کاروانسرای زین الدین

کاروانسرای زین الدین یا رباط زین الدین از دیدنیهای شهر مهریز در استان یزد است؛ بنایی با قدمت بیش از ۴۰۰ سال که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد و امروزه گردشگران و عاشقان بناهای تاریخی را به‌سمت خود می‌کشاند. این کاروان‌سرا از کاروان‌سراهای شاه عباسی و همچون مرواریدی در دل کویر است و یکی از معدود بناهای مدور ایران و قاره آسیا در جاده ابریشم به شمار می‌آید.

در حال حاضر، امکان اقامت در کاروانسرای زین الدین مهریز برای گردشگران فراهم است؛ تجربه‌ای که شما را به سفری در گذشته دعوت می‌کند و خاطره‌ای به‌یادماندنی در ذهنتان می‌سازد. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با رباط زین الدین، تاریخچه، معماری قابل‌ توجه و جالب و بخش‌های مختلف آن آشنا کنیم.

• آدرس: استان یزد، شهر مهریز، بزرگراه مهریز- انار، کیلومتر ۶۰ جاده یزد به کرمان (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: wikimedia.org. عکاس: نامشخص

کاروانسرای زین الدین در کیلومتر ۶۰ جاده یزد به کرمان و در فاصله ۵۰۰ متری از جاده قرار دارد. این کاروان‌سرا که در استان یزد واقع شده است، با شهر مهریز حدود ۳۰ کیلومتر (۲۵ دقیقه) و با شهر یزد، حدود ۷۰ کیلومتر (۵۵ دقیقه) فاصله دارد. فاصله کاروانسرای زین الدین مهریز تا تهران ۶۹۰ کیلومتر (هفت ساعت و نیم) است. این کاروان‌سرا در فاصله ۸۰ کیلومتری (یک ساعتی) فرودگاه بین‌المللی شهید صدوقی یزد و ۷۰ کیلومتری (۵۰ دقیقه) ایستگاه قطار یزد قرار گرفته است.

برای دسترسی به کاروانسرای زین الدین از یزد باید خود را از مرکز شهر و جاده یزد - تفت به بزرگراه کنارگذر یزد برسانید. به‌سمت شرق برانید و مسیر را ادامه دهید تا در بزرگراه مهریز - انار و کیلومتر ۶۰ جاده یزد به کرمان به کاروان‌سرا برسید. کاروانسرای زین الدین در سمت راست جاده قرار دارد.

منبع عکس: wikimedia.org. عکاس: نامشخص

کاروانسرای مهریز با دستور شاه عباس صفوی و معماری محمد سلطان یزدی (معمار و طراح مجموعه زیبا و بی‌نظیر گنجعلی‌خان کرمان) ساخته شد. این کاروان‌سرا در دل کویر و شهر باستانی مهریز، بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و برخی افراد از آن با نام رباط زین الدین یاد می‌کنند.

«احمدعلی‌خان وزیری» در کتاب «جغرافیای كرمان»، درباره رباط زین‌ الدین می‌‌نویسد:

زین‌‌ الدین، گنجعلی خان زیگ حكمران كرمان به امر شاه‌عباس ماضی... كاروانسرای آجری در آنجا ساخته، جز چند نفر تفنگچی و مستحفظ و عمله چاپار، كسی دیگر آنجا متوطن نیست.

منبع عکس: wikimedia.org. عکاس: نامشخص

کاروانسرای زین الدین بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و از آنجا که در این عملیات، از مصالح اولیه بنا استفاده شد، به اصالت و کاربری آن صدمه‌ای نخورد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید یونسکو در سال ۲۰۰۶ جایزه بهترین مرمت و دیپلم افتخار یونسکو را به کاروانسرای زین الدین اهدا و مجله مشهور گردشگری تاتلر نیز آن را به‌عنوان یکی از ۱۰۱ هتل برتر دنیا معرفی کرد.

کاروانسرای زین الدین امروزه با حفظ اصالت و محیط تاریخی خود، به اقامتگاه و هتلی بی‌نظیر برای گردشگران تبدیل شده است. این بنا در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: نامشخص

کاروانسرای زین الدین از زیباترین کاروان‌سراهای یزد به شمار می‌رود و بارزترین مشخصه آن قرینه بودن شرق و غرب آن است. از دیگر نکات جالب در معماری این کاروان‌سرا این است که این بنا پلان دایره‌ای دارد؛ در واقع شما کاروانسرای زین الدین را از بیرون به‌شکل دایره می‌بینید؛ در حالی که از داخل ۱۲ ضلعی‌ است. این کاروان‌سرا در کنار کاروانسراهایی تاج‌آباد و زیزه از معدود بناهای مدور ایران به شمار می‌آیند. آب این کاروان‌سرا از گذشته تا به امروز از چشمه تامین می‌شود.

در اطراف صحن کاروان‌سرا، رواق‌های سکودار و در انتهای هر رواق اتاق‌هایی مشابه به چشم می‌خورند؛ سکوهایی که در حال حاضر مجهز به تزییناتی چون پرده‌های ترمه، فرش دست‌بافت، گلیم و پشتی‌‌هایی دورتادور هستند تا آرامش را به گردشگران و مسافران کویر هدیه دهند.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: نامشخص

در دو طرف هشتی ورودی و پشت اتاق‌های کاروانسرای زین الدین، راهروهای وسیع و طولانی دیده می‌شوند که در گذشته به‌عنوان اصطبل چهارپایان مورد استفاده بودند. در فضای ضلع شمالی بنا نیز اتاق‌های شاه‌نشین با سقفی بلند با کاربندی‌ به چشم می‌خورند که امروزه بخشی از آن‌ها کاربری سالن غذاخوری دارد و بخش دیگر با فرش‌های دست‌بافت و پشتی‌های راحت برای نشستن و استراحت استفاده می‌شوند.

رباط زین الدین دارای دو حیاط اصلی سر باز و سر پوشیده است. داخل حیاط کاروان‌سرا یک صفه‌ (سکوی) چند ضلعی و بزرگ قرار دارد که در زمان گذشته نقش بارانداز کاروانسرا را داشته است. در اطراف این سکو باغچه‌ای زیبا با گل‌ها و گیاهان رنگارنگ و سرسبز و همچنین گلدان‌های سفالی دیده می‌شوند که طراوت و نشاط فراوانی به فضا بخشیده‌اند.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: نامشخص

در دو طرف کاروانسرای زین الدین مهریز پله‌هایی وجود دارند که شما را به پشت‌بام کاروان‌سرا می‌رسانند. تماشای غروب آفتاب در پشت‌بام این کاروان‌سرا از بهترین فعالیت‌هایی است که می‌توانید در این بنای تاریخی به آن بپردازید. به‌علاوه، تماشای تغییر رنگ کوه‌ها به آبی، تاریک شدن آرام آسمان وسیع کویر و نمایان شدن درخشش ستاره‌ها، خاطره‌ای فراموش‌نشدنی از سفر به استان یزد برای شما رقم خواهند زد.

در ساخت رباط زین الدین از اعداد پنج و ۱۲ استفاده بسیاری شده است؛ اعدادی که برای مسلمانان، مقدس هستند. در ساخت این بنا بیشتر از آجر به‌عنوان مصالح استفاده شده است. در درون کاروان‌سرا نیز بیشتر تزیینات، آجری و تابع طرح ۱۲ ضلعی حیاط یا صحن مرکزی آن هستند. بخش شاه‌نشین کاروانسرای زین الدین در بدنه و سقف دارای اندود گچ و کاربندی‌ است. در این بخش، کنگره‌ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب انحنای برج و دیواره‌ها و نمای تمام آجری چهره زیبا و منحصربه‌فردی به کاروان‌سرا بخشیده‌اند.

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان. عکاس: نامشخص

اقامتگاه بومگردی زین الدین با وجود امکانات و تجهیزات مدرن و امکان پذیرایی از ۱۰۰ نفر، ساختمانی اصیل و فضایی سنتی دارد و با امکانات رفاهی مناسب سفری خاطره‌انگیز را در دل شب‌های پرستاره کویر برایتان رقم خواهد زد. نمای بیرونی این اقامتگاه مانند یک قلعه خشتی و دارای چند برج مراقبت است.

در داخل کاروانسرای زین الدین ۳۲ اتاق با سرویس کف‌خواب و چیدمانی کاملا سنتی وجود دارند. تعدادی از این واحدها به‌صورت حجره در دو راهروی کاروان‌سرا و تعدادی اتاق در محوطه واقع شده‌اند. لازم به ذکر است سرویس بهداشتی و حمام به‌صورت عمومی هستند و خارج از اتاق‌ها در محوطه قرار دارند. از امکانات این اقامتگاه بومگردی می‌توان به پرسنل مسلط به زبان انگلیسی، سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی، کپسول آتش‌نشانی، فروشگاه خرید صنایع دستی و سوغات، سیستم گرمایشی و سرمایشی و رستوران و چایخانه سنتی اشاره کرد که در آن‌ها با انواع غذاهای سنتی، غیر سنتی و نوشیدنی‌ها سرو می‌شوند.

منابع عکس‌ها: هفت عکس اول: wikimedia.org.عکس هشتم تا دوازدهم: iranwonders.com. عکاس: نامشخص

اگر قصد اقامت در در دل کویرهای یزد را دارید، کاروانسرای زین الدین را انتخاب کنید؛ زیرا هزینه اقامت در آن به نسبت دیگر هتل های یزد بسیار پایین است. در این اقامتگاه اقامت برای کودکان زیر ۶ سال رایگان و از ۶ تا ۱۰ سال نیم‌بها است.

اقامتگاه سنتی زین الدین در قسمت ورودی حجله‌ها دارای سه پله است؛ پس اگر افراد سالمند یا کودک خردسال به‌همراه دارید، به این نکته توجه کنید. آنتن‌دهی خطوط ایرانسل در این منطقه ضعیف است و اقامتگاه از ساعت ۲۱ تا ۸ صبح از پذیرش مهمان معذور است.

هزینه خرید بلیط بازدید از کاروانسرای زین الدین شاه عباسی در سال ۱۴۰۰ برای گردشگران ایرانی دو هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۱۰ هزار تومان است. این کاروان‌سرا همه‌روزه از ساعت ۷ تا ۱۹ باز است و برای بازدید از آن به حدود یک ساعت زمان نیاز دارید.

منبع عکس: wikimedia.org. عکاس: نامشخص

نمازخانه، چایخانه، سرویس بهداشتی، رستوران سنتی، فروشگاه و فضاهای اقامتی با سرویس‌های مناسب از امکانات کاروانسرای زین الدین مهریز هستند. در زمان بازدید از این کاروان‌سرا مراقب باشید که به این بنای تاریخی آسیبی وارد نکنید. فراموش نکنید که ابنیه تاریخی امانت نسل‌های گذشته در دستان ما هستند و همه ما به‌عنوان گردشگر مسئولیت‌پذیر وظیفه داریم از آن‌ها مراقبت کنیم.

یزد از گرم‌ترین شهرهای ایران در تابستان و میزبان تابستان‌هایی بلند است که معمولا از اوایل خرداد تا اوایل مهر ادامه دارد. متوسط دمای هوای یزد در این ماه‌ها از ۲۹ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد متفاوت است و در بیشترین حالت خود به دمای نزدیک ۴۰ درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد. گرم‌ترین زمان یزد از اوایل تیر تا اوایل مرداد و متوسط دمای یزد در این ماه‌ها تقریبا ۳۲ درجه سانتی‌گراد است. به همین دلیل به شما پیشنهاد می‌کنیم در این زمان از سال به یزد سفر نکنید.

منبع عکس: wikimedia.org. عکاس: نامشخص

• آثار ملی ایران
• میراث جهانی یونسکو
• فاصله از کاروانسرای زین الدین: ۳۵٫۴ کیلومتر (۲۸ دقیقه)
• آدرس: استان یزد، مهریز، شهرک زارعین، محله مزویرآباد، خیابان مطهری (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی مدیا. عکاس: Soheil۴۶

باغ پهلوان پور یکی از مهم‌ترین دیدنی‌های تاریخی مهریز یزد و نمونه تمام عیار یک باغ ایرانی است. قدمت این باغ به اواخر دوره قاجار بازمی‌گردد؛ باغی که یکی از ۹ باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. باغ پهلوان پور در اصل متعلق به شخصی به نام «حسن ملارضا» بود؛ ولی بعد از او، مالکیت باغ در اختیار داماد ایشان، آقای «علی پهلوان‌ پور»، یکی از تاجران یزدی آن زمان قرار گرفت. صدای روح نواز آب و درختان کهنسال و استوار از جمله المان‌هایی هستند که به‌محض ورود به این باغ، نظر شما را جلب خواهند کرد.

برج، اصطبل و کاهدان در بخش ورودی، کوشک یا شربت‌خانه ۲٫۵ طبقه در امتداد مسیر اصلی باغ (متشکل از تالار، گوشواره‌ها،‌ عمارت کلاه‌فرنگی، حوض‌خانه)، زمستان خانه، کارگاه‌های قالی‌بافی، ریسندگی و انبار، موزه مردم‌شناسی با بیش از ۴۰۰ اثر شامل انواع ابزارآلات مشاغل بومی، ظروف پخت غذا، کتیبه‌های قدیمی، پوشاک سنتی و همچنین آشپزخانه، انباری و حمام از بخش‌های باغ پهلوان پور مهریز هستند. در سبک معماری بخش اصلی سازه‌های باغ می‌توان تلفیق معماری کوشکی و حیاط مرکزی را مشاهده کرد. باغ پهلوان پور در سال‌های اخیر تبدیل به هتل باغ پهلوان‌ پور شده است و با ۱۳ اتاق در ظرفیت‌های یک‌ تا چهار تخته میزبان مهمانان است.

• فاصله از کاروانسرای زین الدین: ۳۶٫۳ کیلومتر (۲۹ دقیقه)
• آدرس: استان یزد، جاده یزد به کرمان، پنج کیلومتری شهرستان مهریز (مشاهده روی نقشه)

قلعه سریزد. منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: نامشخص

روستای تاریخی سریزد با قدمتی از ۲۵۰۰ سال قبل، عنوان پنجمین روستای گردشگری و شاهکار شهرنشینی ایران باستان را به خود اختصاص داده است. این روستا در دوره‌های حکومت ساسانیان، سلجوقیان، ایلخانیان و صفویان در اوج رونق و شکوفایی قرار داشت. قلعه سریزد، مسجد جامع سریزد، رباط کهنه، دروازه شهر فرافر و حمام قدیمی سریزد از دیدنیهای مهم این روستا هستند. در روستای سریزد امکاناتی مانند موتورسواری در کویر، شترسواری، رصد ستارگان، آفرود و کالسکه‌سواری نیز تعبیه شده‌اند.

قلعه سریزد با قدمتی از دوره ساسانیان (بین قرون سه تا هفت میلادی) مهم‌ترین بنای تاریخی این روستا و تنها بنای سه طبقه تاریخی استان یزد است. این ارگ در گذشته یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های امانات بانکی ایران و جهان به شمار می‌رفته و در داخل آن علاوه بر مسکوکات، اشیای قیمتی، طلا، غلات و آذوقه نیز نگهداری می‌شده است. برای حراست از این اموال در دورتادور قلعه، خندقی بزرگ با ابزارهای نوک‌تیز حفر شده بود تا در زمان خطر، نگهبانان آن را پر از آب و از ورود دشمن جلوگیری کنند. این قلعه یک بار در دوره صفویه و یک بار در دوره معاصر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. این بنا در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.

• فاصله از کاروانسرای زین الدین: ۳۶٫۷ کیلومتر (۲۸ دقیقه)
• آدرس: استان یزد، مهریز (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۸۳۶۲۳۷۶ ۰۹۳۵
• ساعت بازدید: شنبه تا پنجشنبه: هفت تا ۲۴. جمعه: هشت تا ۲۴

منبع عکس: gotoyazd.com. عکاس: نامشخص

مجموعه باغ آهو، اولین مرکز پرورش و نگهداری آهوی ایرانی است و بیش از ۱۰۰ نوع پرنده و ده‌ها گونه علف‌خوار وحشی در آن نگهداری می‌شوند. این باغ با ۱۰ هکتار وسعت در ابتدای جاده سریزد شهر زیبای مهریز در سال ۱۳۹۵ به مدیریت «آقای عباس شریفی» افتتاح شد. رستوران، کافی‌شاپ، فضای سبز، محل بازی کودکان و پارکینگ عمومی از امکانات باغ آهو هستند.

در باغ آهو، حدود ۱۰۰ راس آهو، ۳۷ راس گوزن، ۵۰ راس قوچ و میش و ۱۲۰ نوع پرنده زینتی از جمله قوی مشکی، کاسکو، طاووس مصری، طوطی کوتوله، غاز کانادایی، غاز وحشی اکراینی، فلامینگو، مرغ شاخ‌دار و دیگر حیوانات پرورش و نگهداری می‌شوند. برای حفظ امنیت حیوانات، دورتادور این باغ‌ وحش با دیوارهای بتنی و پیوسته به طول ۳۳ متر احاطه شده‌ است. یكی از انواع گوزن‌های نگهداری شده در این مركز، «مَرال» نام دارد؛ گوزنی از نژاد ایرانی که وزن آن تا ۲۴۰ كیلوگرم هم می‌رسد. علاقه‌مندان به خرید آهو با داشتن مجوز از سازمان محیط‌زیست، می‌توانند از این باغ، آهو بخرند.

• آثار ملی ایران
• فاصله از کاروانسرای زین الدین: ۳۶٫۵ کیلومتر (۳۰ دقیقه)
• آدرس: استان یزد، مهریز (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: نامشخص

قلعه مهرپادین دارای دو حصار و باروی دفاعی و ۹ برج مدور است. فضاهای داخلی قلعه نیز توسط دو حصار به ارتفاع ۶٫۵ متر احاطه شده‌اند. بخش‌های مختلف قلعه شامل فضای شاه‌نشین یا ارباب‌نشین در مرتفع‌ترین و مشرف‌ترین بخش بنا (بالای فضای ورودی)، بخش مسکونی، فضای عمومی یا مذهبی، انبار نگهداری کالا، اصطبل، دالان‌ها و فضاهای ارتباطی می‌شوند.

• فاصله از کاروانسرای زین الدین: ۴۴ کیلومتر (۳۷ دقیقه)
• آدرس: استان یزد، مهریز، محله بغدادآباد (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: سایت مهریزنما. عکاس: نامشخص

کوه ریگ یکی از اماکن تفریحی شهرستان مهریز است و دلیل محبوبیت این کوه، ظاهر متفاوت آن است. کوه ریگ کوهی صخره‌ای است که در دامنه‌های آن تلی از ماسه تشکیل شده است. ریگ‌های این کوه به‌دلیل تابش مستقیم نور خورشید، داغ می‌شوند؛ ریگ‌هایی که به باور مردم بومی دردهای عضلانی پا و کمر را از بین می‌برند. کوه ریگ در طول سالیان طولانی و در چند ۱۰۰ سال پیش بر اثر وزش باد و جمع شدن توده‌های عظیمی از شن کنار یک کوه به وجود آمد.

اگر شما هم از کاروانسرای زین الدین مهریز دیدن کرده‌اید، نظرات و تجربه‌های خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: نگین توکلی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: کاظم میردهقان، احسان رجبی)