تلاطم جریان هوا چیست و چرا باعث تکان خوردن هواپیما می‌شود

در پنجم ماه مارس سال ۱۹۶۶ یک هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ مربوط به شرکت بی.او.ای.سی (BOAC) (شرکت خطوط هوایی دوربرد بریتانیا)، در مدت کوتاهی پس از بلند شدن از فرودگاه، در آسمان متلاشی شده و روی کوه فوجی در ژاپن سقوط کرد که بر اثر آن، ۱۲۴ نفر (۱۱۳ مسافر و ۱۱ خدمه) کشته شدند. بازرسان در گزارش نهایی خود به این نتیجه رسیدند که علت احتمالی به وجود آمدن این فاجعه، ایجاد تلاطم شدید جریان هوا بر فراز شهر گوتمبا (Gotemba City) بوده که باعث شده بارهایی فراتر از مقادیر تعیین شده در طراحی هواپیما بر آن وارد شوند.

برای خرید بلیط هواپیما همیشه می‌توانید از طریق موتور جست‌و‌جوی پرواز کجارو، بلیط ارزان هواپیما به مقصد مورد نظر خود را یافته و از فروشنده‌های معتبر خریداری کنید.

در متون مربوط به هوانوردی، تلاطم به یک جابه‌جایی سریع هوا در نتیجه‌ی تلاقی دو جریان هوا که با سرعت‌های متفاوت در حرکت هستند، گفته می‌شود. بر اساس آنچه که سازمان هوانوردی فدرال (FAA) بیان کرده، تلاطم در جریان هوا می‌تواند در نتیجه‌ی فشار اتمسفر، جریان‌های جت، جریان هوای اطراف کوه‌ها، گرم و سرد شدن هوا یا طوفان‌ها و گردبادها به وجود آید. یکی از محتمل‌ترین زمان‌هایی که ممکن است این پدیده رخ دهد، وقتی است که هواپیما در یک ناحیه کوهستانی در حال پرواز است. همچنین باید به یاد داشت که احتمال برخورد با این پدیده در زمان عبور از مناطق آی.تی.سی.زد (ITCZ) (منطقه همگرایی دو ناحیه‌ی گرمسیری)، که در حقیقت محل تلاقی بادهای شمال شرقی و جنوب شرقی است نیز زیاد است.

پدیده‌ تلاطم در جریان هوا معمولا با نشانه‌های ظاهری همراه است که از جمله آن‌ها می‌توان به حرکت ناگهانی ابرها از محلی نامعلوم و ظاهر شدن آن‌ها در آسمان صاف و آبی اشاره کرد. در چنین زمان‌هایی، عموما این اتفاق بدون هیچ اخطاری و کاملا ناگهانی رخ می‌دهد. هیچ‌گونه نشانه‌ ظاهری که برای خلبان قابل تشخیص باشد، وجود ندارد. این پدیده را تلاطم جریان هوای صاف (CAT) می‌نامند. در غیاب نشانه‌های ظاهری، یک خلبان قادر به جلوگیری از این پیشامد نخواهد بود، بنابراین فقط می‌تواند صبر کند تا این جریان عبور کند. تلاطم جریان هوای صاف، متداول‌ترین نوع تلاطم جریان هوا است که با آن مواجه می‌شویم.

علاوه بر نوع تلاطم قبلی، تلاطم هوای دنباله‌ای نیز وجود دارد که در پشت هواپیما در حین عبور از هر مسیر هوایی ایجاد می‌شود. این نمونه از تلاطم را می‌توان به گردابه‌های تشکیل‌شده در لبه‌ بال هواپیما (الگوهای حلقوی از گردش هوا که پشت هر بال ایجاد شده و نیروی بالا برنده را ایجاد می‌کنند) یا به حالت جت واش (تلاطم شدید هوا به‌علت حرکت بسیار سریع گازهای خروجی از موتور هواپیما) نسبت داد. محتمل‌ترین زمانی که یک هواپیما ممکن است با پدیده‌ی تلاطم هوای دنباله‌ای برخورد کند، زمان بلند شدن یا نشستن در باند فرودگاه درست پس از هواپیمای دیگر است. کنترل‌کننده‌های ترافیک هوایی همیشه تلاش می‌کنند تا برای جلوگیری از بروز این پدیده، فاصله مناسبی را بین پرواز دو هواپیما مخصوصا اگر هواپیمای اول بزرگ‌تر باشد، در نظر بگیرند.

اگر نگران هستید که ممکن است تلاطم جریان هوا باعث سقوط یا انفجار هواپیمای‌تان شود، نگرانی بی‌موردی است. با تمام تمهیدات ایمنی که برای خطوط هوایی چه در زمان پرواز و چه در زمان تولید هواپیما اندیشیده می‌شود، نباید نگران حادثه‌ای مثل سقوط هواپیما باشید. حوادث به وجود آمده به سبب این پدیده، اغلب مربوط به گذشته هستند؛ پرواز شماره ۹۱۱ شرکت هوایی بی.او.ای.سی نمونه مناسبی از این‌گونه حوادث است، اما امروزه خطوط هوایی با امکانات و لوازم مناسب‌تری برای مواجهه با این پدیده تجهیز شده‌اند. اما این باز هم بدان معنا نیست که نکات ایمنی رعایت نشوند. هرچند این پدیده در حال حاضر دیگر به‌عنوان تهدیدی برای زندگی نیست، اما به هرحال یک تهدید بالقوه در سطحی پایین‌تر از دیگر تهدیدها به شمار می‌‌‌رود.

در هواپیماها هیچ دستگاه ویژه‌ای برای اخطار به خلبان در خصوص وقوع تلام در جریان هوا وجود ندارد. اگر خلبان قادر باشد تا در هنگام وقوع این پدیده، به شما اخطار بستن کمربند را بدهد، یا بر اساس گزارشاتی است که او از هواپیماهای دیگری که اخیرا همان مسیر را طی کرده‌اند یا بر مبنای گزارش‌ها هواشناسی است که از طرف مرکز کنترل ترافیک هوایی (ATC) که آن هم اطلاعات خود را در مراکز زمینی دریافت می‌کند، خواهد بود. تقریبا تمامی خلبان‌ها مخصوصا آن‌هایی که از مسیر خط استوا عبور می‌کنند، وجود تلاطم هوا در مسیر خود را حتما مدنظر قرار می‌دهند. آن‌ها به نشانه‌های ظاهری در آسمان که منطقه وقوع این پدیده را نمایان می‌کنند، تکیه می‌کنند و اگر لازم شد، حتی مسیر خود را نیز تغییر می‌دهند.

همه خلبان‌ها برای رویارویی با پدیده‌ی تلاطم آموزش می‌بینند. البته برای آن‌ها این آموزش آن‌چنان دلچسب نیست و ضرورت خاصی برای آن احساس نمی کنند. در هنگام وقوع تلاطم، آن‌ها می‌توانند با تغییر در سرعت و ارتفاع، هواپیما را به منطقه‌ای بدون دردسر هدایت کنند. همچنین شرایطی نیز برای آن‌ها فراهم است تا از امکان انتخاب سرعت مقابله با تلاطم استفاده کنند، به این معنی که سازنده هواپیما سرعت ایدئال ویژه‌ای را تعیین کرده که با آن سرعت می‌توان حتی در تلاطم‌های زیاد نیز هواپیما را هدایت کرد.

علاوه بر این‌ها، امروزه هواپیماها را طوری طراحی می‌کنند که بتوانند تنش‌های ناشی از تلاطم در جریان هوا را به‌راحتی تحمل کنند. حتی هواپیماهای غول‌پیکر بوئینگ هم امروزه دارای بال‌هایی هستند که قابلیت جمع شدن و انعطاف‌پذیری دارند. قابلیت دیگری هم در آن‌ها به نام پایداری مثبت وجود دارد، به این معنی که اگر هواپیما به‌علت شرایط جوی، از موقعیت خود خارج شد، با این قابلیت امکان این را دارد تا دوباره به مسیر اصلی خود بازگردد.

اغلب ملاحظات در زمینه‌ی مسائل ایمنی مربوط به این پدیده، از مفروضات و حدسیات برداشت شده‌اند و نه از تجربیات افراد. حتی مصاحبه‌هایی هم که با مسافران در شبکه‌های خبری انجام می‌شود، اغلب با اغراق همراه است. حتی تلاطم را با موارد دیگری که خیلی با آن ارتباطی ندارد، ربط می‌دهند. هرچقدر هم مسافر عصبی یا دارای آرامش مناسبی نباشد، در حرف‌های خود بیشتر اغراق خواهد کرد. در این میان، افرادی که علاقه‌مندی زیادی به مطرح شدن دارند، عموما اتفاقی را که برایشان افتاده (مانند یک کاهش ارتفاع ناگهانی هواپیما به‌اندازه‌ی ۱۰۰۰ فوت)، را بسیار غلو می‌کنند. با در نظر گرفتن اینکه ممکن است این مصاحبه‌ها را باور کنید، ولی بدانید که به‌ندرت اتفاق می‌افتد هوپیمایی در اثر وجود تلاطم در جریان هوا، بیش از ۲۰ فوت تغییر ارتفاع دهد.

پس آیا مطلقا هیچ‌گونه نگرانی بابت مسائل ایمنی مرتبط با پرواز در شرایط تلاطم هوا وجود ندارد؟ همان طور که پیش از این گفته شد، این پدیده، تهدیدکننده‌ای جدی‌ای برای زندگی افراد نیست، اما ممکن است به هر حال صدماتی را در حین پرواز به برخی مسافران یا هواپیما وارد کند و احتمال این صدمات را نمی‌توان رد کرد. اگر مثلا شخصی کمربند خود را نبسته باشد، این احتمال وجود دارد که در اثر این اتفاق، او از صندلی خود پرت شود.

همچنین، این احتمال نیز هست که چمدان‌هایی که در بالای سر مسافران قرار گرفته، در اثر تکان‌ها به پایین و روی مسافران سقوط کنند. در صورت رعایت نکردن اصول اولیه ایمنی که در همه پروازها به مسافران گوشزد می‌شود، خطوط هوایی هیچ‌گونه مسئولیتی را در قبال این‌گونه سوانح احتمالی به عهده نمی‌گیرند. بنابراین عقلانی است تا در حین پرواز، به تمامی دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌هایی که از طرف خدمه پرواز بیان می‌شوند، دقت شود.

در سال ۲۰۱۳، ۲۴ نفر در اثر پدیده‌ی تلاطم صدمه دیده‌اند که ۱۳ نفر آن‌ها خدمه بوده‌اند. در سال ۲۰۱۲، ۲۱ نفر از ۳۲ سانحه دیده هوایی، خدمه پرواز بوده‌اند. همان طور که می‌بینید، در هنگام وقوع تلاطم در جریان هوا، خدمه پرواز از گروه‌هایی هستند که بیشترین آسیب را می‌بینند. این موضوع نمی‌تواند مسئله‌ی جالبی باشد، مخصوصا اینکه آن‌ها این صدمه‌ها را می‌بینند، به این دلیل که وقتی هواپیما در حال عبور از یک مسیر هوایی نامناسب است، آن‌ها در تلاش برای ایجاد آرامش و راحتی همان مسافران عصبی و ناآرامی هستند که پس از پرواز، مصاحبه‌های خبری با آن‌ها صورت می‌گیرد.

پس از خدمه‌ها نیز، بچه‌هایی که در آغوش مسافران هستند، بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند، زیرا هنگام افتادن هوپیما در مسیر دست‌اندازهای هوایی، احتمال افتادن آن‌ها از آغوش مسافران بسیار زیاد است. و در آخر هم مسافرانی که کمربند خود را نبسته‌اند آسیب خواهند دید. با اینکه خلبانان به‌محض مواجهه با پدیده‌ی تلاطم، وظیفه‌ی خود را که روشن کردن علامت بستن کمربندها است انجام می‌دهند، با این حال معمولا مسافران آن‌چنان مایل به انجام این کار نیستند. مثلی در این خصوص هست که می‌گوید: «بچه وقتی گرگ را می‌بیند گریه می‌کند». اگر واقعا نگران شرایط ایمنی و سلامت خود هستید، باید در تمام طول سفر کمربند خود را بسته نگهدارید. بسته بودن کمربند آنقدرها آزاردهنده نیست و پس از مدتی که زمان پرواز گذشت، خود به خود فراموش می‌کنید که کمربند ایمنی‌تان بسته است. مگر اینکه واقعا بخواهید گرگ را ببینید تا آن را جدی بگیرید.

بر اساس نتایج پژوهشی که در مجله تغییرات آب و هوایی در طبیعت ((Nature Climate Change (نسخه آوریل ۲۰۱۳) به چاپ رسیده، بیان شده که نرخ تناوب بروز پدیده‌ی تلاطم در جریان هوا تا سال ۲۰۵۰، بین ۴۰ تا ۱۷۰٪ در نقاط مختلف دنیا افزایش خواهد یافت. که این امر به‌علت پدیده گرم شدن کره زمین است که باعث تغییرات آب و هوایی می‌شود. پس همیشه در سفرهای خود، منتظر این تلاطم‌ها باشید.