منطقه حفاظت شده اشترانکوه

منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه با قله‌های بلند و پربرف، رودهای زیبا، دره‌های عمیق، پوشش گیاهی و جانوری متنوع و روستاهای کوهپایه‌ای از معروف‌ترین جاهای دیدنی ازنا به شمار می‌رود. اشترانکوه بلندترین نقطه استان لرستان و از بلندترین رشته‌کوه‌های زاگرس است که به‌عنوان آلپ ایران شناخته می‌شود. دریاچه گهر و تونل برفی ازنا از دیگر جاذبه‌های اشترانکوه هستند که هر سال گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کنند.

• آدرس: استان لرستان، حوزه شهرستان‌های دورود، ازنا و الیگودرز (نمایش روی نقشه)

منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه در حوزه سه شهرستان واقع شده است؛ به‌طوری که در جنوب و جنوب شرقی دورود و در بخش غربی ازنا و الیگودرز قرار دارد. این منطقه به‌عنوان یکی از جاذبه های گردشگری لرستان شناخته می‌شود.

علاقه‌مندان صعود به رشته‌کوه اشترانکوه، در صورتی که با خودروی شخصی از خرم آباد حرکت کنید، پس از حدود سه ساعت به روستای تیان می‌رسید که یکی از روستاهای کوهپایه‌ای اشترانکوه و از توابع شهرستان ازنا است. سپس این روستا را به مقصد پناهگاه گل‌گل ترک کنید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: اصغر شیروانی‌پور)

منطقه اشترانکوه در سال ۱۳۴۰ با نام قرق اختصاصی تیان، شکار ممنوع اعلام شد که شامل رشته کوه اشترانکوه و دره نی گاه بود. این ممنوعیت تا سال ۱۳۴۹ ادامه داشت و در این سال سازمان شکاربانی و نظارت بر صید وقت، قرق اختصاصی تیان (تیون) را با الحاق ارتفاعات سفید کوه بزرگ و کوچک، پریز کوه کوچک و بزرگ، گزرسون، سرسبز، تخت کالا، اسینه، بادی بزرگ و کوچک گچه و گولک به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام کرد و نام منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه را بر آن نهاد. این منطقه که ۱۰۴ هزار هکتار وسعت دارد، به‌واسطه دمای متوسط سالانه چهار تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد و بارندگی متوسط سالانه ۵۰۰ تا ۹۰۰ میلی‌متر، دارای اقلیم‌های مدیترانه‌ای معتدل تا مرطوب و سرد است. منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی ایران به شمار می‌رود که علاوه بر دریاچه گهر، تونل برفی، چشمه قلقل و دره تخت را در خود جای داده است.

وجود روستاهای متعدد در داخل و حاشیه منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه، حضور عشایر، وفور سلاح و مهمات، اراضی کشاورزی، معادن، برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی و خوراکی و فشار گردشگران از مهم‌ترین عوامل تهدید‌کننده این منطقه به شمار می‌روند.

منبع عکس: سایت gashoclub.com (عکاس: ناشناس)

اشترانکوه که به آلپ ایران شهرت دارد، بلندترین نقطه استان لرستان به شمرا می‌رود که از جنوب شرقی دورود تا شمال غربی الیگودرز امتداد دارد. مرتفع‌ترین قله این رشته‌کوه به نام سنبران به ارتفاع ۴,۱۵۰ متر است که یکی از ۱,۵۱۵ قله بسیار برجسته جهان محسوب می‌شود. این رشته‌کوه سرچشمه یکی از سرشاخه‌های اصلی رود دز به نام ماربره است.

گفته می‌شود، به‌خاطر وجود قله‌های هشت‌گانه که برخی از آن‌ها بیشتر از ۴,۰۰۰ متر ارتفاع دارند و مانند کاروانی از شتر در یک ردیف قرار گرفته‌اند، این رشته‌کوه به شترکوه یا اشترانکوه معروف شده است. قله‌های مهم آن شامل چال میشان، گل‌گل، گل‌گهر، سنبران، کوله لایو، میرزایی، فیالسون، لگه، سراب شاه تخت، سوزنی مهرجمال، پیاره دره تخت، پیاره کمندان، ازنادر و کوله‌جنو می‌شوند. رودهای کوچک متعددی از این قله‌ها سرچشمه می‌گیرند که ماربره، گهررود، دره دایی و دره دزدان از آن جمله‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سیاوش نعمتی)

در ارتفاعات اشترانکوه، دره‌هایی یخچالی وجود دارد که در اصطلاح محلی به آن‌ها چال می‌گویند. از جمله این چال‌ها می‌توان از چال میشان، چال کبود، چال بران، چال فیالسون، چال شاه‌تخت، چال پیارو و چال همایون اشاره کرد.

رشته‌کوه اشترانکوه در حدود سال ۱۳۴۰ از لحاظ گونه‌های جانوری و گیاهی جزو مناطق حفاظت‌شده قرار گرفت و دامنه‌های آن به‌عنوان مرتع مورد استفاده عشایر منطقه است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: لوییز پائول)

دریاچه گهر یکی از زیباترین دریاچه‌های کوهستانی خاورمیانه و از بزرگ‌ترین دریاچه‌های آب شیرین کشور است که در ارتفاع ۲,۳۶۰ متری این منطقه قرار دارد. دریاچه گهر که به‌عنوان نگین اشترانکوه و زاگرس شناخته می‌شود، شامل دو بخش گهر بزرگ (کله گهر) و گهر کوچک (کره گهر) می‌شود. دریاچه گهر بزرگ با عرض بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ متر و طول ۱۸۰۰ و گهر کوچک با وسعت تقریبی پنج هکتار، مقصدی عالی برای طبیعت‌گردی هستند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی جان‌بزرگی)

تیان نام دهکده‌ای زیبا و خوش آب و هوا در ۲۲ کیلومتری غرب شهرستان ازنا و در شمال غربی دامنه شمالی اشترانکوه است که در مسیر جاده ازنا-دورود قرار دارد. سراب یا چاه تیان یکی از پدیده‌های جالب زمین‌شناسی است که آب گوارا و شفافی در گودال آن جمع شده و از دهانه چاه جاری می‌شود. ارتفاع چاه تیان از سطح دریا ۲,۲۰۰ متر و دهانه آن تقریبا به قطر سه تا چهار متر و عمق پنج متر است که بستری سنگی دارد.

این سراب یا چشمه در اوایل بهار به‌طور ناگهانی و به‌ یک‌باره پرآب می‌شود. در این زمان از سال آبدهی سراب زیاد است و تا ماه‌ها ادامه می‌یابد و پس از مدتی در اواخر تابستان و اوایل پاییز خشک می‌شود و تا سال آینده و دوره جدید بی‌آب باقی می‌ماند.

منبع عکس: سایت پارس‌نیوز (عکاس: ناشناس)

تونل برفی، پدیده‌ای زیبا و منحصربه‌فرد در شهرستان ازنا و منتهاالیه جنوب شرقی اشترانکوه است که در ارتفاع ۲,۵۰۰ متری از سطح دریا در دامنه شمالی قله کول ازنادر قرار دارد. این محل به‌دلیل توپوگرافی خاصش که از سه طرف با دیواره‌های بلند محصور شده، محل ریزش و تجمع برف در ماه‌های سرد سال است. انباشت برف در این دره باعث تبدیل آن به یخچال می‌شود و سپس حرکت آب در کف دره، تونلی در زیر برف‌ها به وجود می‌آورد.

از ویژگی‌های این تونل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• طول این تونل متغیر بوده و گاه تا چندصد متر می‌رسد که بسته به زمان، طول آن متفاوت است.
• حداکثر طول این تونل در ماه‌های اردیبهشت و خرداد و حداقل آن در ماه‌های شهریور و مهر ثبت شده است.
• عرض این تونل در برخی نقاط به ۱۰ متر و ارتفاع آن به ۲٫۵ تا سه متر نیز می‌رسد.
• شکل تونل که از شکل دره پیروی می‌کند، شیب زیادی دارد؛ بنابراین هوای داخل تونل در اثر مجاورت با یخ و برف، بسیار است؛ به‌نحوی که گاهی اوقات اختلاف دمای داخل تونل با بیرون آن به بیش از ۲۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.

از تونل برفی ازنا به‌علت شرایط آب‌و‌هوایی خاص می‌توان فقط در فصول بهار، تابستان و اوایل پاییز بازدید کرد.

اشترانکوه از تنوع زیستی گیاهی و جانوری بسیار بالایی برخوردار است؛ به‌طوری که ۶۰۰ گونه گیاهی و ۲۷۴ گونه جانوری در آن شناسایی شده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سیاوش نعمتی)

بیش از ۶۰۰ گونه گیاهی در این منطقه وجود دارد که ۶۸ گونه آن‌ها، بومی هستند. از جمله این گیاهان می‌توان به بلوط، بنه، انجیر وحشی، گلابی وحشی، آلبالوی وحشی، تمشک، زالزالک، درخت آزاد، بید، گردو، کیکم، اُرس، محلب، بادام کوهی، آویشن، کما، جاشیر و انواع گون اشاره کرد. ضمن اینکه گیاهان دیگری همچون اسپرس کوهی، شیرخشت لرستانی، لاله واژگون، آلاله، پونه اشترانکوهی، موسیر، درمنه، بومادران، سریش ایرانی، دافنه، گچ دوست، جو وحشی، فستوکا، جگن، گاوزبان بدل، هزارخار، شکرتیغال، ریش بز، فرفیون، گل ماهور (خرگوشک)، چمن یکساله و... در این منطقه رشد می‌کنند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Tamar Assaf)

• پستانداران: این گروه شامل پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ای، کل و بز، قوچ و میش، گربه وحشی، کفتار، گرگ، روباه، شغال و شنگ، گوسفند وحشی، گربه جنگلی، گورکن، سمورسنگی، زرده بر، قاقم، روباه معمولی، سمورآبی، ول برفی، سنجاب ایرانی، سنجابک درختی، گراز، جردلیبی، دوپای کوچک، هامستر خاکستری، سیاهگوش، خفاش نعل اسبی مدیترانه‌ای و خفاش بال سفید می‌شود.
• پرندگان: کبک‌ دری، کبک، عقاب طلایی، کرکس، کرکس مصری، شاهین، بالابان، دلیجه کوچک، سهره طلایی، سهره نوک بزرگ، سار صورتی، جیجاق جزو پرندگان این منطقه هستند. هما، عقاب شاهی، دال، کوکو، تیهو، شبگرد معمولی، شاه بوف، جغد جنگلی، دارکوب سبز، دارکوب سوری، چلچله کوهی، دم جنبانک زرد، پی پت گلوسرخ، صعوه کوهی، صعوه ابرو سفید، چکچک گوش سیاه، چکچک دم سرخ، طرقه کوهی، چرخ ریسک سرآبی، کمرکولی جنگلی، زردپره سرسیاه، کلاغ نوک سرخ، کلاغ نوک زرد و... نیز در این منطقه زندگی می‌کنند.
• خزندگان و دوزیستان: لاک‌پشت مهمیزدار، آگامای صخره‌ای فلس درشت، مار چلیپر، مارکوتوله پارسی، گرزمار، اسکینک علفزار طلایی، سوسمار زاگرس، لاک‌پشت برکه‌ای، افعی شاخدار، مار قیطانی، افعی شاخدار و سوسمار مارچشم را می‌توان از خزندگان و دوزیستان منطقه حفاظت‌شده اشترانکوه دانست.
• ماهی‌ها: قزل‌آلای رنگین‌کمان، قزل‌آلای خال قرمز، سیاه ماهی، زرده پر و... از ماهی‌های این منطقه هستند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: اصغر شیروانی‌پور)

• بسیاری از طبیعت‌دوستان، صعود به قله سنبران را در برنامه خود قرار می‌دهند. پس باید بدانید که در برخی نقاط از مسیر روستای طیان تا پناهگاه گل‌گل امکان آنتن‌دهی تلفن وجود دارد.
• در جان‌پناه چال کبود به‌خاطر نصب پنل‌های خورشیدی، استفاده از برق و شارژر گوشی امکان‌پذیر است.
• برای صعود زمستانی تمام وسایل صعود مثل کرامپون، عینک، کلنگ، کلاه مخصوص و دستکش مخصوص ضرورت دارد.
• صعود زمستانی به تمرین و آمادگی جسمانی و تجربه نیاز دارد و به‌علت خطرات زیادی که جان کوهنوردان را تهدید می‌کند، این صعود به کوهنوردان توصیه نمی‌شود. در هر صورت، طی دوره‌های آموزشی، به‌خصوص دوره یخ و برف برای صعود زمستانی الزامی است.
• آسیبی به طبیعت اشترانکوه نزنید و هیچ اثری از خود به جا نگذارید.
• کلیه گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه اشترانکوه تحت حفاظت محیط زیست و دستگاه‌های مسئول هستند. هرگونه ورود غیرمجاز به زیستگاه‌های حیات وحش، شکار، زنده‌گیری، آتش‌سوزی و ایجاد عوامل مختل‌کننده زندگی جانداران ممنوع است و در صورت تخلف، جرم محسوب می‌شود.

نویسنده: بهنام شکوری/ بازنویسی: صدیقه شجاعی