قلعه پرتغالی‌ های قشم

در بندر قشم، کنگ، عمان، راس الخیمه، جزیره هرمز و مناطق دیگر حاشیه‌ خلیج فارس، دیوارهایی قطور دیده می‌شود که در واقع مهم‌ترین آثار بازمانده از روزگار استثمار سواحل و جزایر خلیج فارس هستند. استعمارگران پرتغالی پس از اشغال بخش‌هایی از جزایر خلیج فارس، قلعه‌هایی را ساختند که امروزه بخشی از آن‌ها پا برجا است. در میان این مجموعه قلعه در جنوب ایران، قلعه‌های پرتغالی در هرمز، قشم و چابهار از بقیه معروف‌تر هستند.

یادگارهای پرتغالی‌ها به جذابیت‌های توریستی تبدیل شده‌اند که هر ساله هزاران گردشگر را به سوی خود جذب می‌کند. در ادامه به بررسی قلعه پرتغالی‌های قشم می‌پردازیم؛ یکی از مشهورترین جاذبه های گردشگری قشم که نام آن برای هر یک از گردشگران جزیره آشنا است.

قلعه پرتغالی‌های قشم در سال ۱۵۰۷ میلادی به فرمان آلفونسو آلبرکرک، دریانورد پرتغالی در جزیره قشم احداث شد. این قلعه در سال ۸۷ توسط احسان یغمایی از زیر خاک بیرون آورده شد. در پی وقوع زلزله‌ ۵/۹ ریشتری بهار ۱۳۷۹، کاوش در بخش درونی دیوار شرقی قلعه به‌دلیل تخریب فراوان، ناکام ماند. در کاوش‌های قلعه‌ پرتغالی‌ها تعدادی ظروف چینی متعلق به چین، شیشه‌های ساخت ونیز و توپ‌های جنگی یافت شده بود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Miroslaw Siemieniuk)

کاربرد اصلی قلعه، انباری بزرگ یا محلی برای نگهداری مهمات و سلاح بود و در مواقع اضطراری پشتیبانی دژهایی چون دژهای هرمز، قشم و لارک را به عهده داشت. آب مصرفی قلعه را آب باران و آب چاه تامین می‌کردند که توسط کانالی زیرزمینی در برکه‌ها و حوض‌های قلعه نگهداری می‌شد.

قلعه پرتغالی‌های قشم از جاهای دیدنی استان هرمزگان محسوب می‌شود و در ضلع شمالی جزیره قشم، بلوار ژئوپارک، نزدیک به ساحل قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

عکس‌‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: Miroslaw Siemieniuk، احسان رجبی، حامد نوری و علی رضا)

اگر قصد ندارید با سفر هوایی راهی این جزیره شوید، بهتر است با خودرو خود را به‌ بندر لنگه (حدود ۱۵ ساعت از تهران) و سپس به‌ بندر خمیر برسانید. بندر پهل (پل) را بیایید. در این‌ بندر به‌صورت شبانه‌روزی لندینگ کرفت (یک شناور دریایی با وظیفه جابه‌جایی انسان‌ها و خودروها در سواحل) برای انتقال خودروی شما به اسکله لافت در جزیره قشم وجود دارد. فاصله دریایی اسکله پل تا اسکله لافت حدود ۱۸۰۰ متر است.

اگر خودروی شخصی نداشتید، برای سفر به قشم، می‌توانید با اتوبوس یا قطار به‌ بندرعباس بروید و از آنجا با یک لنج خود را به قشم برسانید. این مسیر حدود ۲۰ دقیقه زمان می‌برد.

پس از رسیدن به قشم، به‌سمت شرق جزیره و بندر ذاکری بروید. بعد از رسیدن به میدان ولایت، در اولین خروجی بپیچید و به‌سمت خیابان باهنر بروید. در این مسیر پیش برانید تا به میدان امام خمینی برسید. با طی اندکی راه، وارد بلوار ژئوپارک خواهید شد. کمی پیش بروید تا تابلو قلعه پرتغالی‌ها را ببینید. در ادامه مسیر از بلوار خارج خواهید شد و با عبور از چند کوچه و پرس‌و‌جو از افراد محلی، به قلعه خواهید رسید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: S S)

از دوره استعمار پرتغال بر برخی بنادر و جزایر جنوبی ایران آثاری جز چند قلعه تاریخی باقی نمانده است؛ قلعه‌هایی مستحکم که برای حفاظت از نظامیان پرتغالی در برابر شورش احتمالی بندرنشینان ایرانی ساخته شده بودند. قلعه‌ها حضور این استعمارگران را در جنوب ایران و سیطره آن‌ها را بر تجارت دریایی این منطقه برای بیش از ۱۱۰ سال تضمین کردند. این دوره از سال ۱۵۱۴ تا ۱۶۲۳ میلادی به طول انجامید.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Farhoudk)

آلفونسو آلبرکرک، جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف کرد و از این طریق بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت. چیرگی پرتغالی‌ها بر این آبراه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول کشید. حدود یک قرن پرتغالی‌ها به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند که از آن جمله دژهای هرمز، قشم و لارک هستند. سرانجام در سال ۱۶۲۳ میلادی، این قلعه و دیگر پایگاه‌ها را در دهانه خلیج فارس، یکی از سرداران صفوی با نام امام‌قلی خان تصرف کرد و ایرانیان تا امروز براین پرارزش‌ترین آبراهه دنیا چیره هستند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: پیام نادری)

متاسفانه امروزه شاهد تخریب بیش‌ از اندازه‌ی این اثر تاریخی هستیم. رئیس واحد میراث فرهنگی اداره‌کل گردشگری قشم در این زمینه گفت:

قرار بود قلعه پرتغالی‌های قشم مرمت شود و سازمان میراث فرهنگی کشور به‌دنبال اجرای این طرح بود. زمانی که موضوع مرمت توسط پرتغالی‌ها مطرح شد آن‌ها طرحی را در این زمینه ارائه کردند که بیشتر طرح بازسازی بود تا مرمت و مرمت‌کاران ایرانی انتقاداتی به آن داشتند ولی در نهایت موضوع به جایی ختم شد که ایران اجازه مرمت را به پرتغالی‌ها نداد.

این دژ راست‌گوشه‌، دارای مساحتی بیش از دو هزار متر مربع است. مصالح قلعه شامل سنگ‌های آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی می‌شود و بنای قلعه طی صد سال، چندین بار استحکام بخشی شده است. در چهار گوشه‌ این دژ، چهار برج و باروهایی بلند قرار گرفته‌اند که توپ و منجنیق روی پهنای آن مستقر می‌شدند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حامد نوری)

قلعه پرتغالی‌های قشم شامل بخش‌هایی نظیر انبارهای اسلحه، آب‌انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار می‌شود.

در آبان ۱۳۸۷ در پی حفاری‌های شرکت برق در محدوده ۵۰۰ متری قلعه پرتغالی‌ها، تونل قدیمی متصل به قلعه پرتغالی‌های قشم کشف شد. این تونل راه فرار فرماندهان و نیروهای نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است. تونل زیرزمینی قلعه پرتغالی‌های قشم تا محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر ادامه دارد. گفته می‌شود تونل مذکور بر اساس برخی روایات، از قلعه پرتغالی‌ها در شهر قشم تا غارهای خربس (در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر قشم) ادامه دارد.

بهترین زمان برای سفر به قشم، از اواخر پاییز تا اوایل بهار است. البته اگر از شلوغی بیزار هستید، توصیه می‌کنیم هنگام تعطیلات، به‌خصوص عید نوروز راهی قشم نشوید.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: احسان رجبی)

قلعه پرتغالی‌های قشم نورپردازی نسبتا مناسبی دارد و پس از غروب آفتاب می‌توانید از آن بازدید کنید. با این حال برای دیدن جزئیات و چشم‌انداز دریا، ساعات روشنایی روز پیشنهاد می‌شود. البته به‌دلیل گرمای هوا، توصیه می‌کنیم ساعات خنکی را انتخاب کنید. از این‌رو بهترین زمان بازدید از قلعه پرتغالی‌های قشم، صبح اول وقت یا غروب است.

• ساعات بازدید قلعه پرتغالی‌های قشم (۱۴۰۲): ۸ صبح تا ۵ عصر؛ در روزهای جمعه به‌صورت ۲۴ ساعت
• هزینه بلیط قلعه پرتغالی‌های قشم (۱۴۰۲): پنج هزار تومان

نویسندگان: محبوبه رستمی و پریسا همایونی