روستای قلعه بالا

قلعه بالا از جاهای دیدنی شاهرود، یکی از زیباترین روستاهای پلکانی ایران است که به «دروازه ورود به پارک ملی خارتوران» شهرت دارد. این روستای تاریخی معماری منحصربه‌فردی دارد و با دیدنی‌های زیبایی چون چشمه‌های جوشان، آسمان پرستاره بدون آلودگی نوری و چشم‌اندازهای فوق‌العاده از دشت‌ها، گردشگران بسیاری را به‌سمت خود می‌کشاند. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با روستای قلعه بالا، تاریخچه، معماری و جاذبه‌های گردشگری آن آشنا کنیم.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان شاهرود، ۲۰ کیلومتری غرب شهر بیارجمند (مشاهده روی نقشه)

عکاس: ناصر میزبانی

روستای پلکانی قلعه بالا در ۱۳۵ کیلومتری جنوب غرب شاهرود و در نزدیکی پارک ملی خارتوران واقع شده است. این روستا تا سمنان ۳۱۵ کیلومتر (سه ساعت و ۲۰ دقیقه‌) و تا تهران، ۵۵۰ کیلومتر (حدود ۶ ساعت) فاصله دارد؛ قلعه بالا از سطح دريا ۱,۲۵۰ متر ارتفاع دارد.

منبع عکس: ghalebala_darvaze_toran@

برای دسترسی به روستای قلعه بالا باید خود را با قطار، اتوبوس یا خودروی شخصی به شاهرود برسانید و سپس راه خود را در غرب این شهر از جاده شاهرود به سبزوار ادامه دهید تا پس از عبور از میامی، به خروجی جاده بیارجمند در سمت راست اتوبان برسید. از خروجی به‌سمت جنوب بپیچید و در این مسیر حدود ۴۰ کیلومتر رانندگی کنید تا به میدان برسید. از میدان به طرف شرق وارد جاده به‌سمت خانخودی و کاشمر شوید و ۲۰ کیلومتر دیگر برانید تا در سمت راست خود، جاده روستای قلعه بالا را ببینید. حدود سه کیلومتر در جاده رانندگی کنید تا به روستای زیبای قلعه بالا در حصار کوه‌های بلند و باغ‌های پر از درختان میوه برسید.

منبع عکس: خبرگزاری ایرنا. عکاس: ناشناس

بر اساس داستان‌های نقل‌شده در کتاب «خداوند الموت»، غار ملاحدین یا ملحدو، واقع در بلندی‌های جنوب روستا، محل اختفای گروهی از افراد فرقه اسماعیلیه به رهبری حسن صباح (معروف به ملاحدین) بوده است؛ آن‌ها برای حفظ جان و نجات از دست دشمنان به این غار پناه آورده بودند.

جهانگردی انگلیسی در گذر از این منطقه در کتاب «سه سفرنامه» درباره موقعیت جغرافیایی روستای قلعه بالا مطالبی نوشته است. علاوه بر این، طبق نقل قول‌های تاریخی، این روستا در دوره قاجار دارای موقعیت سیاسی ویژه‌ای بوده است و خوانین محل مستقر در آن بر تمام منطقه بیارجمند احاطه داشته‌اند. متاسفانه به‌دلیل بی‌توجهی و سهل‌انگاری، فقط خرابه‌هایی از بناهای آن دوره در روستا به یادگار مانده است.

منبع عکس: خبرگزاری ایرنا. عکاس: ناشناس

روستای قلعه بالا شباهت زیادی به ماسوله گیلان دارد؛ با این تفاوت که این روستا در دل کویر و ماسوله در منطقه‌ای سرسبز قرار دارد. این روستا در ارتفاعات واقع شده است و بر دشت بیارجمند اشراف دارد؛ به همین دلیل، در قلعه بالا می‌توان چشم‌اندازهای بی‌نظیری را تماشا کرد؛ مناظری که لقب «نگین سبز توران» را از آن قلعه بالا کرده‌اند.

روستای قلعه بالا مقصدی جذاب برای گردشگران و عکاسان است. در شمال‌شرقی روستا تپه‌های ماسه‌ای و در جنوب‌غربی آن زمین‌های نمکی دیده می‌شوند که هر یک شرایط مساعدی را برای رشد گونه‌های مختلف گیاهی فراهم کرده‌اند. روستای قلعه بالا شب‌های زیبا و پرستاره‌ای دارد و یکی از مقاصد پرطرفدار کویری برای رصد نیز به حساب می‌آید. یکی دیگر از جذابیت‌های روستای قلعه بالا، نغمه‌ها و سرودهای خاصی است که مردم آن در مراسم‌ها و مناسبت‌های مختلف مانند عروسی و جشن‌های محلی می‌خوانند.

منبع عکس: shahroodland@

مردم روستای قلعه بالا با مشاغلی چون قالی‌بافی، تنه‌بافی (نوعی پارچه‌بافی با الیاف گوناگون برای مصارف مختلف)، دوخت انواع لباس‌ های محلی، سوزن‌دوزی و پرورش کرم ابریشم، تولید محصولات کشاورزی و دامپروری امرار معاش می‌کنند. از محصولات کشاورزی این روستا می‌توان گندم، جو، فلفل، شلغم، انار، گردو، زردآلو، انجیر زرد، انگور و از تولیدات دامی گوشت، شیر و محصولات لبنی را نام برد. کیقبادی‌ها و عجمی‌ها دو گروه خویشاوندی بزرگ ساکن در قلعه بالا هستند.

از دیگر خوراکی‌های خوشمزه روستای قلعه بالا نیز می‌توان به تخمه آفتابگردان، زیره سبز، فلفل، کنجد، گیاهان دارویی و دیگر صیفی‌جات اشاره کرد؛ خوراکی‌هایی با کیفیت بالا که سوغاتی‌های فوق‌العاده‌ای برای هدیه به عزیزان شما هستند. انواع اشکنه، ماست‌جوش، قوروتی (کشک بادمجان) آبگوشت و آش ترش از مشهورترین غذاهای محلی قلعه بالا به شمار می‌آیند.

منبع عکس: abnieh_maanaa@

روستای قلعه بالا در منطقه‌ای کوهپایه‌ای قرار دارد؛ به همین دلیل، خانه‌ها، زمین‌های کشاورزی و باغ‌های آن به‌صورت پلکانی بنا شده‌اند. در این روستا سقف خانه‌های واقع در ارتفاع پایین‌تر، حیاط خانه‌های بالایی‌ است. در ساخت خانه‌های روستای قلعه بالا از مصالح بومی مانند کاهگل، خشت، گل، سنگ و چوب استفاده شده است و بیشتر خانه‌ها به‌دلیل استفاده از مصالح بومی، کرم رنگ هستند. نحوه چیدمان و رنگ خانه‌های سنتی روستای قلعه بالا تصویری کارت پستالی از این مکان خلق کرده‌اند؛ تصویری جذاب که بیشتر گردشگران را شیفته خود می‌کند.

منبع عکس: biaboomcom@

قلعه بالا مکانی است که می‌توانید در آن در کنار مناظر کویری به تماشای زیبایی‌های کوهستانی نیز بنشینید. روستای قلعه بالا جذابیت‌های بسیاری برای اکتشاف دارد که در میان آن‌ها می‌توان به دو بقعه تاریخی به نام‌های امامزاده سید محمد و بقعه پیر سید، کوچه پس کوچه‌های روستا و معماری خاص خانه‌ها و کوه‌های کم‌ارتفاع با سطح صاف نظیر کوه تیره و کوه ملحدو در جنوب روستا اشاره کرد. این روستا همچنین دروازه پارک ملی خارتوران است و در جوار دشت‌های دلبر و علی انگر و چشمه‌هایی چون هوژده، عنابو، دلبر، تنگه و انجیرآور قرار دارد.

• آدرس: استان سمنان، منطقه حفاظت‌شده خارتوران (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: destinationiran.com. عکاس: ناشناس

«گور ایرانی»، یکی از گونه‌های در معرض انقراض است که امروزه تنها زیستگاه آن پارک ملی خارتوران است. «زاغ بور» نیز به‌عنوان دیگر جانور مشهور این پارک ملی، یکی از پرنده‌های بومی ایران است که در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی زندگی می‌کند.

منبع عکس: خبرگزاری ایرنا. عکاس: ناشناس

جالب است بدانید بیشترین تعداد یوزپلنگ در بین مناطق مختلف ایران در پارک ملی خارتوران زندگی می‌کنند. غزال ایرانی (آهو)، سیاه‌گوش، گوسفند وحشی، کل‌ و بز، گربه شنی، گربه دشتی، جبیر، پلنگ ایرانی، گربه پالاس (از انواع نادر گربه‌سانان در ایران)، کفتار راه‌ راه، گرگ، شغال زرد، روباه قرمز و شاه روباه از دیگر پستانداران منحصربه‌فرد این منطقه به شمار می‌روند.

مسئولان، تلاش برای حفاظت از منطقه خارتوران را در سال ۱۳۵۱ آغاز کردند؛ تلاشی که در سال ۱۳۵۵ منجر به تبدیل بخشی از این منطقه به پناهگاه حیات‌وحش و تبدیل بخش دیگری به ذخیره‌گاه زیست‌کره از طرف یونسکو شد. قسمت‌های مرکزی خارتوران در نهایت در سال ۱۳۸۱، تبدیل به پارک ملی شدند.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان شاهرود، جنوب روستای قلعه بالا (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: boumism.com. عکاس: ناشناس

غار ملحدو از غارهای تاریخی و زیبای استان سمنان است که از لحاظ زمین‌شناسی نیز حائز اهمیت است. در این غار آثاری از قرن ششم هجری قمری، مربوط به دوره اسماعیلیان مشاهده شده است؛ غاری که در نزدیکی روستای قلعه بالا بر دامنه کوه تیره (رشته کوهی در جنوب غربی روستای دزیان) و در چهار کیلومتری جاده‌ای در سینه‌کش کوه قرار دارد. دهانه غار ملحدو طاق شکل است و به کل منطقه اشراف دارد.

غار ملحدو توسط آقای حسن رضوانی از باستان‌شناسان سازمان میراث فرهنگی کشف شده است؛ غاری که یک دهانه ورودی، یک تالار اصلی، راهرویی باریک و دهلیزهای متعدد دارد. دسترسی به غار بسیار مشکل و به‌شکلی است که یک نفر در دهانه غار می‌تواند جلوی هجوم چندین نفر مهاجم را بگیرد. در طبقه دوم غار ملحدو فضایی شبیه به بالکن با آبشار سنگی بسیار زیبایی به چشم می‌خورد که آب روی آن جریان دارد. بازدید از غار ملحدو فقط به غارنوردان مجرب توصیه می‌شود. بهتر است در زمان بازدید پوشاک مناسب، ساک غار، چکمه، چراق قوه و وسایل موردنیاز غارنوردی را به‌همراه داشته باشید.

اقامتگاه بومگردی توران گشت. منبع عکس: mehrturan.uspace.ir. عکاس: ناشناس

در روستای قلعه بالا اقامتگاه‌های بومگردی متعددی برای اقامت گردشگران تاسیس شده‌اند که در میان آن‌ها می‌توان به اقامتگاه بومگردی توران گشت، ارگ، قلعه امیرخان، خانه امید، کوچه باغ، حاج آقا محمد، بی‌بی زهرا، قلعه عمو حسین، یوزگشت، قلعه مهر توران و بابا نوروز اشاره کرد.

اغلب اقامتگاه‌های بومگردی روستای قلعه بالا سنگی و کاه‌گلی و اتاق‌های آن‌ها به‌صورت کاملا سنتی و کف‌خواب هستند. معمولا سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی و حمام در این اقامتگاه‌ها به‌صورت مشترک است؛ اما برخی از آن‌ها دارای سرویس بهداشتی اختصاصی نیز هستند. از امکانات اقامتگاه‌های بومگردی روستای قلعه بالا می‌توان به اینترنت، آشپزخانه عمومی، سیستم گرمایشی (بخاری نفتی، کرسی ذغالی، بخاری هیزمی، گرمایش از کف یا شومینه) و سیستم سرمایشی (پنکه یا کولر آبی)، سفارش انواع غذاهای محلی سمنان نظیر دیگی، اشکنه، سبزی‌ پلو دامغان، خلال پلو، ته‌چین شهمیرزادی، چرتمه پلو، مانی پلو و تاک پلو با هماهنگی قبلی با پرسنل، پارکینگ غیرمسقف و راهنمای تور اشاره کرد.

منبع عکس: ghalebala_darvaze_toran@

فصل پاییز با آب و هوای دلپذیر از دیگر زمان‌های مناسب برای بازدید از روستای قلعه بالا است. اگر خوش‌شانس باشید، منظره‌ فلفل‌های پهن‌شده روی صخره‌ها را در این فصل در روستا خواهید دید. توجه داشته باشید که قلعه بالا میزبان زمستان‌هایی سرد و خشک است؛ پس بهتر است که در ماه‌های زمستانی به این روستا سفر نکنید یا اواخر زمستان به قلعه بالا بروید.

منبع عکس: ghalebala_darvaze_toran@

بهترین زمان سفر به روستای قلعه بالا از نظر جشنواره‌های گردشگری، ماه‌های اردیبهشت و آبان است. در این ماه‌ها گروه‌های موسیقی آیینی و رصد آسمان شب در این روستا و مناطق اطراف آن حضور دارند؛ بنابراین، می‌توانید همراه آن‌ها به گردش در کوچه باغ‌ها بپردازید و به بازدید از روستاهای همجوار مثل گیور و دزیان بروید؛ روستاهایی که مردم آن‌ها با آتش اسفند، خواندن اشعار سنتی، شربت انگور و نان پیازی به استقبال شما می‌آیند. «جشنواره سفر به زیستگاه زاغ بور» و جشن «سفر به توران» در آبان ماه برگزار می‌شود.

منبع عکس: mo.che@

• در سفر به روستای قلعه بالا بهتر است وسایلی چون آب آشامیدنی، تلفن همراه، داروهای عمومی، داروهای شخصی، دوربین، دمپایی و صندل، زیرانداز، عینک آفتابی، قمقمه آب، لباس مناسب فصل، کارت شناسایی، کارت ملی، کفش اضافه، کفش پیاده‌روی، کوله‌پشتی یک‌روزه و کیسه زباله به‌همراه داشته باشید.
• قبل از سفر وضعیت آب و هوایی را بررسی کنید تا متناسب با هوا، چمدان ببندید.
• در زمان بازدید از روستای قلعه بالا، مراقب محیط زیست باشید و هیچ زباله‌ای (اعم از زباله تر و خشک مانند ته‌سیگار، پوست میوه، بطری آب معدنی، پلاستیک و غیره) را در روستا رها نکنید. در نظر داشته باشید که همه ما به‌عنوان گردشگر مسئولیت‌پذیر وظیفه داریم از طبیعت و بافت تاریخی مقصد سفر خود محافظت کنیم تا نسل آینده نیز بتوانند از زیبایی‌های این روستا لذت ببرند.
• به فرهنگ بومی و مردم روستای قلعه بالا احترام بگذارید و سعی کنید که در زمان گشت‌وگذار در روستا، برای مردم مزاحمت ایجاد نکنید.
• روستای قلعه بالا منطقه‌ای بکر و کمترشناخته‌شده محسوب می‌شود. متاسفانه در دهه اخیر با مهاجرت اهالی روستا به شهرها، جمعیت آن کاهش یافته است. امید می‌رود با تبلیغات هدفمند در حوزه گردشگری، ترویج صنایع دستی خاص این منطقه، ساخت جاده‌های مناسب، ساخت اقامتگاه‌های مناسب روستایی متناسب با جمعیت گردشگران، برگزاری دوره‌های آموزشی برای میزبانی اهالی روستا، پیدا کردن سرمایه‌گذاران مناسب در این بخش و همچنین رفع نیازهای مردم، قلعه بالا تبدیل به یکی از قطب‌های گردشگری شهرستان شاهرود شود.
• با خرید سوغات و محصولات روستا به اقتصاد منطقه کمک کنید.

• آدرس: استان سمنان، جنوب شرق دامغان، روستای خوزان (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا روستای قلعه بالا: ۱۰۵ کیلومتر (۸۵ دقیقه)

منبع عکس: toptourist.ir. عکاس: ناشناس

دریاچه نمک حاج علیقلی یا کویر نمکی حاج علیقلی از زیباترین کویرهای ایران با وسعت ۶,۵۴۰ کیلومتر مربع است. این کویر حدود ۱,۰۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در احاطه کوه‌هایی چون دولت یار، خرس، ترکمن گدر، آهوند، پنج و سرخ قرار گرفته است. کویر نمکی حاج علیقلی از ۴۷ درصد پهنه رسی، ۳۴ درصد پهنه باتلاقی و ۱۹ درصد نمکزار تشکیل می‌شود و رسوبات آن از انواع ماسه‌ای و رس‌های سلیتی هستند؛ رسوباتی که در فصل زمستان و بهار به‌دلیل رطوبت ایجاد می‌شوند. قدم زدن بر بلورهای نمک، عکاسی از پدیده آینه‌ای شدن و خاصیت درمانی نمک‌های کویر حاج قلی از جمله جذابیت‌های دریاچه نمک حاج قلی هستند.

• آدرس: استان سمنان، شهرستان شاهرود، نرسیده به روستای احمدآباد، روستای رضا آباد (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا روستای قلعه بالا: ۱۰۰ کیلومتر (۸۵ دقیقه)

منبع عکس: dalahoo.com. عکاس: ناشناس

• آدرس: استان سمنان، شهرستان شاهرود، بخش بسطام، دهستان خرقان (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا روستای قلعه بالا: ۱۵۶ کیلومتر (دو ساعت)

منبع عکس: خبرگزاری ایرنا. عکاس: ناشناس

روستای نکارمن یا نگارمن یکی از زیباترین روستاهای ایران در استان سمنان است که از تابستان‌هایی معتدل و بسیار خنک و زمستان‌هایی سرد و خشن میزبانی می‌کند. رودخانه، آبشار و چشمه نکارمن به‌علاوه درختچه‌های زرشک و گیاهان زیبای وحشی از دیدنی‌های این روستا به شمار می‌روند. آب چشمه نکارمن قابل شرب و گوارا است و از میان سنگ‌های آهکی خارج می‌شود.

• آدرس: استان سمنان، ۳۵ کیلومتری شمال‌ غربی شاهرود (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا روستای قلعه بالا: ۱۸۰ کیلومتر (دو ساعت و نیم)

منبع عکس: @majidesl

آبشار زیبای مجن در شهری به همین نام قرار دارد. برای دسترسی به این آبشار باید از دره مجن عبور کنید؛ دره‌ای با مناظری منحصربه‌فرد از کوه، دشت و رود که در فصل بهار بوی عطر گل‌های وحشی و در فصل تابستان گل‌های آفتابگردان آن را پر می‌کنند. پس از عبور از دره مجن وارد طبیعت کوهستانی منطقه می‌شوید و صدای آبشار را در دل صخره می‌شنوید. این کوه صخره‌ای، آبشار را در محوطه‌ای باریک و غار مانند محصور کرده است. برای دیدن آبشار باید وارد آبی سرد و زلال شوید و با حدود ۲۰ متر پیاده‌روی در آب در فضایی هیجان‌انگیز از آن لذت ببرید.

اگر به روستای قلعه بالا سفر کرده‌اید، تجربه خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: نگین توکلی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: مرجان غریب‌رضا، سید محمد هادوی)