موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران یکی از موزه‌های تخصصی و ملی کشور به‌ شمار می‌رود که در تهران قرار دارد. با گنجینه‌ای ارزشمند، در این موزه می‌توان وسایل و ابزار پزشکی را از گذشته دور تا دوران معاصر مشاهده کرد. همچنین بنای موزه با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، از آثار ملی ایران است. با کجارو همراه باشید.

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران در سال ۱۳۸۰، با همکاری سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه علوم پزشکی تهران افتتاح شد. اهداف این موزه شامل «تدوین تاریخ جامع علوم پزشکی»، «ایجاد مرکز جامع اطلاع‌رسانی تاریخ علوم پزشکی»، «شناسایی منابع مکتوب»،‌ «مؤسسات و ‌افراد پژوهشگر، آثار، ادوات، اسناد و نسخ خطی مربوط به تاریخ علوم پزشکی»، «برگزاری برنامه‌های بزرگداشت مفاخر تاریخ ‌علوم پزشکی و معرفی خدمات و آثار ایشان» و در نهایت «ایجاد ارتباط و همکاری با سایر مراکز تحقیقاتی در زمینه تاریخ ‌علوم پزشکی ایران در داخل و خارج از کشور» می‌شود.

عکس از اینستاگرام hajbabagallery (عکاس: امین حاج بابا)

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود و در بنایی قدیمی با مساحتی بیش از ۹۰۰۰ متر مربع در منطقه امیر‌آباد قرار دارد. این بنا که از یادگارهای دوره قاجار است، در دوره ناصرالدین شاه قاجار به دستور امیرکبیر (حدود ۱۶۰ سال پیش) ساخته شد و به روایتی کالسکه‌خانه امیرکبیر بوده است. بنای موزه در تاریخ ۱۳۷۸/۴/۲۹ با شماره ثبت ۲۳۴۷ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

آثار و اشیای به نمایش درآمده در موزه، یافته‌های ملموس دوره‌های پیش از تاریخ، تاریخی و ابزار و ادوات پزشکی در دوره معاصر را در بر می‌گیرد.

موزه ملی تاریخ علوم پزشکی به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری در پایتخت پذیرای عموم مردم است. این موزه در خيابان كارگر شمالی، خيابان شانزدهم (فرشی مقدم)، پردیس شمالی دانشگاه تهران قرار دارد. برای دسترسی می‌توانید از اتوبوس‌های خط دانشگاه تهران یا گارگر شمالی خود را به ایستگاه خیابان شانزدهم برسانید. (مشاهده روی نقشه)

عکس از اینستاگرام itsmehraban

بخش‌های اصلی موزه شامل دیرین انسان‌شناسی، مردم‌شناسی پزشکی، اسناد و نسخ خطی، دامپزشکی، چشم‌پزشکی، دندان‌پزشکی، داروخانه نظامی، گیاهان دارویی، اشیا امانتی موزه ملی ایران و نمایشگاه موقت می‌شود. بخش‌های جنبی نیز کتابخانه تخصصی و سالن‌های اجتماعات و کنفرانس هستند. در ادامه به اختصار، توجه شما را به برخی از بخش‌های اصلی موزه جلب خواهیم کرد.

این بخش چگونگی تحول و تکامل نوع انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان می‌دهد. به‌علاوه این بخش دارای تعدادی اسکلت و جمجمه است که از کاوش‌های باستان‌شناسی در نقاط مختلف کشور به دست آمده است. در غرفه دیرین‌انسان‌شناسی، جمجمه‌ای متعلق به یک دختر ۱۳ ساله دیده می‌شود که قدمت آن به حدود ۴۹۰۰ سال پیش برمی‌گردد. همچنین در این بخش جسد زنی ۶۰ تا ۷۰ ساله وجود دارد که بدن او در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد به دست آورده‌اند و حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد.

عکس از سایت موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران (عکاس: نامشخص)

در این بخش تعدادی زیادی ابزار طب سنتی ایران وجود دارد. طب سنتی دو مرحله دارد.

• مرحله اول شامل اعمال و کارهایی است که در طب سنتی انجام می‌شود؛ مانند حجامت، زالواندازی و استفاده از گیاهان دارویی.
• مرحله دوم شامل اعتقادات و باورهای مردم ایران است؛ به‌عنوان مثال این باور که هر بیماری با یک انرژی بد در بدن به وجود می‌آید و برای حفظ یا پیشگیری از ورود این انرژی‌های بد، کارهایی نظیر دعا کردن، مراسم درمانی، خالکوبی و... مفید است.

عکس از سایت موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران (عکاس: نامشخص)

این غرفه متشکل از مجموعه‌ای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیه‌های طبی مربوط به دوران قاجار است. در این بخش اسناد، نسخه‌ها و تصویر دکتر «احمدیه» به نمایش درآمده است. وی از اولین فارغ‌التحصیلان دارالفنون بوده است که بین طب جدید دارالفنون و طب سنتی پیوند ایجاد کرده و در کار خود به موفقیت‌های بزرگی رسیده است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Damavand333)

از جمله کتب این بخش کتاب «طب‌المنصوری زکریای رازی» است که از آن نسخه‌های زیادی در دنیا وجود دارد. نسخه‌ای که در این موزه نگهداری می‌شود، قدیمی‌ترین نسخه شناخته‌شده این کتاب و مربوط به حدود ۱۰۰۰ سال پیش است.

در این بخش ابزار و وسایل دامپزشکی که از رده علمی خارج شده‌اند، به نمایش درآمده‌اند.

عکس از سایت موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران (عکاس: نامشخص)

از میان اسناد دامپزشکی این غرفه، یک تصویر از تاریخ دامپزشکی مهم‌تر از بقیه به نظر می‌رسد و آن تصویری از آناتومی بدن اسب است که مربوط به حدود ۵۰۰ سال پیش است. البته این تصویر از نظر شکل ظاهری و جاگذاری اعضای بدن اشتباه است؛ اما ۵۰۰ سال پیش نه دستگاه‌های عکسبرداری بود و نه دستگاه‌های پیشرفته تشریح. بنابراین دانشمندان هر تصور و تخیلی از بدن حیوانات داشتند، آن را نقاشی می‌کردند.

در این بخش ابزار و وسایل چشم‌پزشکی به نمایش درآمده که متعلق به آقای پروفسور شمس است. وی پدر علم چشم‌پزشکی نوین در ایران است. او برای اولین بار در ایران عینک را ساخت و اولین بار عمل جراحی روی قرنیه چشم را انجام داد؛ عملی که بسیار موفقیت‌آمیز بود. در این بخش تصویر نقاشی، میز کار، لباس فارغ‌التحصیلی، مقاله‌ها، نشان‌ها و مدال‌های ایشان به نمایش درآمده است.

عکس از سایت موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران (عکاس: نامشخص)

این بخش شامل آثاری می‌شود که به قرن معاصر تعلق دارند و با تلاش آقای دکتر مرتضی مصفا، استاد برجسته دندان‌پزشکی، گردآوری شده‌اند. از جمله آثار این بخش می‌توان به یونیت‌ها، ابزارها و وسایل دندان‌پزشکی اشاره کرد که در صد سال اخیر، با ورود استادان طب مدرن دندان‌پزشکی به ایران، وارد کشور شدند.

عکس از سایت موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران (عکاس: نامشخص)

این بخش شامل اسناد و مدارک و اشیای به‌جامانده از داروخانه نظامی می‌شود که نشان‌دهنده وضعیت داروخانه‌های قدیم ایران و نحوه‌ اداره آن‌ها و همچنین روند داروسازی و نگهداری داروها در گذشته است. نخستین داروخانه نوین حدود سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ میلادی توسط وزارت جنگ آن زمان از کشور اتریش خریداری شد. حدود ۲۰ تا ۳۰ سال پس از آن، این داروخانه به دکتر «عبدالحسین نظامی» داروساز و دانش آموخته فرانسه داده شد و از آن زمان به بعد به داروخانه نظامی مشهور شده است.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Damavand333)

این داروخانه در خیابان چراغ گاز قدیم (امیرکبیر فعلی) تاسیس شد و حدود ۲۵ تا ۳۰ سال بعد از تاسیس دواخانه و فوت مرحوم «هادی خان»، خواهرزاده ایشان «عبدالحسین خان نظامی» مسئولیت داروخانه را بر عهده گرفت. داروخانه نظامی اولین و تنها داروخانه‌ای بوده است که تمام احتیاجات دارویی ارتش را تامین می‌کرد و از بدو تاسیس، تمام موارد مورد نیاز خود را به خارج از کشور سفارش می‌داد و وارد می‌کرد. «دواخانه نظامی» از بدو تصدی مرحوم «عبدالحسین خان نظامی» دارای دفاتر منظمی بوده است. در این دفاتر تاریخ نسخه، نام طبیب، نام بیمار، ترکیب دارو، مقدار مواد و قیمت همه‌ی آن‌ها ثبت شده است.

عکس از صفحه اینستاگرام teroonia (عکاس: نامشخص)

چندی بعد این داروخانه بابت طلب عبدالحسین خان از ارتش به او واگذار شد. پس از فوت عبدالحسین خان در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی، فرزند ایشان دکتر امیر هوشنگ نظامی، استاد برجسته دانشکده‌های پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران، عهده‌دار امور این داروخانه شد. داروخانه در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی تعطیل و پس از فوت دکتر امیر هوشنگ نظامی در سال ۱۳۷۱ به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران منتقل شد.

سال ۱۳۸۱ با تلاش و پیگیری همسر بزرگوار دکتر نظامی، سرکار خانم دکتر زرین‌دخت شرقی، داروخانه همراه کلیه اسناد، مدارک، عکس‌ها، نامه‌ها، تجهیزات ساخت، دارو (قرص، شربت و شیاف) و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار را به «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» اهدا و با استفاده از عکس‌های قدیمی و قطعات به‌جای مانده، با هزینه سرکار خانم دکتر شرقی داروخانه به‌صورت اصلی خود بازسازی و نصب شد.

عکس از اینستاگرام hajbabagallery (عکاس: امین حاج بابا)

داروخانه نظامی پس از بازسازی، طی مراسم بزرگداشتی که به همت «موزه ملی تاریخ علوم پزشکی» و «مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی» برای خاندان نظامی برگزار شد، در دوازدهم شهریور ماه ۱۳۸۲ در محل موزه افتتاح شد.

تجهیزات مجموعه دواخانه نظامی

تجهیزات این مجموعه عبارت‌اند از:

دستگاه شیشه پر کن، دستگاه شربت‌سازی، دستگاه صافی، صافی، همزن، دستگاه حب‌بر، دستگاه عصاره‌گیر، ترازو، هاون چینی، دستگاه تقطیر، ظروف آزمایشگاهی،‌ دستگاه پرس برای تهیه کاشه، دستگاه آلبومین متر، قالب قرص‌زنی، سرنگ شیشه‌ای مدرج، آتش‌گردان، چراغ الکلی، ساکشن دستی، ظروف دو جداره برای حرارت غیر مستقیم، قالب شیاف، قالب قرص، دستگاه مهر برجسته، کلیشه‌های قدیمی مورد استفاده در داروخانه، نمونه‌هایی از بروشورهای دارویی.

عکس از اینستاگرام hajbabagallery (عکاس: امین حاج بابا)

از این موزه در روزهای شنبه تا چهارشنبه، به غیر از روزهای تعطیل از ساعت ۸ تا ۱۵ می‌توانید بازدید کنید. بهای بلیط در سال ۱۳۹۹ برای اتباع ایرانی پنج هزار تومان و برای اتباع خارجی ۲۰ هزار تومان است.

نویسنده: فاطمه رشیدی