آرامگاه کمال الملک

مدفن «محمد غفاری» در کنار آرامگاه شاعر معروف پارسی «شیخ ‌عطار نیشابوری» در شهر کهن نیشابور در استان خراسان رضوی قرار دارد. محمد غفاری ملقب به «کمال‌الملک» بزرگ‌ترین نقاش کشور در سده اخیر و پرنفوذترین شخصیت تاریخ هنر معاصر در دوران قاجار است. آرامگاه کمال الملک از مکان های دیدنی نیشابور است و ما قصد داریم در ادامه این مطلب بیشتر درباره آن صحبت کنیم؛ پس با ما همراه باشید.

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، میدان فضل، خیابان عرفان، جنب آرامگاه عطار نیشابوری (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه کمال الملک در خیابان عرفان در محله شادیاخ نیشابور و در باغی بزرگ و سرسبز قرار دارد. این آرامگاه در فاصله چند متری از آرامگاه عطار نیشابوری واقع شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: طهمورث اسدپور

به‌منظور دسترسی به آرامگاه کمال الملک باید از میدان خیام در مرکز شهر نیشابور وارد بلوار جمهوری شوید. بلوار جمهوری را تا انتها طی کنید تا به میدان شادیاخ برسید. با رسیدن به میدان شادیاخ از اولین خروجی در سمت راست خارج شوید و مسیر بلوار خیام را در پیش بگیرید. بعد از رسیدن به میدان فصل (پروفسور صادقی) از اولین خروجی سمت راست خارج شوید و خیابان عرفان را در پیش بگیرید. آرامگاه کمال الملک در انتهای غربی این خیابان قرار دارد.

برای استفاده از اتوبوس‌های شهری می‌توانید خود را به ایستگاه خط شماره ۱۰ جنب ورودی آرامگاه خیام برسانید و مابقی مسیر را تا آرامگاه کمال الملک پیاده‌روی کنید.

آرامگاه کمال الملک بنای یادبود و مدفن کمال‌الملک، نقاش و هنرمند پرآوازه کشورمان است که در شهر نیشابور قرار دارد. این آرامگاه در همسایگی آرامگاه عطار نیشابوری قرار دارد و همین موضوع باعث شده است تا جمعیت بازدیدکننده از آرامگاه عطار نیشابوری به بازدید از این بنای زیبا و الگوی معماری نیز ترغیب شوند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: هانیه بهاری

این آرامگاه در سال ۱۹۶۳ میلادی هم‌زمان با رونمایی به ثبت ملی رسید تا اسم و آوازه کمال‌الملک بیشتر از هر زمانی در ذهن و خاطر مردم جاودانه شود.

هزینه بازدید از آرامگاه کمال المک (در سال ۱۴۰۲) چهار هزار تومان است. امکان بازدید از آرامگاه همه‌روزه از ساعت ۹:۰۰ تا ۱۷:۰۰ وجود دارد. برای تماشای همه بخش‌های این آرامگاه به یک تا دو ساعت زمان احتیاج خواهید داشت؛ اما گشت‌وگذار در این محوطه سرسبز و بازدید از سایر دیدنی‌ها همچون آرامگاه عطار نیشابوری را از قلم نیندازید.

منبع عکس‌ها: گوگل مپ؛ عکاسان (از راست به چپ): مهدی اکبرزاده، هادی کریمی، سعید محسن آبادی، ایوب فارابی

محمد غفاری، نقاش برجسته و معروف ایرانی، در سال ۱۲۲۴ هجری شمسی در شهر زیبای کاشان چشم به جهان گشود. بیشتر اعضای خانواده او اهل هنر بودند و نقاشی از اهمیت ممتازی در میان آن‌ها برخوردار بود. عموی او از نقاشان مشهور آن زمان بود و پدرش در طراحی منظره و چاپ‌ سنگی مهارت داشت. پدر هنرمند محمد غفاری وقتی از استعداد او خبردار شد، یک دسته کاغذ و مداد خوب برای او خریداری و او را تشویق به جدی گرفتن نقاشی کرد.

محمد غفاری در نوجوانی به تهران سفر کرد و به‌همراه برادر بزرگ‌تر خود در مدرسه «دارالفنون» مشغول به تحصیل در رشته نقاشی شد. «ناصرالدین‌شاه» او را در سال سوم تحصیلی‌اش کشف کرد. زمانی که ناصرالدین‌شاه در حال بازدید از مدرسه «دارالفنون» بود، تحت‌تاثیر تابلویی که وی از چهره «اعتضاد السلطنه» کشیده بود، قرار گرفت. ناصرالدین‌شاه دستور داد تا محمد غفاری را به‌عنوان نقاش به استخدام دربار درآورند.

منبع عکس: ahlekashanam.net؛ عکاس: نامشخص

در اوایل ورود به دربار، محمد غفاری را با لقب «خان» صدا می‌زدند. پس از مدتی، ناصرالدین‌ شاه آن‌قدر مجذوب کارهای او شده بود که خود به شاگردی‌اش در آمد و به او لقب «نقاش‌باشی» را عطا کرد. اشتباه نیست اگر بگوییم که ناصرالدین‌ شاه از شاگردان کمال الملک بوده است.

کمال‌الملک همچنین چند سالی را در اروپا نزد نقاشان معروف آن زمان تحصیل کرد و در موزه‌های مختلف آنجا به مطالعه و تحقیق درباره آثار نقاشان شهیر و برجسته اروپا پرداخت. او پس از بازگشت به ایران مدرسه «صنایع مستظرفه» را تاسیس کرد و مدیریت آن را عهده‌دار شد. در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی محمد غفاری به حسین‌آباد نیشابور سفر کرد و سال‌های آخر عمر خود را در این روستا گذراند و سرانجام در سال ۱۳۱۹ هجری شمسی در سن ۹۵ سالگی درگذشت.

محمد غفاری در مدت حضور خود در دربار ناصرالدین‌شاه نزدیک به ۱۷۰ تابلو نقاشی کرد. معروف‌ترین تابلویی که از او در دربار به‌جای ماند، تابلوی نقاشی «تالار آینه» است که پس از کشیدن آن از سوی ناصرالدین‌ شاه ملقب به «کمال‌الملک» شد. همچنین تابلوی تالار آینه اولین تابلوی محمد غفاری است که آن را با لقب کمال‌الملک امضا کرده است.

منبع عکس‌ها: ویکی مدیا؛ عکاسان: نامشخص

استاد هوشنگ سیحون در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی طرح بنای یادبود کمال‌الملک را طراحی کرد. او نقشه سازه‌ای به مساحت زیربنای ۲۸ متر مربع با ۶ ایوانچه مقعر را به «انجمن آثار ملی» ارائه داد. داخل فرورفتگی‌های ایوانچه‌ها مزین به کاشی‌های معرق نفیس به رنگ‌های لاجوردی و سفید بود. در سال ۱۳۴۱ هجری شمسی بنای طراحی شده توسط ایشان در باغ «شیخ عطار» و در کنار آرامگاه شیخ عطار نیشابوری احداث شد. سازندگان آرامگاه کمال‌الملک چند کارگر ساده نیشابوری بودند که در مراسم رونمایی بنا از آنان قدردانی شد.

فرم کلی بنای آرامگاه کمال الملک به‌همراه تزیینات و کاشی‌کاری‌ها شباهت زیادی به آرامگاه شیخ عطار نیشابوری دارد و با آن در هارمونی است؛ به‌طوری که در بدو ورود به باغ و در نگاه اول همه تصور می‌کنند این دو بنا، در واقع عضوهایی از یک بنا هستند. در آرامگاه کمال الملک اوج خلاقیت معماری در استفاده از عناصر معماری سنتی ایرانی در تلفیق با سبک‌های جدید و موزون دیده می‌شود. درست مانند آرامگاه عمر خیام نیشابوری هندسه نقش‌ برجسته‌ای در به وجود آمدن آرامگاه کمال‌الملک دارد. در این بنا ۶ قوس نیم‌دایره نما و چهار قوس متقاطع دیده می‌شود.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: Petr Adam Dohnálek

وقتی از روبه‌رو به آرامگاه کمال الملک نگاه کنید، در پایین قوس‌های اصلی نمای آرامگاه دو قوس کوتاه‌تر دیده می‌شوند که در اصل محل تلاقی قوس‌های متقاطع هستند. به‌طورکلی می‌توان گفت حجم کلی این مقبره از پوست‌های سه‌بعدی در فضا به‌دست آمده است که در یک حرکت نرم، دو نوع قوس مذکور را به هم پیوند می‌دهند. این قوس‌ها و پوشش آن‌ها در بالا، اشکال هندسی مخروطی شکلی را پدید آورده‌اند که ابتکاری هندسی به شمار می‌رود.

تزیینات به کار رفته در این بنا شامل کاشی معرق است که نقوش آن به شکلی هنرمندانه روی سطح منحنی نما استفاده شده‌اند. طبق گفته هوشنگ سیحون، معماری این بنا یادآور و نمایانگر معماری زادگاه کمال‌الملک یعنی کاشان است.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: نادر بستانی

سنگ مزار کمال‌ الملک نظیر دیگر سنگ‌های مزاری که هوشنگ سیحون در آرامگاه ظهیرالدوله تهران طراحی کرد، از سنگ گرانیت یک‌پارچه، با بافت خشن است. در قسمت بالای سنگ آرامگاه کمال الملک، نقش‌برجسته‌ای از او وجود دارد که توسط یکی از شاگردانش به نام «استاد ابوالحسن صدیقی» طراحی و حجاری شده است.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: سپیده صدفی

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، میدان فضل، خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان
• فاصله از آرامگاه کمال الملک: حدود ۲ کیلومتر (۲۰ دقیقه پیاده‌روی)

آرامگاه خیام از جاهای دیدنی نیشابور در محله شادیاخ این شهر به شمار می‌آید. بنای آرامگاه خیام در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و از آثار برجسته معماران ایرانی محسوب می‌شود. هوشنگ سیحون، از طراحان برجسته کشورمان، در طراحی آرامگاه از زندگی، زمانه و اندیشه‌های عمر خیام الگو گرفته است. امروزه موزه تخصصی خیام در نزدیکی آرامگاه خیام قرار دارد که در زمینه ابزار و ادوات مربوط به علم نجوم فعالیت می‌کند.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: Ninara

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، میدان فضل، انتهای خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان
• فاصله از آرامگاه کمال الملک: کمتر از ۲۰ متر (یک دقیقه پیاده‌روی)

عطار یکی از پرکارترین شاعران ایرانی محسوب می‌شود و بنا به نظر عارفان، در زمینه عرفان درجه و مرتبه بالایی داشته است. آرامگاه او بنایی با معماری زیبا محسوب می‌شود و یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم نیشابور به شمار می‌آید. آرامگاه عطار در نزدیکی آرامگاه عمر خیام قرار گرفته است. بقعه آرامگاه عطار تا سالیان سال آجری، ساده و فرسوده بود؛ تا اينكه در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی انجمن آثار ملی در روند بازسازی این بنا اقدام به کاشی‌کاری و مرمت تزیینات کرد. این آرامگاه از ۱۸ آذر ۱۳۵۴ هجری شمسی به فهرست آثار ملی کشور اضافه شد.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: مرتضی امین الرعایایی

نویسنده: شیدا خرمشاهی / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی