اماکن زیارتی سامرا را بشناسید

سامرا بین شیعیان از اهمیت بسیاری برخوردار است. این شهر یکی از شهرهای مهم و مذهبی عراق به‌شمار می‌رود. حرم عسکریین از مهم‌تریناماکن زیارتی سامرا است که هر سال زائران بسیاری همراهتور عراق به زیارت آن می‌روند.

حرم عسکریین مدفن امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) و از مهم‌ترین اماکان زیارتی سامرا است. نخستین ساختمان بر آرامگاه این دو بزرگوار متعلق به قرن چهارم هجری است که همواره تجدید و ترمیم شده و توسعه یافته است. حرم امامین عسکریین (ع) دو بار مورد حمله تروریستی قرار گرفت که در این حملات گنبد و گلدسته‌های آن تخریب شد. آستان مقدس دو امام شیعیان پس از حملات تروریستی در دست بازسازی و نوسازی قرار گرفت. این حرم دارای گنبدی طلایی است که یکی از بزرگ‌ترین گنبدها در جهان اسلام محسوب می‌شود. محیط این گنبد عظیم، ۶۸ متر است و در ساخت آن ۷۲ هزار کاشی طلا استفاده شده است. در دو سمت گنبد دو گلدسته طلایی به چشم می‌خورد که هر یک ۳۶ متر ارتفاع دارد.

بانوان بزرگواری از جمله نرجس خاتون همسر امام عسکری، حکیمه خاتون عمه امام عسکری، حدیث مادر امام عسکری (ع) و سمانه بنت علی مادر امام هادی (ع) در حرم مطهر دفن شده‌اند. مرقد حسین بن علی (ع)، فرزند امام هادی (ع) نیز در پایین پای امامین قرار دارد. ابوعبدالله جعفر بن علی فرزند امام علی‌النقی (ع) و ابوهاشم جعفری از نواده‌های جعفر طیار از دیگر کسانی هستند که در داخل ضریح و آستان عسکریین به خاک سپرده شده‌اند.

آرامگاه بزرگان و علمایی مانند شیخ رضا همدانی، زرقانی شیرازی، نوری ایلکایی، حاج میرزا محمدحسین شیرازی، سید حسن کلیددار و ابراهیم بن مالک اشتر نیز در بخش‌هایی از حرم مطهر قرار دارد.

سرداب غیبت در صحن حرم مطهر امام هادی و حسن عسکری (علیهماالسلام) واقع شده است. این سرداب، زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری (ع) بوده است. بنا به روایات این مکان محل زندگی و عبادت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) در روزهای گرم تابستان بوده است. برخی هم می‌گویند، امام مهدی (عج) بارها در زمان حیات پدر و پس از آن در این مکان رؤیت شده و علت نام‌گذاری این مکان به سرداب غیبت همین است.

سرداب غیبت متشکل از سه بخش است که عبارت‌اند از غرفه شش‌ضلعی، غرفه مستطیل کوچک که به «مصلای زنان» معروف است و غرفه مستطیل بزرگ که به «مصلای مردان» شهرت دارد. تمام این بخش‌ها به وسیله دو راهرو بلند و طولانی به یکدیگر متصل می‌شوند. دری چوبی معروف به «باب غیبت» در انتهای غرفه «مصلای مردان» وجود دارد. این در زیبا که به نقش و نگار و نوشته‌های زیبا مزین است، «مصلای مردان» را به حجره‌ای کوچک به نام «حجره غیبت» متصل می‌کند. در گوشه‌ای از این حجره که به محل غیبت امام زمان (علیه‌السلام) مشهور است، چاهی معروف به «چاه غیبت» هم قرار دارد.

مرقد نرجس خاتون داخل ضریح مطهر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) و پشت سر آن‌ها واقع شده است. نرجس خاتون، همسر امام حسن عسکری (ع) و مادر مکرمه حضرت مهدی علیه اسلام است. در ضریح مطهر چند قبر دیده می‌شود که از طرف قبله، اولین قبر متعلق به امام هادی (ع)، دومین قبر مطهر متعلق به امام عسکری (ع) و سومین قبر مربوط به حضرت نرجس خاتون (س) است.

مرقد حکیمه خاتون در سمت پایین پای امام عسکری (ع) و امام هادی (ع) قرار دارد. حکیمه خانون، دختر بزرگوار امام جواد (علیه‌السلام) و عمه امام حسن عسکری (علیه اسلام) است که در دوران غیبت صغری، وکیل و نماینده حضرت ولیعصر (عج) بود. ضریح این بانوی مکرمه از یک طرف ضریح مطهر دو امام شیعیان متصل است. ضریح حکیمه خاتون ابتدا از جنس برنج بود، اما پس از تعویض ضریح امامین به نقره تبدیل شد.

آرامگاه ابراهیم بن مالک اشتر در جنوب شهر دجیل، هشت فرسخی سامرا و در نزدیکی جاده قدیم بغداد - سامرا واقع شده است. ابو نعمان ابراهیم، فرزند شجاع و دلاور مالک اشتر و انتقام گیرنده خون شهیدان کربلا بود. او فرمانده کل سپاه مختار بود که در زمان عبدالملک مروان بر خلیفه وقت قیام کرد و بصره، کوفه و شهرهای دیگر عراق را به تصرف درآورد. امروزه، زائران زیادی به زیارت مزار ابراهیم بن مالک اشتر می‌روند. بنای بقعه در عصر صفویه تجدید شد و حرمی وسیع و گنبدی از گچ و آجر دارد که به تازگی تعمیر و بازسازی شده است.

مسجد جامع سامرا معروف به «جامع المتوکل» یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین مساجد تاریخی عراق است که از زمان متوکل عباسی، ابتدای قرن سوم هجری باقی مانده است. این مسجد دارای چهارده درب ورودی است که سه درب در ضلع شمالی، چهار درب در شرق و غرب و ۹ درب در جنوب آن قرار دارد. مسجد جامع در بیرون شهر کنونی سامرا و در دو کیلومتری آستان مقدس عسکریین واقع شده است. تنها دیواره‌ها و مناره معروف به ملویه از این مسجد باقی مانده است. داخل مسجد سقف ندارد و کف آن خاکی است. دیوارهای این مسجد با ضخامت دو متر و ارتفاع ده متر مانند دیوارهای عظیم یک قلعه است. مسجد جامع در ضلع‌های مختلف چهل برج دارد که ضلع‌های شمالی و جنوبی هر کدام دارای هشت برج و ضلع‌های غربی و شرقی دارای ده برج است.

برای ساخت این مسجد در آن زمان نزدیک به چهارصد هزار دینار طلا هزینه شد. این مسجد ابتدا در خارج از شهر قرار داشت و کنار راه آن بازار و دکان‌هایی ساخته بودند. راه مسجد به حدی وسیع بود که خلیفه بتواند سواره یا پیاده به مسجد بیاید و در آن نماز گزارد. وسط صحن مسجد، حوضی وجود داشت که فواره‌های آن همیشه در حال فوران بود. امروزه از مسجد جامع سامرا، فقط دیوارها و مناره‌ای باقی مانده است که در دوران معاصر آن را بازسازی کردند.

مناره ملویه را متوکل عباسی در ضلع شمالی مسجد جامع سامرا ساخت که هنوز پس از ۱۲۰۰ سال، استوار باقی مانده است و از فاصله چندین کیلومتری هر بیننده‌ای را مبهوت می‌کند. این مناره بزرگ از نظر سبک و نوع معماری از عجایب دنیا محسوب می‌شود و در جهان اسلام بی‌نظیر است. مناره ملویه با شکل مخروطی و ارتفاع ۵۵ متر از یک قاعده بسیار وسیع با مساحت ۳۲ متر آغاز و به رأسی با شش متر مساحت ختم می‌شود. این مناره برخلاف مناره‌های دیگر، دارای پلکانی مارپیچ و مدور در شش دور در سمت بیرونی است؛ این پلکان از پایین تا بالای مناره امتداد دارد و شکل آن مانند حلزون به نظر می‌رسد. ارتفاع پلکان‌ها حدود ده سانتی‌متر است که کوتاهی آن برای سهولت در بالا رفتن خلیفه با اسب از این مناره بوده است. در دوره‌های بعد، ابن طولون، مناره‌ای به همین سبک ولی کوچک‌تر در قاهره ساخت. این بنا ظاهرا به تقلید از معبدهای کلدانیان و بابلیان یا برج بابل ساخته شده است. کلدانیان معابدی مانند این را برای انجام قربانی می‌ساختند و قربانی را به بالاترین نقطه برده و تقدیم خدایان می‌کردند.

مسجد جامع ابو دلف یکی دیگر از مساجد قدیمی و تاریخی سامرا است. ابودلف قاسم بن عیسی عجلی کرجی از حاکمان عصر عباسی این مسجد را بنا کرد. ابو دلف، در ادب، شعر، جنگ‌آوری و شجاعت شهره بود. او سفری به ایران داشت و خاطراتش را در قالب سفرنامه ابو دلف در ایران به رشته تحریر درآورد.

مسجد ابو دلف با مساحت سی هزار مترمربع در شمال شرقی سامرا، در محله المتوکلیه واقع شده است. این مسجد هفده درب ورودی و پنج رواق و شبستان دارد. ساخت این مسجد حدود ۲۴۶ قمری به پایان رسید و امروزه جز دیوارهای مخروبه بیرونی و شبستان اثری از آن باقی نمانده است.