شهر باستانی دارابگرد

شهر باستانی دارابگرد از جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌آید و تاریخ پرفراز و نشیبی را به خود دیده است. دارابگرد شهری باستانی و باابهت محسوب می‌شود؛ اما متاسفانه مورد بی‌مهری مسئولان قرار گرفته است. این شهر تاریخی در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. با کجارو همراه باشید تا از دارابگرد، اولین پایتخت امپراتوری کهن ساسانیان، بیشتر بخوانیم.

• آدرس: استان فارس، ۶ کیلومتری جنوب شهرستان داراب، کنار جاده جدید داراب ـ شیراز (مشاهده روی نقشه)

عکس از سایت کارزار (عکاس: نامشخص)

شهر باستانی دارابگرد دارای قدمتی چند هزار ساله است و در جنوب شرقی استان فارس قرار دارد. دارابگرد اولین شهر مدور فلات ایران و جهان محسوب می‌شود. این شهر باستانی در شهریور ۱۳۱۰ به شماره ۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شهر باستانی دارابگرد نام یکی از پنج شهرستان ایالت پارس در ایران قدیم بوده است و امروزه یکی از جاهای دیدنی داراب به شمار می‌آید. این شهر در ابتدا یک پایگاه نظامی مهم بود که در دوره هخامنشیان از آن به‌عنوان محلی برای نگهداری اسیران رومی استفاده می‌شد. دارابگرد در دوره اشکانیان گسترش یافت و به شهر پررونقی تبدیل شد.

در عهدنامه صلح میان امام حسن (ع) و معاویه، خراج این شهر به امام حسن (ع) واگذار شده بود. این مسئله نشان می‌دهد که این شهر در آن روزگار اهمیت زیادی داشته است. متاسفانه در حال حاضر از شهر تاریخی دارابگرد خرابه‌ای بیشتر باقی نمانده است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Eugène Flandin)

در اساطیر و داستان‌های ملی ایران، بنای شهر باستانی دارابگرد به داراب‌شاه، از نوادگان اسفندیار و هشتمین پادشاه ایران، نسبت داده‌ شده است. بسیاری از مورخان و نویسندگان متقدم ایرانی ـ اسلامی در آثار و نوشته‌هایشان بر مبنای اساطیر و داستان‌های ملی ایران، بنای شهر دارابگرد را از اقدامات داراب‌شاه‌ می‌دانند. برخی نیز مانند ابن‌حوقل بنای شهر دارابگرد را به دارا پسر داراب‌شاه نسبت داده‌اند. همچنین مطهر بن‌طاهر مقدسی معتقد است دارابگرد را بهمن، پسر اسفندیار، ساخته‌ است.

داراب مدت دوازده‌سال پادشاهی كرد و پس از او پسرش دارا بر تخت سلطنت ایران نشست.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Paweł Kaczorowski)

بسیاری از مورخان بر این عقیده‌‌اند که داریوش کبیر بنای شهر باستانی دارابگرد را ساخته است. به‌دلیل موقعیت خاصی که این شهر مدور داشت، به‌‌عنوان مركز ولایت دارابگرد برگزیده‌ شد. كتیبه داریوش بزرگ در بیستون نخستین سند مكتوبی است كه در آن به نام برخی از شهرها و ولایت‌های پارس در عصر هخامنشیان اشاره شده است. نام این شهر نیز در کتیبه داریوش به چشم می‌خورد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حامد صداقت)

گروهی از مورخان معتقدند که فتح اولیه دارابگرد در سال ۲۳ هجری قمری و در جریان لشكركشی سپاهیان عرب صورت گرفته است. بنا به گفته آنان، اهالی این شهر در برابر سپاهیان ساریه بن زنیم كنانی مقاومت و سرسختی کردند. گروه دیگری از مورخان بر این عقیده‌اند که سپاهیان عرب به فرماندهی عثمان بن ابی‌العاص در فاصله سال‌های ۲۲-۲۳ هجری قمری به شهر دارابگرد حمله کردند. این شهر در برابر سپاه مسلمانان هیچ مقاومتی نکرد و اهالی با پرداخت جزیه از تعرض مصون ماندند.

در این میان، روایت اول كه فتح دارابگرد را به ساریه بن زنیم كنانی نسبت داده از صحت و اعتبار بیشتری برخوردار است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمد قاینی)

در دوران ایلخانان مغول و تیموریان، شهر تاریخی دارابگرد مورد حمله قرار گرفت و خسارت‌های زیادی دید.

در عصر صفویه، شهر دارابگرد با توجه حکام وقت و قرار گرفتن اراضی این شهر تحت عنوان «اراضی خاصه» رو به آبادانی رفت. این شهر تا دوران زندیه از ولایت‌های مهم فارس بود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حامد صداقت)

در عصر قاجار، شهر دارابگرد به‌دلیل دارا بودن اراضی وسیع و حاصل‌خیز مورد توجه حکام ایالتی قرار گرفت. با استقرار ایالات ترک و عرب در اطراف، این شهر به صحنه منازعات و درگیری‌های حکومت و ایالات تبدیل شد. متاسفانه در این عصر دارابگرد دچار صدمات جدی شد از توسعه و پیشرفت باز ماند.

عکس از سایت tishineh (عکاس: نامشخص)

نام داراب در كتاب‌های فرهنگ لغت در ردیف اسامی خاص آورده شده و به‌معنای جایگاه آب فراوان، رب‌النوع آب و ... تعریف شده است.

دارابگرد از دو کلمه داراب و گرد تشکیل شده است. به‌دلیل اینکه داراب این شهر را ساخت، بخش اول آن به اسم این پادشاه نام‌گذاری شده است. درباره پسوند «گرد» مورخان و صاحب‌نظران عقاید مختلفی را بیان کردند. گروهی معتقدند که «جرد» یا «گرد» به‌معنای شهر است؛ پس دارابگرد شهر داراب معنا می‌دهد. عده‌ای دیگر می‌گویند که به‌دلیل مدور ساختن این شهر، آن را دارابگرد خواندند. فردوسی اين موضوع را در بيت زيبايی از شاهنامه به نظم درآورده است:

چو ديوار شهر اندر آورد گرد ورا نام كردند دارابگرد

برخی دیگر نيز عقیده دارند که «گرد» تصحيف «كرد» به‌معنای «ساخته» است. پس دارابگرد یعنی شهری كه داراب آن را ساخته است. مرحوم ملک‌الشعرای بهار نیز اعتقاد داشت که نام اين شهر در اصل «داراآباد كرد» بوده که تبديل به دارابكرد و دارابگرد شده است.

شهر باستانی دارابگرد مانند بناهای بین‌النهرین ساخته شد. مساحت این شهر ۳۲ کیلومتر مربع و شعاع دایره آن برابر با ۱۰۲۰ متر است. معماری این شهر با تاثیر از اردوگاه‌های نظامی حکومت آشور بنا شد.

پیرامون شهر دیوار مخروطی عظیمی از گل رس، سنگ و ملاط آهک ساخته‌ شده است و ارتفاع آن به بیش از ۱۰ متر می‌رسد. این دیوار در طول زمان دچار فرسایش شده و در حال حاضر ارتفاع آن حدودا هفت متر است. وجود ماده چسبنده‌ای در میان ملاط و گل به‌‌کار رفته در دیوار سبب شده است تا با گذشت بیش از ۲۶۰۰ سال این دیوار با تخریب کم، پابرجا و استوار باقی بماند.

پشت دیوار خندقی بزرگ برای حفاظت بیشتر از شهر ایجاد کردند که دسترسی به شهر را در مواقع خطر بسیار مشکل می‌کرد. عمق این خندق بیش از ۱۰ متر و عرض آن حدود ۵۰ متر بود‌ که این قسمت نیز دچار فرسایش شده‌ است. این خندق مملو از آب و گیاه بود؛ این گیاهان دور پای افرادی که وارد خندق می‌شدند، می‌پیچیدند و مانع از شنا کردن آن‌ها می‌شدند. آب مورد نیاز خندق نیز از رودخانه‌های اطراف مانند رودبال تامین می‌شد.

عکس از سایت جاذبه‌ها (عکاس: نامشخص)

در داخل شهر دارابگرد دو قله کم‌ارتفاع وجود دارد. قله بزرگ‌تر به قله شاه‌نشین معروف است و در گذشته روی آن، یک قصر یا ارگ قرار داشت. در دامنه قله شاه‌نشین غاری مصنوعی وجود دارد. این غار در گذشته محل نگهداری زندانیان، ذخیره آب و کالاهای ضروری بوده است و سقف و دیواره‌هایش از سنگ تراشیده‌شده ایجاد شدند.

این شهر چهار دروازه داشت که شامل دو دوازه اصلی در غرب و شرق و دو دروازه فرعی در جنوب شرق و شمال بود. روبه‌روی این دروازه‌ها پل متحرکی قرار داشت که در هنگام حمله دشمن برچیده می‌شد.

گنبد نمکی شهر دارابگرد در واقع مرکز این شهر باستانی بوده است و دیواری حلقوی آن را احاطه می‌کند. هرچند در برخی از متون قدیمی به حضور کوه نمک و انواع نمک‌های سیاه، سرخ، سبز و زرد اشاره شده است؛ از نقشی که این گنبد نمکی به‌عنوان مرکز شهر داشته، سخنی به میان نرفته است.

از طرف دیگر در غالب منابع، نقش دیوار و خندق پیرامون گنبد نمکی را حفاظت از شهر دانسته‌اند؛ در حالی که از اصلی‌ترین نقش‌های آن جلوگیری از شور شدن زمین‌های زراعی و آب‌های سطحی پیرامون شهر بوده است. وجود مزارع سرسبزی که دورتادور آن را احاطه می‌کنند، موید همین نکته است. در واقع گنبد نمکی دارابگرد برخلاف دیگر گنبدهای نمکی زاگرس، منجر به شور شدن آب‌های سطحی اطراف نمی‌شود و زمین‌های پیرامون را به شوره‌زار تبدیل نمی‌کند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مرتضی جنتی)

• آتشکده آذرجوی: استان فارس، شهرستان داراب، شهرک مهران، بلوار اندیشه (موقعیت روی نقشه)

آتشکده آذرجوی یکی از آتشکده‌های عصر ساسانی است و از مقدس‌ترین و مهم‌ترین آتشکده‌های زرتشتیان محسوب می‌شود. این آتشکده مانند سایر آتشگاه‌های این دوره به سبک چهارطاقی با گنبدی مدور ساخته شده است.

• نقش شاپور: استان فارس، شهرستان داراب، کیلومتر چهار جاده داراب (موقعیت روی نقشه)

نقش شاپور در فاصله چهار کیلومتری جنوب شهرستان داراب و در دامنه جنوبی کوه پهنا قرار دارد. این نقش برجسته که در ارتفاع هفت متری از سطح زمین قرار دارد، صحنه پیروزی پادشاه ساسانی بر سپاه روم را نشان می‌دهد. مساحت نقش حدود ۶۳ متر مربع است و وسط آن تصویر پادشاه سوار بر اسب دیده می‌شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمد قاینی)

• شما می‌توانید همه‌روزه و در تمام ساعات شبانه‌روز از شهر باستانی دارابگرد دیدن کنید.
• مدت زمان بازدید شما از این شهر باستانی ۱ تا ۲ ساعت به طول می‌انجامد.
• در حفظ و نگهداری این اثر تاریخی و باستانی کوشا باشید. این شهر نیازمند مراقبت بیشتری است.

نویسنده: عماد جعفری / بازنویس: حانیه رضوی