درباره کاخ صد ستون پرسپولیس بیشتر بدانید
به مشرق حیاط کاخ آپادانا که بنگریم، کاخ صد ستون، دومینکاخ تخت جمشید از حیث وسعت بنا، خودنمایی می‌کند. تالار مرکزی این کاخ صد ستون سنگی (دهردیف۱۰ردیفه) داشته و از اینرو آن را صد ستون خوانده‌اند. اریش فریدریش اشمیت، استاد شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو، آن را تالار تخت نامید،زیراوییکصد ستون دیگر (اما بسیارکوچک‌تر) در میان دستگاه خزانه کشفکرده بود. بههررویازآنجاکه نام صد ستون بسیار مشهور و از قدیم‌الایام معمول بوده است، ما نیز همان را بهکارمی‌بریم. ضمنامی‌دانیمکهصد ستون نام تخت جمشید در دوره ساسانی بوده است.
تاریخ بنای کاخ صدستون
بنای تالار صد ستون یا تالار تخت را خشیارشاه آغاز کرد و اردشیریکمبهپایانرسانید. این مطلب را یک سنگ پی بنا کههرتسفلد در گوشه جنوب شرقی تالار یافت،گواهیمی‌کند. اين خشت سنگیبهاندازه۳۵ *۳۵*۵/۷سانتی‌متر است که بر دوروی و یک لبه آن نوشته‌ای به خط میخیبابلینقر شده و ترجمه آن بدین گونه است:
بنایکاخاحتمالا در حدود ۴۷۰ ق. م آغاز و حدود ۴۵۰ ق. م تمامشده است.
تالار کاخ صدستون
قسمت اصلیکاخ همان تالار بزرگ است (۶۸/۵ در ۶۸/۵ متر)کهشکلیچهارگوش و کمیبیشتر از ۴۶۰۰مترمربع وسعت دارد. تالاریبدینبزرگی در جهان قدیمبی‌سابقه بوده، تالار صد ستون حتی از تالار مرکزی آپادانا هم بهمراتببزرگ‌تر است، سطح آن را ۲ متر پایین‌تر از سطح آپادانا گرفته‌اند. هشت درگاه (دو عدد در هر دیوار) آن را به دالان‌ها و صندوق‌خانه‌ها و یکایوان وصل می‌کند. دیوارهای تالار، ازاره‌ای از سنگ سیاه مرمر به ارتفاع ۴۰سانتی‌متر داشته است. در هر یک از دیوارهادودریچهسنگی و نهطاقچه درست کرده بودند، بهجز در دیوارشمالیکه فقط دوطاقچه(در دو گوشه) و در عوض پنجدریچهسنگی داشته است. دهردیف ستون و در هر ردیفده ستون سقف بنا را بر پایمی‌داشته‌اند. زیرستون‌ها همه زنگوله‌ای بوته‌دار، قلمه ستون‌هااستوانه‌ایشیار‌دار و مکلل به گلوبوته‌هایمرکب، مظهر درخت نخل بوده است. رویستون‌ها گاو دو سر گذارده بودند. بنا برتحقیقاتتیلیا و همسرش ارتفاع ستون‌ها به ۱۴ متر می‌رسیده است. از همه سرستون‌های تالار تنها دو عدد بسیارزیبا و درخشان آن باقیمانده بود که آن‌ها را در دهه ۱۹۳۰ میلادی به شیکاگو برده‌اند.
دو درگاه جنوبی به دالان بلند و درازی باز می‌شدندکه در گوشه‌یغربی به یکاتاقکمی‌پیوست و از این اتاق با پلکانیکوچک به قسمت شمالیحرم‌سرا و ازآنجا به کاخسهدری راه می‌یافتند و با پلکاندیگری به دالان غربی تالار می‌رسیدند. خود این دالان با درگاه پله‌داری به جنوب حیاط آپادانا وصل می‌شد. دو درگاه شرقی به صندوق‌خانه‌ها یایک دالان مرکب متصل بودند، اما درگاه‌هایشمالی به ایوانی بزرگ کهدوردیفهشتتایی ستون داشته، باز می‌شد. اینستون‌ها درست مانند ستون‌های تالار بودند، ولی سرستون انسان دوسر داشته‌اند.
در دو طرف ایوان، دو اتاق برای سربازان ساخته بودند و بر درگاه آن‌ها، نقش سربازانی با نیزه و سپر کنده بودند کهروی به درون ایوان دارند. بر جرز گوشه‌ی شمال غربیایناتاق‌ها سروگردن دو گاو ساخته‌اند. در سراسر ایوان و تالار آثار سوختگیشدید و مهیبیکههدیه‌یاسکندر به ایرانیان بود به چشم می‌خورد. گذشتگان بقایایاشیاء سوخته و خاکستر چوب سدر متعلق به سقف را یافته‌اند و بدین سبب شکی نمانده است کهکاخهای تخت جمشید را آتش ویرانکرده است..
درگاه‌های شمالی کاخ صدستون
درگاه‌هایشمالی از نظر ارتفاع بلندتر از درگاه‌هایدیگر هستند، رویه‌یدیوار هر درگاه را به شش قسمت افقیتقسیمکرده‌اند و در قاب بالاییاردشیریکم بر کرسیفرمانروایی نشسته است و روی به بیرون دارد. در برابر او دوعودسوز گذاشته‌اند و مردی در جامه‌یمادیاندکی به جلو خمشده و با دستیعصای حاجبان را گرفته و دست دیگر را بالا آورده و دهانش را لمس می‌کند. پشت سر او مردیایستادهاستکهجامه‌یپارسی دارد، اما یک شال رخجی را دور سرش پیچیده و در یکدستعوددان دارد و دست دیگر را روی مچ دستاول انداخته است و با احترام تمام روی به تخت پادشاه کرده است. پشت سر پادشاه سه نفر ایستاده‌اند؛ اولیکه بدون ریش و سبیل است، خواجه‌اییدرباری بوده و در جامه‌یپارسی با کلاهشال وتررخجی است، کهمگس‌پرانی را با یکدستبالای تاج پادشاه گرفته است و حوله‌ایبهدستدیگر دارد. نفر دوممردی است در جامه مادیکهترکشکمان‌دار، تبرزین و بهطورکلی اسلحه پادشاه را حمل می‌کند. نفر سومسربازی است پارسیکهنیزهبهدستایستاده است. همه صحنه در قابی با گل‌هایدوازده پر محاط بوده است و بالای سر پادشاه لبه مزینسایه‌بانشاهیدیدهمی‌شود. شادروان سلطنتیمنگوله‌هایزیبایی دارد که از شرابه‌هاآویخته است. فر ایرانی(حلقه بالدار) را در میاندو صف از گاوان نر قرینه هم (در ردیف بالا) و شیران نر غران و متقابل (در پایین) نقش کرده‌اند.
این صحنه بار عام مثل صحنه بار عام مکشوف در خزانه است، اما دو تفاوت عمده در اینمیان وجود دارد. یکیاینکه در این مجلس ولیعهد پادشاه مصور نشده است؛ دوماینکه در این صحنه تاج پادشاه کلاهاستوانه‌ایساده‌ای است که در بالا یکبندافقی و برجسته می‌خورد و دو لبه خرد پیدامی‌کند و این همان تاجی است که در کاخسهدری هم دیدیم. اما تاج خشیارشابدان گونهکه بر درگاه‌هایهدیش و نقش بارعامشاهیمکشوف در خزانه (در متعلق به مرکزپلکان آپادانا)دیدیماستوانه‌ای است ساده که رو به بالا تنها اندکیپهن‌ترمی‌شود و هیچ لبه و بندی ندارد. گذشته از این در نقش بارعامصدستون وی تاج و مچ پادشاه و در گردن و گوش او زینت‌آلاتحقیقی و گران‌بها را به سنگ چسبانیدهبودند و این همان وضعی است که بر درگاه شرقیکاخسهدری هم دیدیم،ولیدرصحنهبارعام خزانه چنینزیورهایی به چشم نمی‌خورد.
بایداین‌طور تصور کردکه در اصل در جلو تخت پادشاه پنج صف از سربازان پیاده در دو گروه مقابل همدیگر رو به چپ ایستادهبوده‌اند، بدانسان کهمیان آنان فضاییخیابان مانند از پیشکاخ تا مقابل تخت ادامه می‌یافت. روي پادشاه منقوش در ایندرگاه‌ها به بیرون است و این مطلب می‌رساندکهاینهاخروجی‌های تالار بوده‌اند و نهورودی‌های آن.
درگاه‌های دیوارهای شرقی و غربی کاخ صدستون
بر درگاه‌هایکوچک‌تردیوارهایغربی و شرقی شاه را در حال نبرد با شیر و هیولا تصویر کرده‌اند.درگاه‌هایشمالیدیوارهایشرقی و غربیهرکدام در دو مجلس، شاه را نشان می‌دهندکهکاکلشیری بالدار و بر سر پابلند شده را به یکدست گرفته و با دست دیگرخنجری در شکمشفروکرده است. درگاه‌هایجنوبیدیوارهایغربی و شرقی شاه را در جنگ با گاویکوهی و شیری غران نشان می‌دهد.ایننقشهاهمان‌اندکه در کاخداریوش (تچر) و حرم‌سرایخشیارشاتکرارشده‌اند.
درگاه‌های جنوبی کاخ صدستون
درگاه‌هایجنوبیهرکدامبرداشتن اورنگ شاهی توسط نمایندگان ملل را نشان می‌دهند، اما در اینجابرخلاف درگاه شرقیکاخسهدری هر صحنه فقط پادشاه (اردشیریکم) را نشان می‌دهدکه توسط چهارده اورنگ‌بر حمل می‌شود، ولیعهد او را نقش نکرده‌اند. ارتفاع ایندرگاه‌هاکمتر از درگاه‌هایشمالی است و رویهداخلی هر جرز به چهارده قسمت تقسیمشدهکه قاب بالا مزین به تصویراردشیریکم است کهزیر شادروان شاهی و در سایه فر کیانی(انسان بالدار)بر درخت نشسته و به درون تالار برده می‌شود. تمام صحنه و بهویژهتصویر فر کیانی و فر ایرانیبارنگ‌هایزیبامی‌درخشیده است.
کاربری کاخ صدستون
بررسینقش‌های تالار کاخصدستون می‌رساندکهاینجا تالار بارعام به معنی اخص نبوده، بلکه تالار سلحشوران به شمار می‌رفته است. یکصدسربازیکه بر درگاه‌هایشمالی نقش شده‌اند، احتمالا نماد یکصد فرمانده نگهبانان ویژهشاهی‌اندکه هر یکبرنه سرباز فرماندهیداشته‌اند و این موضوع از وسعت و موقعیتخیابانسپاهیاننیزتأییدمی‌شود، زیرا اگر برای هر سرباز ۹۰سانتی‌مترمربعجای اختصاص دهیم، هزار تن نگهبانان نخبه شاهی به یکمستطیل۹/۰ * ۹۰متری، يعنی درست به‌اندازه وسعت آن خیابان، نیازداشته‌اند و بدینترتیبخیلی خوب در خیابان مزبور جایگرفته و می‌توانستندازآنجا به حیاطشمالیصدستون بروند.