عمارت شتر گلو ماهان

نیاکان ما در طول تاریخ بسیار کوشیدند تا با انواع راهکارها، زندگی را در مناطق کویری کشور ممکن کنند. بارزترین این نمونه‌ها قنات‌ها و بادگیرها هستند که در گوشه‌گوشه نواحی مرکزی ایران می‌توان نشانی از آن‌ها را دید. از دیگر سازه‌هایی که برای مقابله با گرمای تابستان ابداع شده‌اند، شترگلوها هستند.

عمارت شترگلوی ماهان با معماری دیدنی خود، در نزدیکی آرامگاه شاه نعمت الله ولی قرار دارد. علاوه بر به‌کارگیری اصول مهندسی در ساخت شترگلو، عمارت از تزیینات معماری متنوعی برخوردار است. متاسفانه این بنا به‌دلیل بی‌اعتنایی صاحبان، مورد بی‌مهری واقع شده است و امیدواریم با کمک مسئولان، به‌زودی به یکی از مقاصد گردشگری برجسته در استان تبدیل شود. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره عمارت شترگلوی ماهان و سازو‌کار آن بخوانید.

عمارت شترگلوی ماهان در کنار نظیر آرامگاه شاه نعمت الله ولی و باغ شازده ماهان در ماهان واقع شده است. این بنای تاریخی نشان‌ از خلاقیت و هوش معماران و مهندسان ایرانی در گذشته دارد و از کوشش دائمی اجداد ما برای زندگی در مناطق کویری می‌گوید.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: مجید رضوی)

عمارت شترگلوی ماهان با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، در تاریخ هجدهم مهر ماه سال ۱۳۵۶ با شماره سند ۱۵۶۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این بنا به خاندان رضوی نعمت‌اللهی تعلق داشته است.

شترگلو نوعی سازه آبی سنتی است که آب را از محلی به محل دیگر منتقل می‌کند؛ به‌گونه‌ای که اگر موانعی مانند جاده، رودخانه و… در مسیر آب قرار گرفته باشد و سطح مانع پایین‌تر از مسیر آب باشد، می‌توان با ساختن شترگلو کار انتقال آب را به آسانی انجام داد. شترگلوها سازه‌های آبی سنتی هستند که عملکردشان به عملکرد سیفون‌های معکوس شبیه است.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: نامشخص)

در زمان‌های گذشته برای تامین امنیت باغ‌ها و خانه‌های موجود در مسیر آب قنات‌ها و چشمه‌ها، ورودی و خروجی آب را طوری طراحی می‌کردند که مانع از ورود هرگونه موجود زنده به باغ شود. برای این منظور، کانالی با زاویه باز در زیر دیوار خانه درست می‌کردند تا آب از یک طرف با ارتفاع مناسبی پایین برود و از طرف دیگر با توجه به اصول ظروف مرتبط، بالا بیاید. به‌خاطر شباهت به گردن و گلوی شتر، به چنین سازه‌ای «شترگلو» گفته می‌شد. در اکثر موارد حوض‌ها، آب‌نماها و فواره‌های زیبایی توسط معماران هنرمند ایرانی با بهره‌گیری از همین سبک در خانه‌های حاکمان و اشراف ساخته می‌شد تا فضایی نشاط‌انگیز و پرطراوت را در میان درختان سرو و کاج و میوه و گل‌های چهار فصل به‌وجود آید.

عکس‌های گالری از خبرگزاری میزان (عکاس: نامشخص)

ماهان یکی از شهرهای استان کرمان است که در فاصله ۳۷ کیلومتری از مرکز استان قرار دارد. عمارت شترگلو یکی از جاهای دیدنی ماهان به شمار می‌آید که در مشرق شهر ماهان و در مسیر قنات وکیل‌آباد واقع شده است.

• آدرس: استان کرمان، ماهان، خیابان جهاد (مشاهده روی نقشه)

برای دسترسی به عمارت شترگلوی ماهان ابتدا باید خود را از طریق آزادراه کرمان-بم به ماهان برسانید. در اینجا دو گزینه پیش‌رو دارید. می‌توانید وارد شهر شوید و از طریق میدان بسیج به خیابان امام خمینی و از آنجا به میدان امام خمینی و نهایتا خیابان جهاد دسترسی داشته باشید. همچنین می‌توانید بدون ورود به شهر، در مسیر آزادراه کرمان-بم پیش بروید تا به ورودی خیابان جهاد برسید. عمارت شترگلوی ماهان در خیابان جهاد، نزدیکی میدان امام قرار دارد.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: نامشخص)

حوض‌خانه‌ای با سقف بلند و گنبدی‌ و تزیینات مقرنس‌کاری‌ در مرکز ساختمان شترگلوی ماهان وجود دارد. در پیرامون این حوض‌خانه علاوه بر اتاق‌ها و رواق‌های آراسته به گچ‌بری‌های زیبا، دهلیزهایی به‌منظور هدایت جریان هوا از دو بادگیر قرینه قرار دارند. هوا پس از عبور از مجاورت آب خنکی که دایما از یک فواره می‌جوشد و در حوض و پاشویه‌ها جاری می‌شود، به فضاهای اطراف راه می‌یابد. این فضاهای مخصوص را برای استراحت ساکنان خانه در روزهای گرم تابستان در نظر می‌گرفتند. این دهلیزها هوای پاک و سالم را بدون بهره‌گیری از سوخت و هزینه، با تازگی و شادابی کوهستان ارائه می‌کردند و از هوشمندانه‌ترین جلوه‌های هنری و تدارکات خلاق مهندسان و معماران ایرانی در مبارزه اندیشمندانه با گرمای تابستان پیرامون کویر هستند.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: نامشخص)

در ساخت عمارت شترگلوی ماهان از آجرهای سفالی در پوشش سقف استفاده کرده‌اند که دارای شیب‌بندی مناسب و دقیق هستند و این امر باعث حفظ ساختمان در برابر نفوذ آب باران شده است. به‌رغم خرابی بعضی بخش‌های ساختمان به‌خاطر بی‌توجهی‌های صاحبان ملک، همچنان می‌توان از دیدن زیبایی‌های عمارت لذت برد. برخی از این ویژگی‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• نگاره‌های با ارزش در گچ‌بری
• مقرنس‌کاری
• تارمی‌های آجری
• سنگ‌فرش فضاهای داخلی حوض‌خانه
• درهای چوبی زیبا همراه با شیشه‌های مشبک و رنگی
• ستون‌ها و سرستون‌های زیبا با گچ‌بری‌های هنرمندانه
• آجرکاری‌های زیبا در نمای بیرونی
• فضای پر درخت پیرامون ساختمان

عکس‌های گالری از ویکی‌پدیا (عکاسان: Mehdi yazdan1983، Am kerman، Ahadkhaleghi72 و Pourjafari)

• عمارت شترگلوی ماهان در حال مرمت است؛ از همین رو در بسیار از اوقات امکان بازدید از فضای داخلی آن وجود ندارد. بنابراین حتما پیش از بازدید، با اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان تماس بگیرید و از باز بودن عمارت مطمئن شوید.
• اگر قصد اقامت شبانه در ماهان را دارید، می‌توانید از اقامتگاه‌های بوم‌گردی استفاده کنید.
• اگر موفق به بازدید از عمارت شترگلو شدید، در خاطر داشته باشید که آثار تاریخی میراث بشریت هستند و ما موظف به حفظ آن‌ها هستیم.
• در سفر به نواحی مختلف به فرهنگ اهالی بومی احترام بگذارید و با خرید سوغاتی و صنایع دستی در اقتصاد منطقه نقشی پویا داشته باشید.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: نامشخص)

در سفر به ماهان، می‌توانید علاوه بر عمارت شترگلو از مقاصد گردشگری دیگری نیز بازدید کنید.

• فاصله عمارت شترگلوی ماهان تا آرامگاه شاه نعمت الله ولی: ۵۰۰ متر
• فاصله عمارت شترگلوی ماهان تا باغ شازده ماهان: ۷ کیلومتر
• فاصله عمارت شترگلوی ماهان تا یخدان لنگر: ۴.۳ کیلومتر
• فاصله عمارت شترگلوی ماهان تا کوه پلوار: ۱۷ کیلومتر

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: نامشخص)

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر