قلعه ایزدخواست

قلعه ایزدخواست که با نام یزدخواست نیز شهرت دارد، یکی از مکان های دیدنی استان فارس محسوب می‌شود. این قلعه قدمتی دو هزار ساله دارد و از عجایب شهرسازی و مهندسی ایران باستان است. این قلعه شگفت‌انگیز روی صخره‌ای رسوبی بنا شده و در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره قلعه ایزدخواست بدانید.

آدرس: استان فارس، بخش مرکزی شهرستان آباده، جنوب شرقی شهر ایزدخواست (مشاهده در نقشه)

قلعه ایزدخواست در جنوب شرقی شهر ایزدخواست، در شکافی در زمین و نزدیک یک رودخانه خشک ساخته شده که به‌دلیل قرار گرفتن در این شکاف، از دید بسیاری از مردم پنهان مانده است. شهر ایزدخواست از توابع شهرستان آباده در استان فارس محسوب می‌شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Luiz Paulo )

برای دسترسی به قلعه ایزدخواست از آباده، خود را به میدان آزادی و از آنجا به بزرگراه آباده-شهررضا برسانید. در کمتر از یک ساعت به ایزدخواست خواهید رسید. اگر مسافر مسیر اصفهان به شیراز هستید، ایزدخواست در حدود یک ساعتی شهررضا قرار دارد.

• فاصله شیراز تا قلعه ایزدخواست: حدود ۳۴۰ کیلومتر
• فاصله اصفهان تا قلعه ایزدخواست: حدود ۱۵۰ کیلومتر

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Nafissis)

یکی از آثار تاریخی و جاهای دیدنی آباده، قلعه یا دژ ایزدخواست است که در داخل شهر ایزدخواست قرار دارد. از نام‌های دیگر این قلعه می‌توان به قلعه سرسنگ یا قلعه کهنه اشاره کرد. این دژ نخستین بنای طبقاتی در دنیا محسوب می‌شود و مردم با سکونت در آن برای نخستین‌بار در جهان آپارتمان‌نشینی را تجربه کردند.

نکته‌ جالب درباره دژ ایزدخواست شباهت آن با ارگ بم است. ارگ بم بزرگ‌ترین سازه‌ خشتی دنیا به شمار می‌آید که در اثر زلزله‌ سال ۱۳۸۲ تقریبا از بین رفت؛ البته خوشبختانه در همان سال بازسازی شد. بعد از ارگ بم، دژ ایزدخواست بزرگ‌ترین قلعه خشتی در دنیا به شمار می‌آید.

ارگ بم؛ عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Diego Delso)

دژ ایزدخواست در سال ۱۳۸۲ با شماره ۹۸۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در تیر ماه ۱۳۹۶ بودجه‌ای برای مرمت اضطراری قلعه ایزدخواست در نظر گرفته شد.

درباره وجه تسمیه قلعه ایزدخواست در دهخدا آمده است:

نام قلعه‌ای است در اراضی ولایت فارس که به اصفهان اقرب است و آن را ایزدخواست گویند. سبب تسمیه‌اش را نوشته‌اند که لشکری بدانجا مقام کرده بودند. چندان برف ببارید که بیشتر آن‌ها در زیر برف بمردند. فردا که سوال وگفتگو شد که چرا چنین وهنی اتفاق افتاد، بزرگ ایشان گفت: «ایزدخواست» و در آنجا توقف کردند و اموات را دفن کرده، قریه‌ای بنا کردند به این نام معروف و موسوم شد.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: علیرضا بخشایی)

در اطراف قلعه ایزدخواست خانه‌های روستایی وجود داشت و تا حدود ۲۰۰ سال پیش ساکنانی در آن زندگی می‌کردند. اکنون ویرانه‌ای از خانه‌ها باقی مانده‌ و به محلی غیرقابل‌سکونت تبدیل شده است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: علیرضا جواهری)

بسیاری از جهان‌گردان خارجی در سیاحت‌نامه‌شان از قلعه‌ ایزدخواست نام برده‌اند. همچنین خوشبختانه تصویرهایی از دوران قدیم دژ ایزدخواست در دسترس است و نقاشانی چند این قلعه را به تصویر کشیده‌اند. در سال ۱۸۱۵ چارلز هیث، در سال ۱۸۴۰ اوژن فلاندن و در سال ۱۹۲۰ هارولد وستون نقاشی دژ را کشیدند. در سال ۱۸۷۳ نیز ارنست هولتسر، عکاس آلمانی، از دژ ایزدخواست عکاسی کرد.

عکس‌های گالری از ویکی‌مدیا

قدمت ایزدخواست به دوره‌ ساسانیان برمی‌گردد؛ البته بناهایی از دوران صفوی نیز در آن به چشم می‌خورد. شهر ایزدخواست در قدیم شهری بزرگ و مهم بود؛ اما امروز به مکانی بی‌آب و علف و متروکه تبدیل شده است. این شهر علاوه‌ بر قلعه ایزدخواست، کاروانسرا، پل و خانه‌هایی قدیمی دارد و می‌تواند به منطقه‌ جذابی برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود.

شهر ایزدخواست؛ عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: علیرضا جواهری)

معماری چشمگیر قلعه ایزدخواست به‌گونه‌ای بود که در داخل آن خانه‌های کوچک در کوچه‌های تنگ و باریک ساخته شد. خانه‌ها حیاط نداشتند و پشت‌بام طبقه‌ اول، حیاط طبقه‌ دوم بود. تصویری شبیه آنچه در ماسوله، پاوه و مریوان می‌بینیم. این خانه‌های کوچک بالکن داشتند؛ اثر این بالکن‌ها که از چوب اضافه‌ سقف‌ها ساخته شدند، همچنان وجود دارد. مصالح به‌کار رفته برای ساخت خانه‌ها چوب و گل به‌صورت خشت بود تا وزن کمی را به سقف خانه زیرین تحمیل کند. این قلعه حدود دو هزار سال پیش در پنج طبقه ساخته شد و هنر معماران عصر ساسانی را به‌خوبی نشان می‌دهد.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: Khate maa)

شکوه این قلعه تنها به معماری آن برنمی‌گردد، بلکه محل ساخت آن نیز بسیار هوشمندانه بود. قلعه ایزدخواست روی صخره‌ای طبیعی بنا شده و تنها ضلع غربی آن تقریبا با زمین هم‌سطح است. سه طرف قلعه دره‌ عمیق ایزدخواست قرار داشت که راه دسترسی را قطع می‌کرد؛ به همین دلیل یکی از نفوذناپذیرترین قلعه‌ های تاریخی ایران به شمار می‌آید. متاسفانه دژی که سربازان دشمن نتوانستند آن را فتح کنند، فرسایش دارد آن را از پا درمی‌آورد.

ارتفاع این قلعه با احتساب خانه‌های پنج طبقه آن حدودا ۲۲ متر بود و حتی با ابزار جنگی نیز در دسترس قرار نمی‌گرفت. ورودی قلعه‌ ایزدخواست با ارتفاع ۷۰ متر در ضلع جنوبی قرار دارد. سردر این دژ از بین رفته بود؛ اما دوباره بازسازی شد و در چوبی دیگری جای آن را گرفت. روبه‌روی در ورودی پل متحرکی ساخته شده بود که اکنون اثری از آن نیست و به‌جای آن پلی معمولی و قدیمی‌ وجود دارد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Frank Engel)

یکی از بناهای داخل قلعه‌ ایزدخواست، آتشکده آن است که محلی برای عبادت بزرگان، درباریان و طبقه اشراف بود. پس از مسلمان شدن ساکنان آن محدوده در قرن نهم هجری، آتشکده ایزدخواست به مسجد تغییر کاربری داد.

جالب است بدانید که آتشکده‌ چهارطاقی ایزدخواست نخستین آتشکده‌ ایران است که به مسجد تبدیل شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Luiz Paulo)

در ایزدخواست چندین اقامتگاه بوم‌گردی فعالیت می‌کنند که اقامت در آن‌ها می‌تواند تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای گردشگران به ارمغان آورد. این اقامتگاه‌ها در فاصله کمی از قلعه دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به اقامتگاه بوم‌گردی ایزدمهر و اقامتگاه بوم‌گردی کروشک اشاره کرد. حتما پیش از رفتن تماس بگیرید و محل اقامت خود را رزرو کنید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Vadie Beygi)

• سد قوسی ایزدخواست: استان فارس، شهرستان آباده، هفت کیلومتری جنوب شهر ایزدخواست (مشاهده روی نقشه)

سد قوسی ایزدخواست نخستین سد قوسی در جهان است. این سد در تنگه گلوگاه در کم‌عرض‌ترین برش از رودخانه ایزدخواست قرار دارد و در عصر ساسانیان ساخته شد. سد قوسی در ۱۱ شهریورماه ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

• کاروانسرای ایزدخواست: استان فارس، شهرستان آباده، شهر ایزدخواست (مشاهده روی نقشه)

کاروانسرای ایزدخواست در داخل شهر ایزدخواست قرار دارد و در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد. مساحت این کاروانسرا حدود چهار هزار متر مربع است و یکی از مهم‌ترین کاروانسراها در این منطقه به حساب می‌آید. کاروانسرای ایزدخواست در تاریخ هفت مهرماه ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

عکس از نشان (عکاس: نامشخص)

• ورودی قلعه ایزدخواست (در سال ۱۴۰۱) سه هزار تومان است.
• برای بازدید از این قلعه، بهتر است تا قبل از غروب آفتاب اقدام کنید تا زیبایی‌های آن و معماری شگفت‌انگیزش را در روز به تماشا بنشینید.
• لطفا در حفظ و نگهداری از قلعه ایزدخواست کوشا باشید و روی دیوارهای آن یادگاری ننویسید.

نویسنده: مهتاب خسروشاهی / بازنویس: حانیه رضوی