نارین قلعه نایین

سرگذشت طولانی و وجود حکومت‌های متعدد، ایران را دارای قلعه‌های متعدد کرده است که به دوره‌های مختلف تاریخی تعلق دارند. نارین قلعه نایین یکی از قلعه‌های باستانی در مرکز این سرزمین به شمار می‌رود که شاهد وقایع تاریخی پرشماری بوده است. در ادامه این مقاله، به نارین قلعه نایین خواهیم پرداخت.

• آدرس: استان اصفهان، شهر نایین، مرکز بافت تاریخی نایین، میان محله‌های باب‌المسجد، کلوان و نوآباد (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Abolfazl Mirjani

نارین قلعه نایین که آن را «نارنج قلعه نایین» نیز می‌نامند، قلعه‌ای باستانی در شهر کویری نایین استان اصفهان است. این قلعه در مرکز بافت تاریخی نایین و میان محله‌های قدیمی این شهر به نام‌های باب المسجد، کلوان و نوآباد قرار گرفته است.

برای دسترسی به نارین قلعه نایین از میدان آزادی در مرکز شهر وارد خیابان امام‌ خمینی (ره) در خروجی غربی میدان شوید. پس از چندمتر، به‌سمت راست و خیابان معصوم‌خانی بپیچید و وارد بازار تاریخی نایین شوید. با امتداد این بازار، به محله گاوداری و نارین قلعه خواهید رسید.

عکس‌ از عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: امیر اسدی

نارین قلعه نایین از مهم‌ترین بناها و جاهای دیدنی نایین است که قدیمی‌ترین بنای تاریخی نایین محسوب می‌شود. نارین قلعه نایین پس از مناره‌ مسجد جامع این شهر، با ۴۰ متر ارتفاع، بلندترین بنای قدیمی شهر به شمار می‌رود. در گذشته حتی از این قلعه با عنوان دژ کهن یا کهن‌دژ نام برده می‌شد. این بنای تاریخی در چهارم آبان سال ۱۳۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به‌ ثبت رسیده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Hamed-Zarepoor

گفته می‌شود قدمت نارین قلعه نایین به دوره‌ اشکانیان یا دوران ساسانیان بازمی‌گردد. در مورد کاربرد این قلعه چند نظریه وجود دارد و کاربرد دقیق آن کاملا مشخص نیست. برخی می‌گویند این قلعه قبل از اسلام به‌عنوان آتشگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و برای اثبات حرف خود به کتاب «اصطخری» استناد می‌کنند. وی در کتاب خود نوشته است که ۵,۰۰۰ قلعه در شهرها و کوه‌های پارس وجود دارد و به آتشکده‌ای در بالای نارین قلعه اشاره می‌کند.

از آنجایی که در اطراف قلعه خندقی حفر شده است، برخی ادعا می‌کنند که نارین قلعه یا یک دژ نظامی یا مرکز اداری و نظامی شهر بوده است. عده‌ای نیز بر این باورند که نارین قلعه حاکم‌نشین بود؛ با این همه، می‌توان اذعان داشت که نارین قلعه‌ها در مناطق شهرهای کویری و مرکزی ایران، هسته‌ اولیه‌ شهرهای تاریخی بوده‌اند. این نمونه در نارین قلعه‌ میبد یا در ارگ بم و سایر شهر قلعه های ایران به چشم می‌خورد.

علاوه بر اصطخری، حمدالله مستوفی نیز در سال ۷۴۰ هجری قمری در آثار خود از این قلعه نام برده و محیط آن را ۴,۰۰۰ گام ذکر کرده است. بنا بر گفته اداره‌‌ کل میراث فرهنگی استان اصفهان، «مقدسی» نیز در قرن سوم هجری این بنا را اثری تاریخی به‌جای مانده از قبل از اسلام معرفی کرده است. این قلعه شاهد جنگ امیر مبارزالدین محمد آل‌مظفر و ملک اشرف چوپانی بود. گفته می‌شود نارین قلعه در دوران قاجار نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Mahdi Khebrehdast

در گذشته دورتادور نارین قلعه نایین را خندقی حفر کرده بودند و ارتفاع قلعه با احتساب ارتفاع خندق به ۵۰ متر می‌رسید. نارین قلعه بنایی چندضلعی است و چندین برج در گوشه‌ اضلاع آن وجود دارد. این قلعه را کاملا از خشت خام ساخته‌اند و ابعاد خشت‌های آن از ۴۳ × ۴۳ تا ۲۲ × ۲۲ سانتی‌متر متغیر است. این امر نشان می‌دهد که قلعه در دوره‌های مختلف ساخته شده و گسترش یافته است. در حال حاضر، جز چند دیوار و طاق خشتی چیزی از بنای نارین قلعه به‌چشم نمی‌خورد.

• در حال حاضر ورود به بخش‌های داخلی نارین قلعه نایین امکان‌پذیر نیست.
• از نزدیک شدن یه دیواره‌های قلعه و تکیه‌ دادن به آن‌ها خودداری کنید.
• از آنجایی که نارین قلعه نایین در بافت شهری قرار دارد، امکانات رفاهی و فروشگاهی مناسبی در اطراف آن ایجاد کرده‌اند.
• برای اقامت می‌توان از اقامتگاه بومگردی نارین قلعه نایین استفاده کرد که در فاصله اندکی از قلعه احداث شده است.
• در ایام تعطیل تورهای گردشگری زیادی از بافت تاریخی نایین دیدن می‌کنند و این منطقه نسبتا شلوغ است.
• بازدید از نارین قلعه نایین رایگان است.

عکس‌‌ها از گوگل‌مپ | عکاس: Rene Gugl، Mohammad Eajazi (Soorsheen)، Mohammadreza Rahimzadeh

• آدرس: استان اصفهان، شهر نایین، بافت قدیمی شهر، مقابل مسجد جامع (مشاهده در نقشه)

خانه تاریخی پیرنیا که امروزه با نام موزه مردم‌شناسی کویر نیز شناخته می‌شود، یکی از آثار تاریخی نایین است که به دوره قاجار تعلق دارد. این خانه با معماری منحصربه‌فرد و اقلیمی، در بافت سنتی شهر واقع شده است و آثاری چون وسایل کشاورزی، ادوات و وسایل نظامی، پوشاک، صنایع و هنرهای سنتی و آداب‌ و رسوم مردم بومی منطقه را به نمایش می‌گذارد.

• آدرس: استان اصفهان، شهر نایین، دروازه چهل دختران (مشاهده در نقشه)

بازار تاریخی نایین که مهم‌ترین معبر و مرکز تجاری شهر نایین در طول تاریخ بوده است، از قدیمی‌ترین بازارهای سنتی ایران به شمار می‌رود. بنای اولیه بازار را متعلق به دوره ایلخانان می‌دانند و بیشتر رونق آن به دوران حکومت صفویه مربوط می‌شود. ورودی این بازار که یکی از دروازه‌های قدیم شهر نیز محسوب می‌شد، به «دروازه تاریخی چهل دختران» معروف است.

نویسنده: مینا رهبری/ پوریا محمدی پیوند