپراتور والرین را گرفته است. روبه‌روی او فیلیپ زانو زده است و کودک عریانی در حال پرواز با دو بال در بالای این سنگ‌نگاره مشاهده می‌شود. سواران و افسران شاه نیز در دو ردیف در سمت چپ و راست نقش‌برجسته حضور دارند.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: علیرضا جواهری)

نقش‌برجسته سوم در سمت راست رودخانه شاپور تراشیده شده و نشان‌دهنده صحنه‌های پیروزی شاپور بر امپراتوران روم است. این نقش‌برجسته به‌صورت مربع تراشیده شده است و بیش از ۱۰۰ نفر در آن حضور دارند. شاپور در مرکز صحنه و سوار بر اسب قرار دارد و دست والرین را به‌عنوان اسیر گرفته است. جلوی اسب او، فیلیپ زانو زده است و میان پاهای اسب جسد گوردیانوس قرار دارد. در سمت راست این نقش‌نگاره، ۷۱ سردار ایرانی سوار بر اسب و در پنج صف مشاهده می‌شوند که متاسفانه به‌دلیل عبور جریان آب رودخانه از این قسمت، تمامی سرهای تصویرشده در این ردیف از بین رفته است. در سمت چپ نیز سپاه روم سوار بر اسب و در پنج ردیف قرار دارند. در بالای سنگ‌نگاره افرادی حضور دارند که تاج، دو شیر و سکه‌های زر و سیم به‌همراه آورده‌اند.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: درفش کاویانی)

چهارمین نقش‌برجسته شامل صحنه پیروزی بهرام دوم بر یاغیان است. بهرام با ریش و موهای بلند و تاج بالداری که روی سر دارد، نیم‌تنه تنگ و شلوار گشادی پوشیده است. سرداری به‌صورت تمام‌رخ روبه‌روی او ایستاده که لباس و آرایش او مانند بهرام است. پشت‌سر این سردار سه نفر از بزرگان عرب به‌همراه سه نفر دیگر قبای بلندی پوشیده‌ و هدایایی مثل اسب و شتر را به‌عنوان پیشکش آورده‌اند.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: In fact)

در پنجمین نقش‌برجسته، بهرام دوم با هیکلی درشت‌تر و بزرگ‌تر از دیگران روی تخت پادشاهی نشسته است و در دست راست پرچم و در دست چپ قبضه شمشیر دارد. در سمت راست شاه، درباریان ساسانی در حال ادای احترام و در سمت چپ او افرادی در حال آوردن دو اسیر هستند. پشت‌سر بهرام دوم، ۱۰ نفر از بزرگان حضور دارند و در انتهای صحنه فیلی مشاهده می‌شود. این نقش‌برجسته به‌صورت مستطیل و در ابعاد ۵ در ۵/۱۰ تراشیده شده است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Hadi)

در ششمین و آخرین نقش‌برجسته، مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) به‌وسیله بهرام یکم از اهورامزدا و همچنین پیروزی او در جنگ با رومی‌ها به نمایش درآمده است. این نقش‌برجسته در سمت راست رودخانه شاپور تراشیده شده است و یکی از زیباترین و کامل‌ترین نقش‌برجسته‌های دوره ساسانیان به حساب می‌آید که حکاکی بسیار هنرمندانه‌ای دارد. چین‌وچروک‌ها، حرکت لباس‌ها و... به‌صورت بی‌نظیری به نمایش درآمده‌اند. در این نقش‌برجسته، همه‌چیز به‌طرز شگفت‌انگیزی متناسب است و حتی جزئیات فیزیکی اسب و رگ‌های روی پایش نمایش داده شده‌اند که حیرت‌انگیز است. در سمت چپ سنگ‌نگاره، اهورامزدا با تاج کنگره‌ای و حلقه شهریاری سوار بر اسب است. در سمت راست نیز بهرام یکم تاجی بر سر دارد و روی اسبش نشسته است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: درفش کاویانی)

در دل تنگ چوگان علاوه‌ بر ۶ نقش‌برجسته بی‌نظیر، سه جای دیدنی و تاریخی وجود دارد که بازدید از آن‌ها را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

قلعه دختر روی کوهی در ورودی تنگ چوگان و در شمالی‌ترین قسمت شهر باستانی بیشاپور با سنگ و گچ ساخته شده است. به‌دلیل ارتفاع زیاد، از این قلعه تاریخی برای دیده‌بانی و حفاظت از شهر استفاده می‌شد. قلعه دختر فقط یک راه ورودی به دژ دارد و در آن چندین برج حفاظتی ساخته شده است.

قلعه دختر؛ عکس از ویکی‌پدیا

در سمت راست رودخانه شاپور و روی ارتفاعات شمال شرقی کوهستان شاپور، قلعه پسر ساخته شده که بر تمام منطقه مشرف است. به‌دلیل ارتفاع بلند این قلعه، از آن به‌عنوان برج دیده‌بانی و به‌منظور حفاظت از شهر استفاده می‌شد. در حال حاضر به‌دلیل بی‌توجهی سازمان میراث فرهنگی، قلعه پسر تبدیل به خرابه‌ شده است.

در چهار کیلومتری شهر بیشاپور و انتهای تنگ چوگان، غار شاپور در ارتفاع ۸۰۰ متری از سطح رودخانه قرار دارد. دهانه این غار حدودا ۱۶ متر بلندا و ۳۰ متر پهنا دارد و مجسمه شاپور یکم با ارتفاع هفت متر در ورودی آن ساخته شده است. با وجود اینکه از ساخت این مجسمه ۱۷۰۰ سال می‌گذرد؛ اما همچنان پابرجا مانده است.

غار شاپور؛ عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Hossein62_hani64)

خوشبختانه دو اقامتگاه بوم‌گردی در این منطقه ساخته شده است که یکی در تنگ چوگان علیا کشکولی و دیگری در تنگ چوگان سفلی قرار دارد و امکانات اقامتی و غذایی آن‌ها بسیار باکیفیت است. اگر قصد اقامت در بوم‌گردی‌های این منطقه را دارید، حتما از قبل هماهنگ کنید.

• چشمه ساسان: استان فارس، ۱۵ کیلومتری شهرستان کازرون (موقعیت روی نقشه)

چشمه ساسان یکی از پرآب‌ترین چشمه‌های ایران و از مکان های دیدنی کازرون است که در منطقه تنگ چوگان قرار دارد. آب این چشمه از رشته‌کوه‌های دنا سرچشمه می‌گیرد و به‌سمت استان بوشهر جریان دارد.

• شهر باستانی بیشاپور: استان فارس، ۲۵ کیلومتری شهرستان کازرون (موقعیت روی نقشه)

شهر باستانی بیشاپور از جاهای دیدنی کازرون به شمار می‌آید و در کنار دره چوگان قرار دارد. این شهر که با روش مهندسی یونانیان ساخته شده، در سال ۱۳۹۷ به ثبت نهایی یونسکو رسیده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: javid tim)

• در تمامی روزهای سال می‌توانید از تنگ چوگان دیدن کنید؛ اما این تنگه در اسفندماه بسیار سرسبز و زیبا است.
• بازدید از تنگ چوگان رایگان است.
• برای حفاظت از آثار تاریخی، لطفا روی نقش‌برجسته‌های این تنگ یادگاری ننویسید.
• در این محل پارکینگ برای پارک ماشین وجود دارد.

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر / بازنویس: حانیه رضوی