زندگینامه رودکی سمرقندی | بیوگرافی و اشعار پدر شعر فارسی

عبدالله جعفر بن محمد رودکی سمرقندی، پدر شعر فارسی و از شاعران بزرگ سده چهارم هجری است. او در زمان سامانیان زندگی می‌کرد. روایت‌های متعددی درباره نابینایی، محل تولد او و... وجود دارد و در این زمینه‌ها بین مورخان اختلاف‌های زیادی وجود دارد. در ادامه، زندگی‌نامه نخستین شاعر فارسی زبان، یعنی رودکی را بررسی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

رودکی یکی از شاعران بزرگ ایرانی است که به‌واسطه ابداعاتش در شعر، او را پدر شعر فارسی می‌دانند. از نحوه تحصیلات او امروزه اطلاعاتی در دست نیست. او در سن هشت سالگی قرآن را یاد گرفت و تقریبا از همان زمان شعر می‌گفت.

منبع: ایرنا

سال و محل تولد دقیق رودکی مشخص نیست؛ اما به‌واسطه اسمش عده‌ای زادگاهش را روستای رودک می‌دانند. رودکی به‌دلیل تبحری که در سرایش شعر داشت، خیلی زود به دربار سامانیان راه پیدا کرد. او بسیار مورد توجه نصر‌بن احمد سامانی یکی از پادشاهان سلسله سامانی قرار گرفت و از این طریق پول زیادی به دست آورد. پولی که از این پادشاه می‌گرفت، به‌قدری زیاد بود که خیلی زود او را در‌ زمره ثروتمند‌ترین افراد بخارا کرد و جایگاه ویژه‌‌ای نزد اشراف پیدا کرد. برخی نیز می‌گویند او بیش از ۲۰۰ کنیز و ندیمه نیز در اختیار داشته است.

عده‌ای از مورخان معتقدند که رودکی کور مادر‌زاد بوده است؛ اما توصیفات دقیقی که او در اشعار خود آورده است، خلاف این موضوع را نشان می‌دهند. رودکی در اشعار خود به‌طور مستقیم به نابینایی خود در دوران پیری اشاره می‌کند؛ اما در اشعاری که در دوران جوانی سروده است، بینایی او مشهود است.

رودکی را در شعر فارسی در بسیاری از زمینه‌ها جزو اولین‌ها می‌دانند. او اشعار بسیاری سروده است؛ اما متاسفانه امروزه تنها تعدادی از ابیات او وجود دارند. رودکی در وصف بسیاری از پادشاهان سامانی شعر می‌سرود، چنگ می‌زد و با آواز برایشان می‌خواند.

رودکی در قصیده‌های خود به طرح موضوعات مختلفی مانند توصیف طبیعت، حسب حال و مرثیه می‌پردازد. مورخان رودکی را نخستین شاعری می‌دانند که در قالب قصیده شعر سروده است. او همچنین در سرودن شعر مثنوی نیز تبحر داشت و اشعاری نیز در این زمینه دارد. استفاده از تعابیر ساده و عدم استفاده بیش از حد از اغراق، از جمله ویژگی‌های شعری او است.

رودکی از قرآن کریم و سخنان اهل بیت نهایت بهره را برده و مفاهیم و نکات موجود در آن‌ها را به‌زیبایی هرچه تمام‌تر در اشعار خود جای داده است.

از آن جایی که رودکی تقریبا در تمام قالب‌های ادبیات فارسی شعر سروده است، شاعران هم‌دوران و پس از او، در زمینه‌هایی مثل شیوه شعر سرودن، محتوا و مضمون از او پیروی کرده‌اند. «کسایی مرزوی» یکی از بزرگترین مقلدان رودکی بود که در زمان او زندگی می‌کرد.

منبع: ویکی‌مدیا

رودکی در سرودن انواع قالب‌های شعری مانند مثنوی، رباعی، قصیده، غزل و قطعه مهارت داشت؛ اما در این بین، او را قصیده‌سرای برجسته‌ای می‌دانند. در قصیده طولانی «مادرمی»، اوج تکامل ساختار قصیده را در این شعر مشاهده می‌کنیم.

رودکی بین صد هزار تا یک میلیون بیت شعر سروده است؛ اما امروزه تنها ۱۰۰۰ بیت از آن‌ها باقی مانده است که در قالب‌های مختلفی سروده شده‌اند.

مشهور‌ترین اثر رودکی منظومه کلیله و دمنه است. محمد بلعمی در ابتدا کلیله و دمنه را از زبان عربی به فارسی ترجمه کرد و سپس رودکی به درخواست امیر نصر و ابوالفضل بلعمی آن را به‌صورت نظم درآورد.

او علاوه بر کلیله و دمنه، هفت مثنوی دیگر به نام‌های سندباد نامه، مطوی موقوف از بحر سریع، مسدس اخرب مقبوض محذوف از بحر هرج، مسدس محذوف از بحر مضارع، اصلم مسبغ از بحر خفیف، مثمن مقصور از بحر متقارب، مسدس مقصور از بحر هزج و دیوان رودکی دارد.

منبع: چی شی

در ادامه ۲ شعر معروف رودکی را برایتان آورده‌ایم:

اندر بلای سخت

ای آنکه غمگنی و سزاواری وندر نهان سرشک همی ‌باری رفت آنکه رفت و آمد آنکه آمد بود آنچه بود، خیره چه غم داری؟ هموار کرد خواهی گیتی را؟ گیتی‌ست، کی پذیرد همواری؟ مستی نکن که او نشنود مستی رازی مکن که نشنود او زاری شو، تا قیـامت آیـد زاری کن! کی رفته را به زاری باز آری؟ آزار بیـش بیـنی زیـن گردون گر تو به هر بهانه بیـازاری گوئی گماشته است بلائی او بر هر که تو بر او دل بگماری ابری پدیدنی و کسوفی نی بگرفت ماه و گشت جهان تاری فرمان کنی یا نکنی ترسم بر خویشتن ظفر ندهی باری اندر بلای سخت پدیـد آید فضل و بزرگمردی و سالاری

پندی آزاد وار

زمانه پندی آزاد وار داد مرا زمانه را چو نکو بنگری همه پند است به روز ِ نیک کسان گفت تا تو غم نخوری بسا کسا که به روز تو آرزومند است زمانه گفت مرا خشم خویش دار نگاه کرا زبان نه به بند است پای دربند است

منبع: گوگل مپ

در اواخر عمر رودکی، امیر نصر‌بن احمد‌بن اسماعیل از حکومت کنار گذاشته می‌شود. رودکی نیز چاره‌ای جز خروج از دربار نمی‌بیند. او به‌سرعت بخارا را ترک می‌کند و به زادگاهش روستای رودک برمی‌گردد. او بین سال‌های ۳۲۰-۳۲۹ هجری و در حالی که زندگی سخت و فقیرانه‌ای را می‌گذارند، رخ در نقاب خاک می‌کشد. آرامگاه رودکی در پشت بوستانی در روستای بنجرودک یا پنجکت در فاصله ۱۷۰ کیلومتری از شمال شهر دوشنبه کشور تاجیکستان قرار گرفته است و هر ساله پذیرای گردشگران زیادی از جمله علاقه‌مندان به زبان و ادب فارسی است. نظر خود را درباره رودکی یا قطعه‌ای از اشعار او را با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.