زیج منیژه

استان کرمانشاه با دارا بودن بیش از ۴,۰۰۰ اثر تاریخی، به‌عنوان استانی تاثیرگذار در زمینه میراث فرهنگی مطرح است. شهرستان سرپل‌ ذهاب نیز به‌عنوان قدیمی‌ترین شهر استان و هشتمین شهر تاریخی دنیا دارای آثار تاریخی بسیاری است. زیج یا قلعه منیژه که یکی از جاهای دیدنی سرپل ذهاب است، نشان از غنای تاریخی این خطه از کشور ایران دارد.

• آدرس:‌ استان کرمانشاه، شهرستان سرپل ذهاب، روستای پاتاق (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: hamidreza karami

زیج منیژه یا قلعه منیژه یکی از زیباترین آثار استان کرمانشاه در سرپل ذهاب محسوب می‌شود. زیج منیژه یا قلعه منیژه در مسیر جاده اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب و در قسمت پایین دست طاق‌گرا و کوه عظیم پاطاق و در نزدیکی گوردخمه دکان داود قرار دارد. گفته می‌شود که قلعه منیژه در روزگار آبادانی، قلعه‌ای مربعی شکل بوده است. این بنای تاریخی و منحصربه‌فرد در سال ۱۳۸۴ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۳۴۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

برای دسترسی به قلعه منیژه از شهر کرمانشاه به‌سمت سرپل‌ذهاب حرکت کنید. در ۱۵ کیلومتری شهر سرپل ذهاب و پس از ایست‌بازرسی گردنه پاتاق، وارد جاده روستایی پاتاق شوید و با امتداد این جاده به روستای پاتاق و زیج منیژه برسید.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: hamidreza karami

در خصوص زیج منیژه اسناد تاریخی چندان واضح و روشنی وجود ندارد؛ اما با توجه به معماری انجام گرفته در این بنا به‌ویژه طرح درگاه‌ها، قوس‌ها و همچنین پوشش سقف این بنا، می‌توان ساخت آن را به اواخر دوره ساسانی نسبت داد. بنایی با بیش از هزار سال قدمت که اگرچه هنوز هم در ماهیت آن تردید وجود دارد؛ اما بسیاری از باستان‌شناسان، آن را یک كوشک بین راهى می‌دانند که افسانه‌های محلی آن را با منیژه شاهنامه و ایران باستان پیوند داده‌اند. زیج به‌معنای رصدخانه یا تماشاگه است و مردم محلی عقیده دارند زیج منیژه برای مدتی محل استقرار منیژه بوده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Arezo Torang

بنای تاریخی قلعه منیژه با ارتفاع حدود دو متر از زمین‌های اطراف خود و با ابعاد ۷۰ در ۵۰ متر مربع، پلانی مستطیل‌شکل دارد و از لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. در داخل این قلعه بنای مربع شکل دیگری با ابعاد ۴۸ در ۴۸ متر مربع احداث شده که به احتمال بسیار زیاد ارگ قلعه است.

در بخش مرکزی این بنا تالار نسبتا بزرگی دیده می‌شود که پیرامون آن راهروهای متعددی قرار دارد. این بنا به‌گونه‌ای طراحی شده که از طریق راهروهای شمالی می‌توان به مجموعه اتاق‌های ضلع جنوبی بنا و از طریق راهروی جنوبی به مجموعه اتاق‌های ضلع شمالی دسترسی پیدا کرد. همچنین هر یک از راهروهای شرقی و غربی پیرامون تالار نیز به راهرو دیگری منتهی می‌شود که در نهایت از طریق این راهروها می‌توان به مجموعه اتاق‌های ضلع شرقی و غربی بنا دسترسی داشت.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: hamidreza karami

در هر ضلع این قلعه تعداد ۳۰ اتاقک وجود دارد که دارای طاق‌های گهواره‌ای شکلی هستند. برخی از این اتاق‌ها همچنان سالم مانده‌اند. دروازه قلعه در ضلع غربى قرار داشت و در ضلع شرقى، هنوز هم بقایاى جریان آب دیده می‌شود كه انتهاى آن مشخص نیست. در هر زاویه قلعه، یک برج و بین دو برج واقع در گوشه‌های اضلاع، دو برج کوچک‌تر ساخته شده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: مائده موسوی

• بهترین زمان بازدید از قلعه منیژه، فصل بهار و تابستان است. به‌دلیل وجود جاده ناهموار و گردنه خطرناک، حتی‌المقدور از سفر در فصل زمستان به منطقه پاتاق خودداری کنید.
• در بافت روستایی پاتاق، امکانات نسبتا مطلوبی برای بازدیدکنندگان از قلعه منیژه فراهم است.
• در بازدید از قلعه منیژه، از فشار آوردن بر دیواره‌ها و ایستادن زیر طاق‌های متزلزل پرهیز کنید.
• در بازدید از روستای پاتاق، از محصولات و صنایع دستی کرمانشاه خرید کنید تا به اقتصاد محلی باری برسد.
• در بازدید از روستای پاتاق به فرهنگ بومی منطقه احترام بگذارید.
• بازدید از قلعه منیژه رایگان است؛‌ بااین‌حال، می‌توانید از راهنمایان محلی کمک بگیرید و هزینه‌ای نیز به آنان پرداخت کنید.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: hamidreza karami

• آدرس:‌ استان کرمانشاه، ۱۵ کیلومتری شهر سرپل ذهاب، بعد از ایست‌بازرسی پاتاق (مشاهده در نقشه)

طاق گرا در ابتدای جاده پاتاق، یکی از آثار باستانی مهم استان کرمانشاه است که احتمالا قدمت آن به عصر ساسانی بازمی‌گردد. این بنای مرموز که متاسفانه بارها قربانی یادگاری‌نویسی و تعرضات گوناگون شده است، در مسیر سنگ‌فرش باستانی کرمانشاه قرار دارد. کاربری دقیق طاق گرا در گذشته مشخص نیست؛ اما عده‌ای عقیده دارند که نمادی از فتوحات یا پاسگاهی انتظامی بوده است.

• آدرس: استان کرمانشاه، شهر سرپل ذهاب، بلوار معلم (مشاهده روی نقشه)

سنگ‌نگاره آنوبانینی که به‌عقیده بسیاری از باستان‌شناسان، مرجع الهام نقش‌برجسته بیستون بوده است، حدود ۴,۸۰۰ سال قدمت دارد. این نقش‌برجسته به دستور پادشاه قوم لولوبی به نام آنوبانینی ساخته شده است. لولوبی‌ها مردمانی بودند که در سرزمین‌های غربی ایران زندگی می‌کردند. دسترسی به این اثر باستانی به‌واسطه وجود راه آسفالته و قرارگیری در مرکز شهر، برای گردشگران به‌سهولت امکان‌پذیر است.

عکس‌‌ها از گوگل‌مپ | عکاس: MohammadReza Saeedi

اگر تاکنون از شهر سرپل‌ذهاب و قلعه منیژه بازدید کرده‌اید، نظر و تجربه‌های خود را با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.

نویسنده: بهاره غنچه / پوریا محمدی پیوند