دروازه های تاریخی تبریز

هر آنچه درباره تبریز باید بدانید

در آن دوران شهربانی تبریز پشت تیمچه کره‌نی‌خانه (یکی از تیمچه‌های معروف بازار بزرگ تبریز) قرار داشت و عصر دروازه‌ها با صدای کره‌نی می‌بست و در هنگام اذان صبح دوباره با صدای کره‌نی برای تردد دوباره به داخل شهر باز می‌شدند. طبق اسناد تاریخی در حدود هشت یا نه دروازه در دوران حکومت کریمخان زند و پس از وقوع زلزله مهیب تبریز توسط حاکمان تبریز (خاندان دنبلی) و با حمایت تجار و مردم به صورت نمادی از هشت بهشت، در اطراف شهر ساخته شدند؛ کلیه این هشت دروازه به جز «دروازه استانبول» به نام یکی از محله‌ها نامگذاری شد.

این درب در مسیر عراق عجم (استانمرکزی) و اصفهان به سمت شرق در محله‌ای به همین نام واقع بوده و وجه تسمیه نام آن به قولی احداث نخستین خیابان شهر بوده که از داخل این محله عبور می‌کرد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که نام این محله برگرفته از نخستین ساکنان آن است که از اهالی خیاو (مشکین شهر) بوده‌اند.

این دروازه که با نام «درب اعلی» نیز نامیده می‌شد در ورودی شمال شرقی شهر قرار داشت.

این درب در سمت شمال شرقی تبریز، در جوار کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت.

این درب نیز در سمت جنوبی شهر واقع بوده و در سال ۴۰۰ هجری در محدوده حمام نوبر ساخته شده بود. البته در سال‌های گذشته نمادی از درب نوبر در ورودی خیابان تربیت بازسازی شده است.

این درب تاریخی در خیابان فردوسی و داخل کوچه آیت‌الله مستنبط غروی قرار داشت که متاسفانه در حال حاضر هیچ اثری از آن برجای نمانده است.

گجیل قاپوسی با نام درب «سرد» یا «سردرود» به سمت غرب قرار داشت. این دروازه با برج‌ها و طاق‌های بلندی یکی از مناطق پرتردد شهر قرار داشته و در حال حاضر نیز موقعیت قبلی خود را به لحاظ رفت و آمد حفظ کرده است.

این دروازه در سمت شمال غرب و در مسیر عبور کاروان‌های تبریز – استانبول قرار داشته و به دلیل قرارگیری در این مسیر و وقوع نبردهای متعدد مشروطه‌خواهان با نیروهای سلطنتی مهمترین دروازه شهر محسوب می‌شد.

این دروازه در سمت شمال و در حومه کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت. وجه تسمیه نام این محله و دروازه استفاده از شتر (در زبان ترکی دوه) برای حمل و نقل کالا توسط اهالی این محله است که اغلب به بازرگانی و تجارت مشغول بوده‌اند.

این دروازه در جوار محله‌ایی به همین نام در سمت غرب شهر قرار داشته است.

این دروازه نیز در سمت جنوب غربی بود.

همچنین بر فراز هر یک از دروازه‌ها مناره‌ای بلند منقش به کاشی‌کاری ساخته شده و بر بالای در ورودی نیز کتیبه‌ای منقش به این شعر نصب شده بود:

زهی اساس مشید که باد تا به ابد ز حادثات زمان در امان سبحانی

ز برج و باره این در تحیّر است سپهر که شد به پا ز عنایات خان خاقانی

خدیو ملک عدالت نجفقلی خان آنک مفوّض بر او رونق جهانبانی

که در نگارش این قلعه در زمان قلیل نمود همت وی معجز سلیمانی

نشان ز سد سکندر چو داد تاریخش خرد به گفت حصار سکندر ثانی

در حال حاضر، به دلیل رشد و توسعه حریم شهری و ساخت و سازهای صورت گرفته به‌‌جز چند مورد مانند «درب خیابان» و «درب باغمیشه» اثری از دروازه‌های شهر باقی نمانده است. ولی خوشبختانه در سال‌های اخیر به منظور حفظ و احیای آثار و نمادهای تاریخی و بافت سنتی شهر اقدام‌هایی برای بازسازی این دروازه‌ها از جمله دروازه نوبر، گجیل و ... در حال انجام است.