گلوگاه؛ آشنایی با مقاصد تورهای طبیعت گردی ایران

گلوگاه شهری با پیشینه کهن تاریخی و پر از فرار و نشیب‌های که دست روزگار بدان چشانیده، با طبیعتی بکر و کم‌نظیر پذیرای امروزه پذیرای گردشگران بسیاری است. گلوگاه را شهر گلاب می‌نامد و معتقدند «گلو» در نام این شهر اشاره به گلاب دارد. این شهر در منطقه‌ای که در دوره اسلامی کبود جامه یا پنجاه هزار نامیده می‌شد، قرار گرفته و در حقیقت جانشین شهر تاریخی نامیه است که بعد از تمیشه در این منطقه بزرگ‌ترین شهر قرن اول هجری بوده است.

ظاهرا این شهر بعد از حمله مغول به ایران از بین رفته و مردم آن پراکنده شده‌اند. آثار خرابه‌ها، سکه‌ها و ادوات دیگری که به دست آمده، قدمت این محل را به ۱۲۵۴ سال پیش می‌رساند.

اکثر اهالی گلوگاه ترک زبان هستند. آن‌ها جزء ایل و طایفه عمرانلو اند و عمده کمی از اهالی این شهر هم به طایفه‌ای به نام کلبادی ها و عده‌ای دیگر به طایفه گلو (Golo) می‌رسند. به‌جز این‌ها بقیه اهالی گلوگاه مهاجرند و از جاهای دیگر به این منطقه آمده‌اند.

مقالات مرتبط:

• ضروری‌ترین لوازم سفرهای طبیعت‌گردی
• تالاب جغاخور؛ آشنایی با مقاصد تورهای طبیعت گردی ایران
• دشت میشان ؛ آشنایی با مقاصد تورهای طبیعت گردی ایران
• روستای سیبن؛ آشنایی با مقاصد تورهای طبیعت گردی ایران

در شمال غربی گلوگاه تپه تاریخی گراودین، وجود جر یا خندق کلباد در شرق گلوگاه به فاصله تقریبی ۲ کیلومتر اهمیت این محل را ثابت می‌کند و در جنوب آن بقایای جاده شاه عباسی قرارگرفته است که از مسیر جنگل‌های سرسبز، چشمه‌ها، آبشارها و آبهای معدنی قابل‌توجه و دیدنی به کوه‌های شرشری محدود می‌شود و از نظر تاریخی و باستان شناسی اهمیتی ویژه دارد.

در سفر به گلوگاه یکی از مکان‌هایی که باید از آن دیدن کنید، توسکاچشمه است که در قسمت جنوبی این شهر و در بین راه دامغان و دریای آرام گلوگاه قرار دارد. توسکا چشمه که در منطقه بالادست شهرستان گلوگاه قرار دارد با داشتن آب زلال و گوار و وجود درختان زیبای توسکا که وجه تسمه نام گرفتن این منطقه است در طول ایام بهار و تابستان ماهانه پذیرای ۱۵ هزار مسافر از داخل و خارج استان است. این منطقه دیدنی که به‌دلیل قدمت چشمه، وجود یخچال‌های طبیعی و خنک بودن منطقه و داشتن دمای صفر درجه سانتی‌گراد در ماه‌های گرم سال توجه گردشگران زیادی را از استان‌های گلستان و خراسان‌های شمالی، رضوی و جنوبی به خود جلب کرده است. چشمه اوان، چشم‌انداز دیدنی روستای نیالا، باریکلا، چشمه محمد بهی و آبخوره به‌عنوان دیگر نقاط دیدنی و کوهستانی شهرستان گلوگاه است. در پایین دست گلوگاه نیز دریای آرام گلوگاه و منطقه جرکلباد با پیشینه هزار سال از نقاطی است که گردشگران به این شهرستان از آن دیدن می‌کنند.

طبق نوشته ملگونوف روسی در حدود سال ۱۷۸۰ میلادی آقامحمّدخان قاجار این ایل را از قراباغ و قراداغ (امروزه قره باغ جزء جمهوری آذربایجان و قراداغ جزء آذربایجان خاوری در خاک ایران است) به اینجا کوچانیده‌اند. درباره وجه تسمیه گلوگاه دو روایت وجود دارد. اول اینکه کلمه گلوگاه در زبان فارسی به‌معنای جای استراتژیک و پر رفت و آمد است که کنترل یافتن بر آن در فنون جنگی بسیار مهم است. و دوم اینکه از دو کلمه گلو به‌معنای گلاب و گاه به‌معنای جایگاه و محل تشکیل شده است.

از نظر تاریخی هم سرنوشت ۲ سلسله از سلسله‌های تاریخی ایران در این منطقه رقم خورده است. اولی با شکست محمدحسن قاجار در سال ۱۱۷۱ هجری قمری در نزدیکی گراودین تپه به دست کریم خان زند که بعد از آن دولت مستقل زندیه تأسیس شد (در همین زمان خندق (جر) کلباد دورتادور محدوده شهر احداث شد) و دومی بعد از فوت کریم خان و اتحاد خاندان آقا محمدخان قاجار با یکدیگر که باعث شد بر سر تا سر مازندران، گیلان، آذربایجان و قفقاز استیلا یابند و در همان موقع یعنی سال ۱۱۹۵ هجری قمری توانستند ایل عمرانلو را از قره باغ و قره داغ بکوچانند و در گلوگاه فعلی سکونت دهند تا از خندق کلباد و منطقه گلوگاه حفاظت کنند و در هنگامه جنگ با سپاه زندیه موفق شوند در همین مکان آنان را شکست سختی دهند و به اسارت بگیرند.

ایل عمرانلو به‌منظور سر حد داری و جلوگیری از تهاجم ترکمن‌ها به منطقه فعلی به امر آقامحمّد خان قاجار آمده به‌طوری که سنگره‌های موجود در ساحل خلیج گرگان و نیز قلعه‌ای در شبه جزیره میانکاله (سرتک میان قلعه) این ادعا را ثابت می‌کند. جوانان این ایل در مواقع و مراحل مختلف حتی در پای رکاب آقامحمّد خان علیه دشمنان منطقه‌ای و کشوری جنگیدند. به همین جهت آقامحمّد خان قاجار اراضی فعلی و آب اوان را به‌طور رایگان به افراد این ایل هدیه کرد و طبق فرمانی که از طرف فتحعلی شاه حکم شده طبق معمول سنواتی، کارگران دهات مجاور نهر، قریه اوان را تعمیر و تحویل این عمرانلو دهند، زیرا در مقابل این کار سربازان ایل عمرانلو وظایف خود را در خدمت به مرزداری و مملکت با آسوده خاطر انجام دهند.

در گذر تاریخ دست زندیه ابتدا از مازندران و سپس سراسر ایران کوتاه و سلسله زندیه منقرض شد و مقدمات تأسیس رسمی سلسله قاجاریه در سال ۱۱۹۹ هجری قمری در پای تپه گراودین فراهم آمد.درباره وجه تسمیه گلوگاه دو روایت وجود دارد. اول اینکه کلمه گلوگاه در زبان فارسی به‌معنای جای استراتژیک و پر رفت و آمد است که کنترل یافتن بر آن در فنون جنگی بسیار مهم است. و دوم اینکه از دو کلمه گلو به‌معنای گلاب و گاه به‌معنای جایگاه و محل تشکیل شده است. گلوگاه در منطقه‌ای که در دوره اسلامی کبود جامه نامیده می‌شد، واقع شده است و محل گلاب است.

گلوگاه در جنوب شرقی دریای مازندران و شمال رشته‌کوه البرز قرار دارد. برای سفر به این منطقه باید به شرق استان مازندران و شهرستان بهشهر بروید، منطقه ای که در غرب استان گلستان قرار دارد. این شهر در فاصله ۵ کیلومتری از دریا واقع‌شده است.

گلوگاه در هر فصل زیبایی‌های منحصر به خود را به نمایش می‌گذارد، بهار با شکوفه‌های بهار و جریان تازه شدن دوباره طبیعت، تابستان با آب و هوای خنک و دلپذیر در گرم‌ترین ماه‌های سال و پاییز با افسون برگریزان درختانش. با این همه بهتر است از سفر به گلوگاه در روزهای سرد سال و به‌ویژه در فصل زمستان پرهیز کنید.