آرامگاه یعقوب لیث صفاری

دزفول یکی از شهرهای کهن ایران است که برخی از مهم‌ترین جاذبه‌های خوزستان، نظیر آسیاب‌های آبی دزفول در آن جای گرفته‌اند. از دیگر شگفتی‌های تاریخی که در نزدیکی دزفول واقع شده است، می‌توان به شهر باستانی جندی شاپور اشاره کرد؛ شهری که در روزگار خود با برخورداری از بیمارستان و دانشگاه، یکی از پررونق‌ترین شهرهای ایران بود.

در نزدیکی جندی شاپور، بنایی دیدنی با گنبد مخروطی شکل دندانه‌دار قرار دارد که قهرمانی نام‌آور را در خود جای داده است، یعقوب لیث صفاری. این بقعه سلجوقی که به‌تازگی مرمت شده، محل دفن پاسدار زبان فارسی است؛ کسی که بدون حضور او، زبان فارسی از بین می‌رفت. با کجارو همراه باشید و از این بزرگ‌مرد و بقعه او بیشتر بخوانید.

آرامگاه یعقوب لیث صفاری از جاهای دیدنی دزفول به شمار می‌رود و در فاصله کمی از شهر واقع شده است. وجود گورستانی با سنگ قبرهای باستانی در اطراف مقبره، گواهی بر قدمت این اثر است. نمای بیرونی بقعه در عین سادگی، با گنبد مخروطی و دندانه‌دار، یکی از زیباترین بقعه‌ها در خوزستان محسوب می‌شود. این بنا مدفن یعقوب لیث صفاری است؛ کسی که با اعلام زبان پارسی دری به‌عنوان زبان رسمی کشور، فارسی را از فراموشی نجات بخشید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: ykka 8894)

آرامگاه یعقوب لیث صفاری با توجه به ارزش تاریخی و فرهنگی، با شماره ۲۵۵۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آرامگاه یعقوب لیث صفاری از جاهای دیدنی استان خوزستان است که در قسمت شمال‌شرقی روستای شاه‌آباد، در ۱۰ کیلومتری جاده دزفول به شوشتر واقع شده است و در میان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران، یعنی خرابه‌های شهر جندی شاپور قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله آرامگاه یعقوب لیث صفاری تا آسیاب‌های آبی دزفول: ۱۸.۵ کیلومتر
• فاصله آرامگاه یعقوب لیث صفاری تا خانه تیزنو: ۱۷.۱ کیلومتر
• فاصله آرامگاه یعقوب لیث صفاری تا خانه سوزنگر: ۱۷.۲ کیلومتر
• فاصله آرامگاه یعقوب لیث صفاری تا قمش چوقابافان: ۱۶ کیلومتر

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حسین نوح زاده)

گنبد مخروطی آرامگاه از بهترین نوع گنبدهای مخروطی در خوزستان به شمار می‌آید. جلال و زیبایی نمای گنبد از دور کاملا بیانگر این حقیقت است که روزی این بقعه را برای شخصی بزرگ بنا کرده‌اند. بنای آرامگاه از یک ورودی برخوردار است و سطح داخلی آرامگاه را از سطح بیرونی آن جدا می‌کند. سازه اصلی بنا خشت خام است و نقوش برجسته و ملاط گچ و خاک دارد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: کوروش پرتو)

قدمت تاریخی آرامگاه یعقوب لیث صفاری به دوره‌ سلجوقی تا قاجار می‌رسد و با توجه به مرمت‌های مختلف قدیمی‌ترین قسمت آن مربوط به دوره‌ی سلجوقی است. بنا به گفته‌ مردم محلی، حدود چندین دهه پیش روی دیوار گنبد کتیبه‌ای با خط عربی قدیم وجود داشت و روی آن اسم یعقوب لیث، سردار بزرگ به‌وضوح نوشته شده بود. بعدها این کتیبه توسط عده‌ای با اسپری مشکی پوشیده شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: بهراد موعودی)

یعقوب لیث صفاری، پسر مسگری از قریه قرنین اهل سیستان بود و از آنجا که شغل رویگری را از پدر به ارث برده بود، به صفار معروف شد. او را به خاطر دلاوری‌ها و منش والا، عده‌ای از عیاران به سرداری خود برگزیدند. با محبوبیتی که میان مردم به‌خاطر جنگ با خوارج به دست آورده بود، توانست به قدرت برسد. مرکز حکومت او شهر زرنگ (زرنج) در افغانستان امروزی بود. در زمان به قدرت رسیدن صفار، حکومت بنی‌عباس در ایران قدرت بسیاری داشتند و یعقوب لیث صفاری که از به قدرت رسیدن اعراب در ایران ناراضی بود، از ابتدای حکومت خود رویای سرنگونی حکومت بنی عباس را در سر می‌پروراند.

مجسمه یعقوب لیث صفاری در زابل/عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: رسول عباسی)

برخی بر این عقیده هستند که دودمان صفاری به پادشاهان ساسانی می‌رسد. وی بعد از فتح کرمان، نیشابور و خراسان و سرنگونی حکومت طاهریان، به‌منظور سرنگونی بنی عباس به خوزستان لشکر کشید و از آنجا به بغداد رفت. اما یعقوب لیث صفاری در جنگ با خلیفه شکست خورد و از ناحیه‌ گلو به‌شدت زخمی و مجبور به عقب‌نشینی شد. وی دوباره به شوش بازگشت تا لشکر خود را احیا و به بغداد لشکرکشی کند که در میانه‌ راه و بر مبنای اسناد تاریخی، در نزدیکی دزفول کنونی (جندی شاپور) به‌طور ناگهانی بیمار شد و کمی بعد از دنیا رفت. همه‌ مورخان بر دلاوری، شجاعت، باهوشی و سیاستمداری یعقوب لیث صفاری اتفاق‌نظر دارند .

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: رضا فرحانی)

بعد از حمله‌ اعراب تا زمان یعقوب لیث، زبان رسمی ایران و حکومت‌های ایرانی عربی بود. یعقوب، نخستین پادشاه ایرانی بود که زبان پارسی را ۲۰۰ سال بعد از ورود اسلام به ایران، بازسازی و زبان رسمی کشور اعلام کرد. بعد از آن هیچ کس در دربار او حق نداشت به زبانی جز پارسی سخن بگوید. تا جایی که از زبان مورخان نقل شده است:

وقتی یکی از شاعران آن عصر در مدح یعقوب شعری به زبان عربی سرود او را ملامت کرد و به او گفت چرا به زبان پارسی شعر نمی‌گویی من این زبان را نمی‌دانم.

یعقوب زبان پارسی دری را زبان رسمی کشور اعلام کرد و بعد از آن حکومت وطن‌دوست و فرهنگ‌دوست سامانی راه او را دنبال و زبان پارسی را تا حد زیادی گسترش دادند.

از آن پس گرانمایه گویندگان کشودند شعر دری را زبان

وز آن گفته شعر سامان گرفت به نظم اندرون پارسی جان گرفت

سزد گر به یعقوب خوانی درود که در بر رخ پارسی در گشود

نخستین هوادار شعر دری

همو بود و شاید که یادآوری

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: حامد یونسی، بهراد موعودی، رضا فرحانی و احسان رجبی)

نویسنده: ندا جوادی