غار شاپور

شهرستان کازرون در استان فارس از مناطق باستانی مهم ایران است و جاذبه‌های گردشگری بسیار و آثار تاریخی فراوانی را در بر دارد. کازرون در زمان ساسانیان بنیان نهاده شد. این شهر که در دوره هخامنشیان به «گازرا» شهرت داشت، در زمان ساسانیان توسط شاپور اول از نو ساخته شد. کازرون در آن زمان به «بلدالعتیق» شهرت داشت و از توابع بیشاپور بود. شهر بیشاپور در شمال بلدالعتیق به فرمان شاپور یکم ساسانی تشکیل شد و پایتخت زمستانی او و یکی از مشهورترین و مهم‌ترین شهرهای ساسانیان بود. از جاهای دیدنی کازرون می‌توان به شهر تاریخی بیشاپور و مجسمه شاپور اول در غار شاپور اشاره کرد.

• آدرس: استان فارس، ۳۰ کیلومتری شمال کازرون، چهار کیلومتری تنگه چوگان (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Speedwork

غار شاپور در انتهای تنگ چوگان و در چهار کیلومتری شهر باستانی بیشاپور در شهرستان کازرون قرار دارد. غار کاملا مشرف به دره‌ای بزرگ است. در پایین دست غار روستایی آباد وجود دارد که به روستای شاپور معروف است. این غار در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین واقع شده و دهانه آن حدود ۳۰ متر است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: الهام پورهادی

مسیر آسفالته‌ای به طول ۶ کیلومتر جاده کازرون-قائمیه را به روستای تنگ چوگان متصل می​‌کند. از این روستا با پنج ساعت کوه​پیمایی، می‌​توان به دهانه غار رسید. علاوه بر این، تا حدود چهارصد متر پس از روستای شاپور که در جوار غار است، می‌‌توان با خودروهای معمولی رفت و پس از آن شاید ۶۰۰ متر دیگر را بتوان با خودروهای دو دیفرانسیل پیمود؛ ولی در نهایت با پیاده‌روی می‌توان به دهانه غار رسید. از آخرین محل ماشین‌رو، درست ۲,۴۰۰ متر تا دهانه غار شاپور فاصله است. همه این مسیر، سربالایی و در جاهایی نیز پله‌های سنگی و بتنی قرار دارد. پیاده‌‌روی به‌طور معمول یک ساعت خواهد بود.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: روح‌الله یگانه

برخی غارها نه‌تنها از مناظر طبیعی چشم‌نوازی برخوردارند، بلکه جذابیت آن‌ها با میراث فرهنگی نیز گره خورده است و از دو جنبه تاریخی و طبیعی جایگاه ویژه‌ای دارند. یکی از این غارها، غار شاپور در استان فارس محسوب می‌شود که علاوه بر جذابیت طبیعی، وجود مجسمه تاریخی شاپور بر جذابیت‌های آن افزوده است. این غار به سبب قرار گرفتن مجسمه شاپور بر دهانه آن، به غار شاپور شهرت دارد. برای دستیابی آسان به این غار، ۲۳۰ پله از مسیر صعب‌العبور و دامنه پرشیب تا ورودی غار در سنگ‌‌های کوه ایجاد و سیمان‌کاری شده است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Speedwork

غار شاپور از غارهای تاریخی بسیار پراهمیت ایران است و از دیدنی های استان فارس به شمار می‌آید. به نظر می‌​رسد غار قبل از دوران ساسانیان از مکان​‌های مذهبی و آیینی ساکنان آن منطقه بوده و به مانند غار باباجابر و نیاسر، مراسمی در آنجا انجام می​‌شده است. از آنجا که اردشیر و شاپور اول روش وحدت مذهبی را میان مردم اجرا می​‌کردند، برای محو اعتقادات گذشته مردم منطقه نیاسر، آتشکده‌​ای بزرگ هم‌جوار غار نیاسر می‌​سازند. شاپور نیز دستور ساختن مجسمه‌اش را درون این غار می‌​دهد. از آن پس، این غار به یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و مذهبی جهان باستان بدل می‌شود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: nAviD

غار شاپور روی دیواره کوهی زایش یافته که دشت تنگ چوگان را به‌شکل نیم‌دایره در بر گرفته است. دیواره​‌های ورودی تنگه پوشیده از نقش‌های برجسته​‌ای تراشیده‌شده روی سنگ هستند که هر یک بخشی از تاریخ دوره ساسانیان را به نمایش گذاشته​‌اند. در سمت راست ورودی تنگه، آثار قلعه​‌ای به چشم می​‌خورد که گویا محل نگهبانی از شهر بیشابور بوده‌اند. کف دره، بستر رود شاپور است که آب آن از طریق کانال‌​هایی متعدد به داخل شهر منتقل می‌​شد. داخل غار شاپور دارای چندین بخش است که سه تالار آن اهمیت بیشتری دارند.

غار شاپور درون کوهی در میان کانی‌ها شکل گرفته است. دهانه غار طولی برابر با ۳۰ متر و ارتفاعی برابر با ۱۵ متر دارد. قبل از ورود به درون غار در سمت چپ دخمه​‌ای دیده می‌شود که بخشی از آن دست‌ساخته است. حدود ۱۰ متر بعد از ورودی غار، مجسمه ۶ متری شاپور اول ساسانی جلوه‌گری می​‌کند. در دهانه غار دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از آن‌ها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه، پس از ۱۰۰۰ سال در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش را شرح می‌دهد. هر دو کتیبه توسط ارتش ایجاد شده‌اند.

چهار ایوان از دهانه به طرف داخل غار شاپور به‌وجود آمده است. اختلاف ارتفاع تراس اول با دوم ۱۰ پله، تراس دوم با سوم هشت پله و تراس سوم با چهارم هفت پله است. پیکره در تراس چهارم قرار دارد. این تراس که وسیع‌تر از تراس‌‌های دیگر است، به‌وسیله ۱۲ پله به عمق غار راه دارد. این تراس‌‌ها برای مشاهده هرچه بهتر این مجسمه در سال ۱۳۳۶ ایجاد شده است. همچنین با صیقل دادن دو قاب اول در دیواره سمت چپ و راست به‌ترتیب کتیبه‌های پهلوی و نقش رجب را حجاری کرده‌اند. بعد از برپایی مجسمه، چهار سکو دور آن برای قرار دادن قطعات جدا شده مجسمه در آن سال ساختند که در حال حاضر ویران شده‌اند و فقط جای این سکوها مشخص است. در همان سال دور پیکره و سکوها را محصور و زنجیر کشیده بودند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: روح‌الله یگانه

در منتهی‌الیه سمت چپ تالار اول غار، دو آب‌انبار به فاصله پنج متر از هم در داخل سنگ کنده‌ شده‌​اند که هر یک حدود یک متر عمق دارد. ابعاد یکی سه در چهار متر و دیگری دو در پنج متر است و هر دو پل‌ه​ایی برای دسترسی به آب دارند. آبی که از سقف به کف غار می‌​چکید، در این حوض‌​ها جمع می‌​شد و نیاز ساکنان را تامین می​‌کرد. در سمت چپ آب انبارها، یک آبشار سنگ زیبا و در پشت آن، چکنده و چکیده‌​های بزرگ به چشم می​‌خورد؛ سپس گودالی بسیار بزرگ به قطر تقریبی ۱۰۰ متر قرار دارد که نسبت به کف تالار اول حدود ۳۰ متر عمق دارد. وجود این حوضچه‌ها احتمال استفاده از غار به‌عنوان یک سکونتگاه موقت را مطرح کند.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: روح‌الله یگانه

غار شاپور از چهار گذرگاه بزرگ، پنج گذرگاه کوچک، چهار مسیر فرعی و سه تالار تشکیل شده است. به سبب تاریکی و عمق زیاد، وجود آب و لیز بودن پرتگاه‌های درون غار و نیز وجود غارهای متعدد جنبی، تاکنون هیچ‌کس موفق نشده است که همه زوایا و گوشه‌ها و غارهای درونی آن را کشف کند. انتهای غار شاپور حداقل در یکی از دهلیزها باز است که در نهایت و پس از عبور از کنار سفره‌های آب زیبای درون غار، می‌توان به غاری دیگر در بالای غار شاپور دسترسی یافت؛ اما متاسفانه به‌دلیل فقدان امکانات مناسب، گردشگرانی که مسیر کوهستانی غار را طی می‌کنند امکان دیدن این مناظر را ندارند.

برای ورود به انتهای غار باید از پرتگاه عبور کرد و با صعود از سربالایی گودال وارد دالان نسبتا وسیع دیگری شد. در انتهای سمت چپ گودال، محلی مسطح قرار گرفته که بخشی از آن دست‌ساخته است و گویا محل ذبح قربانی و اجرای مراسم بوده است. سقف غار در این تالار حدود ۴۰ متر و بلندترین فضای آن است. طول غار از دهانه تا انتها ۴۵۰ متر برآورد می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Mshayati

مجسمه ۶ متری شاپور بر دهانه این غار، شاهکار پیکرتراشی ایران باستان است که در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۵۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مجسمه شاپور از یک ستون چکیده غول‌پیکر که در این غار وجود داشته تراشیده شده است و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال، هم‌چنان پابرجا مانده است. مجسمه شاپور تنها مجسمه باقی‌مانده از دوران باستان محسوب می‌شود که حدود هفت متر ارتفاع دارد. در این تندیس شاپور با جامه‌ای ساده، ظریف و لطیف با کمربندی که به دور کمر بسته و شمشیر حمایل‌کرده، نشان داده شده است. دست راست تندیس بر کمر و دست چپ بر قبضه شمشیر قرار دارد. ریش شاه آرایش شده و از حلقه‌ای گذشته است. موهای بلند و تاج کنگره‌داری نیز بر سر دارد.

در حال حاضر، دو دست مجسمه شکسته‌ و جدا شده است. ظاهرا این مجسمه بر اثر زمین‌ لرزه واژگون شده بوده که در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش ایران و بدون لحاظ کردن اصول باستان‌شناسی تعمیر شد و دوباره به حالت اولش بازگشت. مهم‌ترین عوامل تخریب این پیکره زلزله و دخالت‌های انسانی ذکر می‌شود. روی این اثر باستانی مرمتی شتاب‌زده انجام شده و هیچ‌ گونه عملیات حفاظت، استحکام‌بخشی و مرمت اصولی روی این پیکره انجام نشده است.

از آنجایی که غار شاپور یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی مهم در دوران خود محسوب می‌شد، کارشناسان بر این باور بودند که گنجی در دل این غار نهفته است. همچنین این واقعیت که در گذشته غارها محلی امن برای اختفای اشیای گران‌بها به حساب می‌آمدند، چنین گمانی را درباره غار شاپور تقویت می‌بخشید. در واقع گذشتگان از شیوه‌های گوناگونی برای پنهان‌سازی اموال ارزشمند خود درون غارها بهره می‌جستند. با وجود چنین احتمالاتی، گنجی از این غار به دست نیامده است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: متین فتاحی

• ساعات بازدید از غار شاپور در شش‌ماهه اول سال: ۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰
• ساعات بازدید از غار شاپور در شش‌ماهه دوم سال: ۸:۰۰ تا ۱۸:۰۰
• هزینه بازدید از غار شاپور برای گردشگران ایرانی (در سال ۱۴۰۱): ۲,۵۰۰ تومان
• هزینه بازدید از غار شاپور برای گردشگران خارجی (در سال ۱۴۰۱): ۱۵,۰۰۰ تومان
• روزهای تعطیل: تاسوعا و عاشورای حسینی؛ شهادت امام علی (ع)؛ رحلت پیامبر (ص)؛ رحلت امام خمینی (ره)؛ شهادت امام جعفر صادق (ع).

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محسن انیسی

• آدرس:استان فارس، غرب شیراز، ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی کازرون، بخش جره و آباده (مشاهده روی نقشه)

دریاچه پریشان یکی از آثار طبیعی غرب استان فارس است که در فاصله ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی کازرون قرار دارد. در سال‌های اخیر، این دریاچه به‌واسطه انجام عملیات راهسازی و آتش‌سوزی عمدی نیزارها، افزایش روند خشکسالی، حفر چاه‌های غیرمجاز برای استفاده کشاورزی، عدم نظارت صحیح بر چرای دام‌ها و فعالیت نیروگاه برق در معرض تهدید قرار گرفته و در بسیاری از مواقع سال بخش‌های زیادی از آن خشک و باتلاقی است. در صورت عدم رسیدگی به این دریاچه و تعویق احیای آن، در آینده‌ای نه چندان دور این تالاب کاملا از بین خواهد رفت.

• آدرس: استان فارس، ۲۰ کیلومتری کازرون، کنار دره چوگان (مشاهده روی نقشه)

شهر باستانی بیشاپور یکی از آثار به‌جای مانده از دوره ساسانیان است که در فاصله ۲۰ کیلومتری ازشمال غربی کازرون و ۴۰ کیلومتری از تالاب پریشان قرار دارد و در طول سال از گردشگران داخلی و خارجی زیادی میزبانی می‌کند. نام این شهر که در برگیرنده بناها و کتیبه‌های باستانی متعددی است، در سال ۲۰۱۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

• امکان گم‌شدن داخل غار شاپور وجود دارد؛ بنابراین بهتر است برای بازدید از کمک راهنماها بهره ببرید.
• برای دسترسی به غار شاپور باید پیاده‌روی کنید؛ به همین دلیل توصیه می‌کنیم کفش‌های مناسب بپوشید و بدون آمادگی جسمانی راهی نشوید.
• حتما آب، خوراکی و چراغ قوه همراه ببرید.
• از نوشتن یادگاری روی دیوارها و بخش‌های مختلف غار خودداری کنید و از ریختن زباله در طبیعت پیرامون بپرهیزید.

نویسنده: بهار غنچه/ پوریا محمدی پیوند