باغ جهان‌ نما

شیراز شهر حافظ و سعدی، شهر موزه‌ها و باغ‌ها است. سالانه گردشگران زیادی از سراسر ایران و جهان برای بازدید از زیبایی‌هایی این شهر عازم آن می‌شوند. از جمله جذابیت‌های شیراز، باغ جهان‌ نما است. این باغ بهشت کوچک زمینی شهر شیراز است که شکوه و زیبایی‌ آن جلوه‌ای دیگر از باغ‌های سرسبز و پر گل شیراز را برای ‌بازدیدکنند‌گان به نمایش می‌گذارد. با کجارو همراه باشید.

شیراز شهر تمدن و ادب فارسی پر از باغ‌های معروف و بوستان است. ازاین‌رو شاید به دیدن یک یا دو باغ معروف بسنده و با خودتان فکر کنید تمام این مکان‌ها شبیه به هم هستند. اما در واقع هرکدام از این اماکن ویژگی‌ و زیبایی خود را دارند و به‌هیچ‌وجه با هم قابل قیاس نیستند. باغ جهان‌نما نیز مانند سه باغ معروف دیگر شهر شیراز شکوه و جلال خاص خود را دارد و به‌عنوان یکی از مشهورترین مکان های دیدنی شیراز میزبان گردشگران است.

باغ‌ جهان نما نیز همچون سایر باغ‌های ایرانی بیانگر رابطه‌ تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانه‌ای از سازگار و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است. باغ ایرانی نمایانگر توان نهفته‌ محیط و طبیعت‌ و چگونگی استفاده از آن بوده است. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقا و پویایی بستر طبیعی شده است.

این باغ با مساحت ۲/۸ هکتار دارای ۳۵۰۰ متر مربع فضای سبز است و از مقاصد گردشگری و پارک های شیراز به شمار می‌رود. عمده‌ فضای سبز جهان‌نما را درخت‌های تنومند و کهن سرو و نارنج، شمشاد سبز، رزهفت‌رنگ، بنفشه، اطلسی و گل‌های داوودی تشکیل می‌دهد.

باغ جهان نما از باغ‌های تاریخی و جاذبه های گردشگری استان فارس است و در شمال شرقی شهر شیراز، ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن)، بالاتر از میدان حافظیه قرار دارد. برای دسترسی می‌توانید از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی یا خودروی شخصی استفاده کنید. اگر یکی از اتوبوس‌های خطوط ۷۶ (پایانه ولیعصر-رکن آباد) یا ۷۳ (میدان کلبه-میدان ارم) را سوار شوید می‌توانید در ایستگاه چهارراه حافظیه پیاده شوید و مابقی فاصله را که حدود ۵۰۰ متر است، پیاده طی کنید. اگر قصد استفاده از تاکسی را دارید، خود را از هرجای شهر می‌توانید به چهارراه حافظیه برسانید و از آنجا با پیاده‌روی به باغ جهان‌ نما بروید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شیراز فاصله زیادی با باغ دارد، بنابراین توصیه می‌کنیم از دیگر وسایل استفاده کنید. (مشاهده روی نقشه)

باغ جهان نما در زمان حکومت آل مظفر و آل اینجو بسیار سرسبز و آباد بوده است. این باغ مانند سه باغ ارم، دلگشا و تخت قراچه که از باغ‌های مشهور شیراز هستند، پیش از حمله‌ تیمور گورکانی در نهایت آبادی و سرسبزی بوده است. ابن عربشاه مورخ دوره‌ تیمور در عجایب‌المقدور این باغ را زینت‌الدنیا نامیده است.

باغ جهان نما در هنگام اقامت تیمور گورکانی در شیراز مورد توجه او قرار گرفت، به‌طوری که باغی شبیه به آن را در اطراف سمرقند که زادگاه تیمور بوده است، احداث کرده و آن را «جهان نما» نامید.

این باغ در دوره‌ صفویه نیز از اهمیت زیادی برخوردار بوده و در سفرنامه‌ شاردن، جواهرفروش و جهانگرد فرانسوی به آن اشاره شده است، اما پس از انقراض سلسله‌ صفویه که ناامنی، کشور را فرا می‌گیرد، این باغ تقریبا ویران می‌شود.

شاردن که در دوره‌ صفویه شهر شیراز را دیده است، می‌نویسد:

دروازه‌ شهر (دروازه قرآن) به خیابان بسیار زیبایی منتهی می‌‌شود که دراز و باریک است. در دو طرف این خیابان باغ‌هایی است که جبهه آن‌ها در سمت خیابان دویست پا و هریک دارای سردر و مدخل باشکوهی است با طاق نیم گنبدی و بر فراز هر سردر یک کلاه فرنگی ساخته‌‌اند. درهای باغ از دو سو مقابل هم قرار گرفته و قرینه بودن آن‌ها وضع جالبی به وجود آورده است. در وسط این خیابان، حوض مربع شکلی است که پهنای این حوض به‌اندازه‌ خیابان است و برای اینکه بتوان از دو طرف آن گذشت، سردر باغ‌های دو سو به‌اندازه سی پا عقب نشسته است.

از نوشته‌های شاردن و تاورنیه می‌توان به این نتیجه رسید که باغ‌های دو طرف این خیابان یعنی باغ جهان ‌نما و باغ نو، که در دوره‌ زندیه و قاجاریه بازسازی شده‌اند، همان باغ‌های دوره‌ صفویه هستند و در آن زمان بسیار آباد و سرسبز بوده‌اند.

به روایت میرزا محمد کلانتر فارس، در دوره‌ کشمکش بین مدعیان سلطنت، بعد از نادرشاه افشار تا استقرار حکومت کریم‌خان زند این باغ هم بازسازی شده است. عمارتی که در وسط باغ قرار گرفته مربوط به کریم‌خان زند است.

کریم‌خان زند این باغ را در سال ۱۱۸۵ هجری قمری حصارکشی کرد و در اطراف عمارت، خیابان‌کشی‌های زیبا و درخت‌کاری مفصلی ایجاد کرد. پس از دوره‌ زندیه، در دوره‌ قاجاریه نیز باغ جهان نما یکی از باغ‌های آباد و باشکوه به شمار می‌رفته و عمارت باغ، محل پذیرایی از مهمانان حکومت بوده است.

لرد کرزن سیاست‌مدار انگلیسی در دوران قاجاریه از جمله‌ افرادی است که باغ جهان نما را در کتاب «ایران و قضیه‌ ایران» به تصویر کشیده است. او در توصیف باغ می‌گوید: «در سمت دیگر جاده اصفهان به شیراز، قدری بالاتر از حافظیه، باغ جهان‌نما است که در زمان کریم خان باغ وکیل نام داشت و در عهد فتحعلی شاه هنگامی که او والی فارس بود اسمش را تغییر دادند و عمارتی تابستانی در آنجا ساختند، شامل محوطه محصور در حدود ۲۰۰ یارد که حالا چند درخت دارد و رو به خرابی است. در اوایل این قرن، عمارت مرکزی آن یا کلاه فرنگی وضع مرتبی داشت و مختص اقامتگاه افراد عالی رتبه انگلیس بود از جمله و.سی.جی.ریچ مأمور مقیم بریتانیا در بغداد که در کردستان اکتشافاتی کرده بود و در۵ اکتبر ۱۸۲۱ میلادی از مرض وبا درگذشت و در باغ همان جا مدفون شد».

عمارت باغ جهان نما که از دوره‌ کریم خان تابه‌حال سالم و مستحکم برجای مانده به‌شکل هشت‌ضلعی و از نظر ظاهر تقریبا مشابه عمارت کلاه فرنگی باغ نظر است. در محوطه‌ داخل عمارت و در وسط، یک حوض از سنگ مرمر یک‌پارچه ساخته شده و چهار شاه‌نشین در چهار گوشه‌ آن ایجاد شده است. اتاق‌های بین شاه‌نشین‌ها دو طبقه است.

نمای عمارت کلاه فرنگی باغ جهان نما از آجر است. این عمارت، فاقد کاشی‌کاری و نقاشی است. البته ممکن است که پیش از این تزییناتی داشته که با گذر زمان از بین رفته‌اند و چیزی باقی نمانده است.

این عمارت آجری در گذشته پنجره‌های چوبی داشته است که توسط مالک خصوصی آن برداشته شده و به‌جای آن پنجره‌های آهنی نصب شده است.

باغ ایرانی سه ویژگی و طراحی منحصر‌به‌فرد دارد: اول اینکه در مسیر عبور جوی آب قرار گرفته است، دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور شده و سوم اینکه درون باغ، عمارتی تابستانی به‌همراه استخر آب قرار دارد.

این سه ویژگی که در باغ جهان نما نیز وجود دارد، باغ‌های ایرانی را از سایر باغ‌ها متمایز می‌کند.

همان طور که در باغ جهان نما نیز قابل‌مشاهده است، در معماری باغ‌های ایرانی چهار خیابان پهن که با درختان مرکبات و سرو تزیین شده‌اند، به عمارتی هشت‌ضلعی در مرکز باغ منتهی می‌شوند. در داخل عمارت نیز استخر و فواره‌ای وجود دارد که آب از آنجا جریان می‌یابد. جوی‌های آبی که در این چهار خیابان جریان دارند، معمولا دارای فواره‌های متعددی هستند.

ساعات بازدید باغ جهان نما از ۸:۳۰ شروع می‌شود و تا ۲۰:۳۰ ادامه می‌یابد. این باغ در روزهای شهادت فعالیت ندارد. بهای بلیط برای گردشگران داخلی سه هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۱۵ هزار تومان است.

نویسندگان: حمیده کریمی و محبوبه رستمی