مسجد جامع داراب

شهر داراب كه در گذشته دارابگرد يا دارابجرد ناميده می‌شد، از قديمی‌ترين شهرهای ايران و جهان به شمار می‌آید. بر مبنای مطالعات باستان‌شناسی، قدمت تمدن در اين ناحيه كه در جنوب شرقی استان فارس قرار دارد، به هزاره‌های ششم و پنجم قبل از ميلاد می‌رسد. مسجد جامع داراب با معماری بی‌نظیرش درون شهر داراب ساخته و در تاریخ ۱۹ دی‌ ماه سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۹۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در ادامه شما را بیشتر با این مسجد تاریخی آشنا می‌کنیم.

• آدرس: استان فارس، شهر داراب، خیابان فیضیه، خیابان ۲۲ بهمن، محله بازار (مشاهده روی نقشه)

مسجد جامع داراب تنها مسجد چهار مناره‌ای جهان به شمار می‌آید و از جاهای دیدنی داراب در استان فارس است. این مسجد از قدیمی‌ترین و شاخص‌ترین بناهای این شهر است و معروف‌ترین جاذبه گردشگری آن محسوب می‌شود. این بنای تاریخی از حيث معماری و سبک ساختمان، مناره‌ها و شبستان در نوع خود بی‌نظير و دارای مشخصه‌های منحصربه‌فرد است.

آرامگاه اعتمادالدوله تهرانی، پدر نور جهان (ملكه ايرانی هندوستان) كه در شهر آگرای هند واقع شده است، شباهت زیادی به این مسجد دارد. در واقع می‌توان نتیجه گرفت که معماری ایران بر معماری هندوستان تاثیرگذار بوده است. علاوه بر این، ارتباط و پيوستگی فرهنگ و هنر دو كشور باستانی ايران و هند را در قرن ۱۱ هجری نشان می‌دهد. همچنین ساختار کلی مسجد جامع داراب به عمارت خدای‌خانه مسجد عتیق شیراز (از بناهای قرون اولیه هجری قمری) شبیه است.

عکس از سایت seeiran.ir (عکاس: نامشخص)

بر سر قدمت مسجد جامع داراب اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی از پژوهشگران زمان احداث را پیش از دوران صفویه و حدود دوران ایلخانان مغول، برخی دیگر مقارن با شکل‌گیری شهرستان داراب و گروهی از پژوهشگران زمان ساخت مسجد را نزدیک به سلطنت شاه تهماسب و معماری آن را متاثر از بناهای قبل از صفویه (مانند عمارت‌های آجری عصر سلجوقی) می‌دانند. قوی‌ترین گمان حاکی از آن است که این بنا در دوره سلجوقی ساخته و در زمان شاه تهماسب مرمت شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Mohammad Gaeini)

مساحت کلی مسجد جامع داراب به ۳۸۰ مترمربع می‌رسد. بنای اصلی مسجد مکعب‌مستطیل و دارای چهار مناره است. این مسجد حیاط بزرگی دارد که درختان تنومند خرما، پرتقال و نارنج در آن روییده‌اند. در گوشه‌ای از حياط دو سنگ آسياب وجود دارد كه در دهه‌های گذشته برای كوبيدن ساروج از آن استفاده می‌شد.

بزرگ‌ترین بخش بنا شبستان مرکزی آن است که در سمت شمال و جنوب آن دو ایوان سراسری پهن و در سمت غرب آن دو ایوان کوچک قرار گرفته است. این ایوان‌ها سقف‌هایی گنبدی، ضربی و کوتاه‌تر از شبستان دارند و به‌وسیله ۹ دهلیز کوچک و بزرگ به حیاط مسجد وصل می‌شوند. در دهانه ایوان شرقی نیز دیوار نازکی ساخته‌ شده و آن را بدل به شبستانی دیگر کرده است.

روشنايی شبستان اصلی با ۶ پنجره هلالی‌شكل كوچک و دو پنجره بزرگ تامين می‌شود. سقف راهروها و شبستان اصلی فاقد تزیينات است و در درون آن محرابی با گچ‌بری و مقرنس‌کاری‌های زیبا قرار دارد.

روبه‌روی ایوان جنوب غربی، منبری از گچ و آجر و در پشت آن نيز حوض بزرگی بود که در حال حاضر از بين رفته است. در گوشه غربی مسجد نيز آب‌انباری قرار داشت و آب مسجد و اهالی اطراف مسجد را تامين می‌كرد که تخريب شده است.

عکس از سایت seeiran.ir (عکاس: نامشخص)

مسجد جامع داراب چهار مناره‌ با عرض نیم‌متر دارد که برخلاف بیشتر مساجد ایرانی دایره‌شکل نیست. مناره‌های این مسجد از ۱۱ ضلع مساوی تشکیل می‌شود که روی آن‌ها با گچ، آجر و سنگ اشکال مربع‌ و لوزی خانه‌بندی و تزیین شده است. روی این خانه‌بندی‌های مربع‌شكل نیز نخستين آيات سوره آيه‌الكرسی و عبارت‌های لااله‌الاالله و محمد رسول الله با خط كوفی نگاشته شده است. همچنين به كرات نام امام علی (ع) روی اين مناره‌ها به چشم می‌خورد.

در مناره‌های مسجد چندین سنگ‌نوشته قرار داشت که اکنون تنها یکی از آن‌ها باقی مانده است. سنگ‌نوشته‌ای که مربوط به معافیت مالیاتی تجار داراب در دوره قاجاریه بود، در تابستان سال ۱۳۷۹ به موزه سنگ‌های تاریخی هفت‌تنان شیراز انتقال داده شد.

در سده گذشته، مناره سمت راست در ضلع جنوبی مرمت و بازسازی شد و مناره سمت چپ در ضلع غربی مسجد نیز به شكل اوليه‌اش پابرجا است. دو مناره ضلع شرقی و شمالی به‌دلیل خانه‌بندی و تزیينات با دو مناره ديگر متفاوت هستند. در پايين مناره‌ها دری وجود دارد كه به‌وسيله راه‌پله مارپيچ به پشت‌بام مسجد راه می‌يابد. وقتی از پله‌ها بالا بروید، دو خروجی به بيرون مشاهده می‌کنید. يكی از آن‌ها برای ورود به پشت‌بام است و ديگری تا انتهای مناره‌ها ادامه دارد كه احتمالا محل استقرار موذن بوده است.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: Mohammad Gaeini)

• آبشار فدامی: استان فارس، شهرستان داراب، منطقه فورگ، روستای فدامی (موقعیت روی نقشه)

آبشار فدامی یکی از دیدنی‌های شهرستان داراب است و عریض‌ترین آبشار طبیعی ایران به شمار می‌آید. از مهم‌ترین ویژگی‌های این آبشار، داشتن چهار نوع آب سرد، گرم، شور و شیرین است. همچنین آب این آبشار در فصل تابستان سرد و در فصل زمستان گرم می‌شود.

• روستای لایزنگان: استان فارس، شهرستان داراب، ۳۵ کیلومتری رستاق (موقعیت روی نقشه)

روستانی لایزنگان دارای بیشترین گل محمدی دیم و ارگانیک در جهان است که به آن سرزمین گل محمدی نیز می‌گویند. این روستا از جاذبه‌های طبیعی و جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌آید و به ماسوله زیبای جنوب معروف است.

آبشار فدامی؛ عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Alex Murphy)

• ساعت بازدید از مسجد جامع داراب ۹ صبح تا پنج بعدارظهر است.
• مسجد جامع داراب در داخل شهر قرار دارد و دسترسی آسانی به وسایل حمل‌ونقل عمومی مانند تاکسی و اتوبوس دارد.
• برای حفظ آثار تاریخی کشورمان به هیچ عنوان روی آن‌ها یادگاری ننویسید و در نگهداری از آن‌ها کوشا باشید.

نویسنده: بهاره غنچه / بازنویس: حانیه رضوی