مقبره پیر شالیار

استان زیبا، تاریخی و سرسبز کردستان از جمله مناطق بکر ایران به شمار می‌رود که سالانه میزبان گرشگران خارجی و داخلی بسیاری است. آداب و رسوم و جشن‌های دیرینه اهالی کرد این منطقه یکی از دلایل مجبوبیت و شهرت آن محسوب می‌شود. مقبره پیرشالیار از جاهای دیدنی مریوان است. هر ساله مراسمی منحصربه‌فرد در محوطه این مقبره اجرا می‌شود و گردشگران به تماشای آن می‌نشینند.

منبع عکس: خبر آنلاین

منبع عکس: tasteiran عکاس: شهروز اسماعیلی

مقبره پیرشالیار مکانی مورد احترام و مقدس در روستای اورامانات تخت یا هورامان، غرب شهرستان سروآباد، جنوب مریوان و جنوب غربی استان کردستان است که هر ساله مراسمی خاص و دیدنی در آن برگزار می‌شود. این منطقه در میان کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده تخت ثانی، پیر رستم، مله اسب و کوسالان قرار دارد و قلب تپنده تاریخ و فرهنگ منطقه اورامان به شمار می‌رود. روستای اورامان تخت بافت پلکانی و معماری سنگی دارد.

مقبره پیرشالیار بنایی سنگی با گنبدی کوچک و سبز رنگ است که با طبیعت اطراف درهم آمیخته شده و فضایی معنوی ایجاد کرده است. روایت‌ها و افسانه‌های پیرشالیار سبب شکل‌گیری آیین‌های خاص و شهرت و محبوبیت این بنا شده‌اند.

• آدرس: استان کردستان، ۷۵ کیلومتری شهرستان مریوان، منطقه اورامانات (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: foursquare

مقبره پیرشالیار از جاهای دیدنی استان کردستان است که فاصله آن از سنندج، مرکز استان ۱۵۵ کیلومتر است و پیمودن آن حدود سه ساعت زمان می‌برد. در این مسیر باید وارد جاده مریوان شده و بعد از سروآباد از خروجی سمت چپ به جاده هورامان بپیچید. این جاده شما را در مسیری نسبتا پرپیچ‌وخم به روستای اورامان و مقبره پیرشالیار می‌رساند.

سید مصطفی معروف به پیرشالیار از نوادگان امام جعفر صادق (ع)، در واقع یکی از مریدان عبدالقادر گیلانی بوده که به اسطوره‌ای در تاریخ مردم کردستان تبدیل شده است. به اعتقاد اهالی اورامان، پیر شالیار فردی خاص، پاک‌دل، بسیار مورد احترام و صاحب کرامات بود.

منبع عکس: ویسگون

مقبره پیرشالیار اتاقی بزرگ با زمینی سنگ‌فرش است. پیرشالیار در مرکز اتاق به خاک سپرده شده و روی قبر، صندوقی پوشیده از پارچه سبز قرار دارد. گفته می‌شود پیرشالیار بیشتر عمر خود را به درویشی، عبادت و چله‌نشینی پرداخت. اتاق چله پیرشالیار هنوز در محوطه آرامگاه وجود دارد.

از دیگر بخش‌های مقبره پیرشالیار جایگاهی است که سنگی خاص در آن قرار دارد. بر اساس اعتقاد اهالی سنگ سفید مقدس از خاصیت برکت‌بخشی برخوردار است. مردم در مراسم ویژه پیرشالیار با زدن سنگی دیگر بر سنگ نسبتا بزرگ مقدس، تکه‌های ریزی از آن جدا کرده و به تبرک می‌برند. آن‌ها معتقد هستند که هرچقدر در مراسم کومسای از سنگ مقدس جدا شود دوباره رشد می‌کند و هرگز تمام نمی‌شود.

قبرها از عناصر شاخص مقبره پیرشالیار هستند. این قبرها اکثرا هیچ نام و نشانی ندارند و فقط قطعه‌ای سنگ وجود قبر را نشان می‌دهد. در مقبره پیرشالیار گیاهان و درختان روی قبرها روییده‌اند.

در پشت مرقد اصلی پیرشالیار درخت بلوط تنومندی وجود دارد که به اعتقاد اهالی برای کاهش کمر درد موثر است. کسانی که کمر درد داشته باشند به آن پناه می‌برند و با تکیه زدن به درخت بهبود می‌یابند.

منبع عکس‌ها:خبر بان، خبر آنلاین، foursquare ،picfair

منبع عکس: en.irancultura

داستان کودکی پیرشالیار این‌گونه نقل می‌شود. او فردی ویژه با توانایی‌های خاص بوده و پس از مرگ پدر و مادر مجبور به زندگی با عموی خود می‌شود. همسر عموی پیرشالیار که زنی بدجنس بود، او را برای جمع‌آوری هیزم و چرای گوسفندان به صحرا و دشت می‌فرستاد؛ اما پیر شالیار در گوشه‌ای می‌نشست و نی می‌نواخت. آنگاه باد برای او هیزم جمع می‌کرد و زمین بهترین علف را برای چرای گوسفندان او می‌رویاند.

منبع عکس: surfiran

مراسم کومسای از رسوم دیرینه اهالی روستای اورامانات است. این آیین باشکوه و خاص دو بار در سال، در نیمه بهمن و اردیبهشت اجرا می‌شود؛ البته به‌دلیل اقلیم سردسیر و کوهستانی این منطقه، مراسم اصلی کومسای در روز ۱۵ اردیبهشت با حضور پرشور اهالی، گردشگران ایرانی و خارجی و خبرنگاران رسانه‌های جمعی در محوطه اطراف مقبره پیرشالیار هورامان برگزار می‌شود. کومسای از آیین‌های ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران است.

واژه کومسای از دو بخش «کو» به‌معنی جمع شدن و «مسای» به‌معنی یادگیری تشکیل شده است و درمجموع می‌تواند معنای یادگیری یا یادآوری داشته باشد. به‌طور دقیق مشخص نیست که مراسم کومسای از چه تاریخی رواج پیدا کرده است. بر اساس گفته و نظر محققان، اصل این مراسم بسیار قدیمی بوده و به پیش از دوره اسلامی بازمی‌گردد. مراسم کومسای در دوره اسلام و زمان پیرشالیار با افزوده شدن نمادهای دینی و اسلامی رنگ و بوی مذهبی و عرفانی به خود گرفته است.

مراسم کومسای تا چند دهه پیش به همان صورت اصیل اجرا می‌شد؛ اما امروزه به‌دلیل تغییر شیوه زندگی مردم، بیشتر جنبه نمادین به خود گرفته است.

منبع عکس: خبر آنلاین

اهالی هورامان تخت از روزها و حتی هفته‌ها قبل در تدارک مراسم پیرشالیار هستند. آن‌ها در طول تابستان گردو خشک می‌کنند؛ تا برای مراسم آماده باشند. کودکان روستا پیش از آغاز مراسم به درب خانه‌ها رفته و اقلام مورد نیاز جشن را جمع می‌کنند. زنان آرد و گردوهای جمع‌آوری شده را مخلوط و «کولیره مژگه» نان مخصوص این مراسم را پخت می‌کنند. مردان مسئولیت طبخ آش «هولوشین» را برعهده می‌گیرند.

در جریان جشن اهالی برای این روز قربانی می‌کنند. بخشی از گوشت قربانی میان مردم تقسیم شده و بخشی دیگر برای تهیه آش استفاده می‌شود. اهالی روستا معتقد هستند که این آش متبرک است و به همه میهمانان می‌رسد.

منبع عکس: irangashttour

مراسم کومسای سه روز است. روز اول با قربانی و نذورات اهالی اورامان برای پیرشالیار شروع می‌شود. در ادامه دراویش و مردم محلی در حالی که لباس خاص منطقه اورامان را به تن دارند در اطراف مقبره حلقه می‌زنند. دف‌نوازی، ذکر، قصیده‌خوانی، رقص و سماع عرفانی دراویش از آداب این مراسم هستند.

روز سوم یا روز آخر مراسم، مردم به‌صورت دسته‌جمعی در محوطه مزار پیرشالیار جمع شده و به ذکر و دعا می‌پردازند. دراویش حلقه رقصی تشکیل می‌دهند مردم دسته دسته به آن‌ها می‌پیوندند. همین که رقص و پایکوبی رونق می‌گیرد، دراویش از دسته جدا شده و در میانه جمعیت به سماع مخصوص خود مشغول می‌شوند. حرکات سریع، خم و راست شدن، رقص موها و ریش‌های بلند درویش‌ها آن‌ها را از جمعیت متمایز می‌کند و شور بالا می‌گیرد.

منبع عکس‌ها: en.irancultura ،foursquare ،irangashttour

قصیده‌خوانی، دف‌نوازی، مدح پیامبر اکرم و شکستن سنگ مقدس، پخت نان محلی، شب‌نشینی در مقبره، گرداندن کفش چرمی و تسبیح پیرشالیار و گوش دادن به سخنان روحانی روستا از دیگر سنت‌هایی است که در روز آخر مراسم کومسای اجرا می‌شوند.

جالب اینجا است که هرکدام از اهالی روستا جایگاه خاص خود را در مراسم پیر شالیار دارند و تنها در همان مکان می‌نشینند. این مکان در نسل‌ها به ارث می‌رسد. مراسم با خوردن نان و ماست به پایان می‌رسد که به اعتقاد بومیان درمان بیماری‌ها است.

دو روایت درباره ریشه برگزاری مراسم کومسای وجود دارد.

جشن ازدواج پیرشالیار

منبع عکس: en.irancultura

داستان معروفی در مورد پیرشالیار وجود دارد که مربوط به ازدواج با دختر پادشاه است. بر اساس افسانه‌های محلی شاه بخارا دختری کر و لال داشت. او شرط می‌کند فرزند خود را به عقد کسی در‌آورد که شاهزاده را شفا دهد. آوازه کرامات پیرشالیار به گوش شاه می‌رسد؛ به‌همین‌ دلیل دختر خود را که شابهار خاتون نام داشت همراه برادر خود و جمعی دیگر به‌سمت اورامان می‌فرستد. در اطراف خانه پیرشالیار به یک‌باره دختر شاه شنوا می‌شود. ناگهان یک دیو از تنوری در نزدیکی خانه نعره‌ای می‌کشد و می‌میرد. با کشته شدن دیو دختر زبان باز می‌کند.

مراسم اصلی عروسی پیرشالیار زمانی اجرا می‌شود که کوه‌های هورامان و جاده‌های منتهی به آن پوشیده از برف و دسترسی به آن سخت است. در این زمان و درست در میانه زمستان صدای دف، کف، رقص و ذکر دراویش از دل جمعیت بلند و مراسمی باشکوه اجرا می‌شود.

تصمیم‌گیری درباره امور روستا

منبع عکس: خبر آنلاین

روایت دیگری درباره علت شکل‌گیری مراسم کومسای وجود دارد که به فرهنگ غنی، حس تعاون و همزیستی مردم منطقه بازمی‌گردد. با توجه به کوچ‌نشین بودن بیشتر اهالی روستا در گذشته، لازم بود که هرسال اواسط بهار، روستا را ترک و به مناطق ییلاقی کوچ کنند. کوچ بیش از ۶ ماه طول می‌کشید؛ به همین دلیل اهالی قبل از سفر دور یکدیگر جمع می‌شدند و به ساماندهی امور روستا و مشخص کردن مسئولیت‌ها می‌پرداختند. طی این مراسم به خواندن دعا و قصیده مشغول می‌شدند و از یکدیگر خداحافظی می‌کردند.

بازدید از آرامگاه پیرشالیار اورامان تخت رایگان است. این جاذبه همه‌روزه از ساعت ۸ تا ۱۹ از گردشگران میزبانی می‌کند.

منبع عکس: markevel

استان کردستان از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری برخوردار است. امروزه سفر به روستای زیبای اورامان تخت کردستان در تمام طول سال امکان‌پذیر است؛ اما با توجه به طبیعت کوهستانی و سردسیر منطقه، فصل بهار و تابستان بهترین زمان برای سفر محسوب می‌شود.

منبع عکس: بلد

هتل‌ها و اقامتگاه‌های زیادی در نزدیکی مقبره پیرشالیار وجود دارند. خانه‌های اجاره‌ای در روستای اورامان تخت، اقامتگاه بومگردی هورامان تخت در یک کیلومتری، اقامتگاه بومگردی بلبر در حدود هشت کیلومتری و هتل سلین در ۱۴ کیلومتری مقبره پیرشالیار از جمله گزینه‌های اقامت در این سفر هستند.

• آدرس: کردستان، مریوان، جنوب شرقی شهر مریوان، اورامان تخت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ایسنا

مقبره پیرشالیار در حدود یک کیلومتری روستای اورامانات قرار دارد. این منطقه از غرب به عراق و از جنوب به استان کرمانشاه می‌رسد. دشت‌های زیبا، سرسبز و پرپیچ‌و‌خم این روستا بسیار مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. دو رود «سیروان» و «لیله» که از این منطقه می‌گذرند در نزدیکی عراق به هم می‌پیوندند و «دروله» نامیده می‌شوند. بافت سنگی و پلکانی روستا سبب شده که به آن لقب روستای هزار ماسوله بدهند.

• آدرس: استان کردستان، شهرستان سروآباد، اورامان تخت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: پینورست

قلعه اورامان در حدود دو کیلومتری مقبره پیرشالیار قرار دارد. این قلعه بالای کوهی بنا شده و نقش حفاظتی و نظامی در مواقع بحرانی داشته است. قلعه برای تسخیر نشدن در محلی صعب‌العبور ساخته شده و گردشگران برای بازدید از آن باید اهل پیاده‌روی و کوهنوردی باشند.

قلعه اورامان مشرف به شهر است و ویژگی جالب آن ستون‌ها و سنگ‌چین‌هایی است که بدون مصالح و ملاط و تنها با تکیه سنگی بر سنگ دیگر شکل‌ گرفته‌اند. فضای خالی میان سنگ‌ها و ستون‌ها، هم روزنه‌ای برای روشنایی است و هم فضایی برای رصد مخفیانه هر جنبده‌ای که قصد حمله داشته باشد.

ساخت قلعه اورامان به دوران پس از اسلام باز‌می‌گردد ‌و در تاریخ ۱۹ مرداد سال ۱۳۸۴ با شماره ۱۲۸۰۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• آدرس: استان کردستان، منطقه هورامان، شهرستان سروآباد (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: بام نیوز

روستای ژیوار ۱۸ کیلومتر با مقبره پیرشالیار فاصله دارد. ژیوار در زبان کردی به‌معنی زندگی است. این روستا در جنوب کوه‌های کوسالان و کنار رودخانه سیروان قرار دارد. باغ‌ها و جنگل‌های سرسبز بلوط در اطراف روستا بسیار تماشایی است. بافت پلکانی روستا، خانه‌های سنتی، باغ‌های انار، انگور و انجیر، دره دربند، لباس‌های محلی اهالی و چشمه معروف و پرآب «چه مه» از دیدنی‌های این روستا هستند.

• آدرس: استان کردستان، سه کیلومتری غرب شهرستان مریوان (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ایسنا

دریاچه زریوار یا زریبار در ۶۸ کیلومتری مقبره پیرشالیار قرار دارد. مسیر دسترسی به این دریاچه یا تالاب بسیار راحت و سرراست است و آب‌و‌هوای خوب منطقه گردشگران بسیاری را در نیمه اول سال راهی آن می‌کند. دریاچه در ارتفاع ۱,۲۸۵ متری از سطح دریا قرار دارد و دورتادور آن را کوه‌ها و مراتع سرسبز پوشانده‌اند.

آب دریاچه زریوار از چشمه‌های کف آن و بارش‌ها تامین می‌شود. عمق حدود سه متری دریاچه سبب شده تا امکان قایق‌رانی در آن وجود داشته باشد. پرواز با پاراگلایدر، ماهی‌گیری و عکاسی از دیگر تفریحات دریاچه زیبای زریبار هستند. ضمن اینکه، دریاچه مزبور از مقاصد پرنده‌ نگری ایران به شمار می‌رود که ارزش بازدید دارد. این دریاچه در سال ۱۳۸۸ به‌عنوان پناهگاه حیات‌وحش انتخاب و در بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده است.

اگر تاکنون به روستای اورامان تخت و مقبره پیرشالیار سفر کرده‌اید یا از اهالی خون‌گرم مریوان هستید، می‌توانید نظرات خود را در پایین این مقاله با مخاطبان کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: زیبا وکیلی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: مقداد حسینی، آریو برزن، هادی مرادی)