آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی

سبزوار یکی از بزرگ‌ترین شهرهای استان خراسان رضوی است که در شمال شرق کشورمان قرار دارد. این شهر از گذشته‌های دور تا به‌ حال زادگاه دانشمندان بزرگ و فرهیخته‌ای بوده است که در عرصه علوم مختلف تلاش‌های زیادی از خود نشان داده‌اند. در ۳۶ کیلومتری جنوب سبزوار شهری کوچک به نام «ششتمد» وجود دارد. ششتمد در سال ۱۳۷۸ هجری شمسی تبدیل به شهر شد و هم‌اکنون حدود سه هزار نفر ساکن آن هستند.

ششتمد زادگاه یکی از چهره‌های برجسته ادبیات ایران به نام «ابوالحسن زید بیهقی» است. آرامگاه او نیز در همین منطقه قرار دارد. این آرامگاه یک بنای تاریخی ارزشمند است و از مکان های دیدنی استان خراسان رضوی محسوب می‌شود. در این مقاله به‌طور خلاصه ابوالحسن زید بیهقی را معرفی می‌کنیم و سری به آرامگاه او خواهیم زد.

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهر ششتمد، میدان بیهقی، خیابان بیهقی (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی در ۳۶ کیلومتری جنوب شهر سبزوار و در شهر ششتمد بر فراز یک تپه قرار گرفته است.

منبع عکس: اداره‌کل میراث فرهنگی استان خراسان رضوی؛ عکاس: دهقان‌پور

برای دسترسی به آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی به‌وسیله خودروی شخصی از میدان بیهقی در شهر ششتمد وارد خیابان بیهقی شوید. مقبره ابوالحسن زید بیهقی در حوالی خیابان بیهقی و بعد از مسجد جامع و مصلای نماز جمعه ششتمد قرار دارد.

آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی از جاهای دیدنی سبزوار به شمار می‌رود و در جنوب غربی ششتمد روی تپه‌‌ای واقع شده است. بنای آرامگاه یادبودی برای یکی از دانشمندان بزرگ ایرانی است و در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۶۰۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: ویکی‌مدیا؛ عکاس: آریا امیری

«ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی» که به «ابن فندق» شهرت داشت، در ششتمد، یکی از روستاهای اطراف سبزوار، به دنیا آمد. بیهقی ادبیات عرب را در زادگاهش فراگرفت. او پس از درگذشت پدرش مدتی به مرو رفت و به یادگیری فقه پرداخت. بیهقی پس از ازدواج به نیشابور رفت و سپس به ششتمد (بیهق قدیم) برگشت.

ابوالحسن زید بیهقی معلومات زیادی در علوم مختلف داشت. او علاوه بر اینکه در حکمت و فقه بسیار باسواد بود، از ریاضیدان‌های خوب دوران خود نیز به‌ حساب می‌آمد. وی به‌عنوان شاعر نیز شناخته می‌شد و شعرهای زیبایی می‌سرود. بیهقی از آنجا که با «خیام نیشابوری» هم دوران بود، با ایشان رابطه نزدیک داشت.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: سیامک معاون

از ابوالحسن زید بیهقی آثار ارزشمند فراوانی بر جای مانده است. آن‌طور که روی مقبره‌اش نوشته‌اند، تعداد آثار او به ۷۶ جلد کتاب می‌رسد که عدد بسیار قابل‌توجهی است. از جمله آثار ایشان می‌توانیم به «لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب»، «معارج نهج البلاغه»، «مشارب التجارب و غوارب الغرایب»، «تتمه صوان الحکمه»، «جوامع الاحکام النجوم» و تعداد زیادی اثر ارزشمند دیگر اشاره کنیم؛ اما شاید مشهورترین اثر برجای‌مانده از ایشان «تاریخ بیهق» باشد.

مقبره ابوالحسن زید بیهقی در سال ۱۳۵۳ هجری شمسی به همت انجمن آثار ملی ایران ساخته شد. طراحی بنای آرامگاه توسط «مهندس جودت» انجام گرفت و سرانجام ساخت آن روی تپه‌ای در غرب شهر ششتمد آغاز شد. محل احداث آرامگاه در گذشته به «پیر مزار» معروف بود و بیشتر آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی، به‌خصوص تهیه نذری جهت نزول باران در این نقطه انجام می‌شد.

بنای آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی در دوره معاصر ساخته شده است و دو در ورودی دارد. یکی از درها در سمت جنوب و دیگری در سمت غرب قرار گرفته است. اطراف آرامگاه محوطه‌ای باز و وسیع وجود دارد و در شمال و شرق، خانه‌های مسکونی قدیمی دیده می‌شوند.

در سمت شمال شرق آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی، مسجد جامع شهر ششتمد همراه با یک وضوخانه دیده می‌شود. اگر از ورودی جنوبی به محدوده آرامگاه وارد شوید، دو باغچه در سمت راست و چپ مشاهده می‌کنید. کاج‌های بلندقامت و کهن‌سال باغچه‌ها نظر شما را جلب خواهند کرد.

اطراف آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی محوطه‌ای به ابعاد ۸۶ متر در ۱۴ متر ساخته شده است. مقبره ابوالحسن زید بیهقی دقیقا در وسط این محوطه بزرگ قرار دارد و به‌صورت یک شش‌ضلعی با ارتفاع یک متر بنا شده است. سه ضلع از این شش‌ضلعی دارای ۶ پله هستند و امکان رفتن بر سر مقبره ابوالحسن زید بیهقی را برای شما فراهم می‌کنند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: حسین یزدانی

سه ضلع دیگر آرامگاه هرکدام ۶ ستون بتنی دارند. پشت هرکدام از ستون‌ها باغچه‌های کوچکی به چشم می‌خورند که با گل‌کاری تزیین شده‌اند. گفته می‌شود که ستون‌ها در این منطقه ساخته نشده‌اند؛ بلکه از شهرهای دیگر به‌منظور قرار گرفتن در بنای آرامگاه به اینجا آورده شده‌اند. این ستون‌ها در یک نقطه بالایی به هم می‌رسند و نمای بسیار جالب و طراحی خلاقانه‌ای دارند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: یونس شریعتمداری

متن موجود روی مقبره ابوالحسن زید بیهقی روی سنگ حک نشده است؛ بلکه ابتدا آن را روی فلز برنج حکاکی کرده‌اند و سپس روی مقبره قرار داده‌اند. این متن به شرح زیر است:

فریدالدین ابوالحسن علی بن امام بیهقی مشهور به ابن فندق از اجله بزرگان علمای قرن ششم هجری است. تمام دوره زندگی را با تالیف و تدریس گذرانده، تعداد کتبی که آن عالم شهیر در زبان فارسی و عربی در علوم اسلامی، ریاضی و غیره تالیف کرده بالغ‌بر ۷۶ جلد است.

تولد ۴۹۰ هجری قمری برابر با ۱۶۵۶ شاهنشاهی – درگذشت ۵۶۵ هجری برابر با ۱۷۲۸ شاهنشاهی.

در مورد ۷۶ جلد کتاب، باید اشاره کنیم که متاسفانه برخی از آثار بیهقی هم‌اکنون در دسترس نیستند و اثری از آن‌ها وجود ندارد. همچنین این نکته که در این متن تاریخ‌ها به‌صورت شاهنشاهی نوشته شده‌اند، جالب‌توجه است. علت این موضوع به حکومت وقت ایران در زمان ساخته شدن آرامگاه برمی‌گردد.

بازدید از آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی (در سال ۱۴۰۲) رایگان است. شما در هر ساعتی از شبانه‌روز امکان دسترسی به این مکان را خواهید داشت. اختصاص یک تا دو ساعت زمان برای بازدید از آرامگاه و حوالی آن کافی به نظر می‌رسد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: chakavak to2020

• آدرس: استان خراسان رضوی، سبزوار، ضلع جنوب غربی میدان کارگر (میدان زند) (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی: حدود ۳۲ کیلومتر (۳۰ دقیقه با ماشین)

هادی سبزواری یکی از عالمان و اندیشمندان برجسته در زمینه علوم و فلسفه اسلامی بود که در سال ۱۲۱۲ هجری قمری در شهر سبزوار به دنیا آمد. آرامگاه این عالم بزرگ که از جاهای دیدنی سبزوار به شمار می‌رود، در ضلع جنوبی میدان کارگر ساخته شده است و قدمت آن به دوران قاجار برمی‌گردد. بنای اولیه آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری یک سال پس از درگذشت او، یعنی در سال ۱۲۹۰ هجری قمری توسط «میرزا یوسف مستوفی الممالک» ساخته شد. بنای آرامگاه به‌طور کامل از جنس آجر است و شامل یک اتاق اصلی و چهار ایوان در اطراف آن می‌شود. دو حجره و دو ایوان کوچک نیز در این مجموعه قرار دارد. این بنای تاریخی در نهم مرداد سال ۱۳۵۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی فرجام نیک

• آدرس: استان خراسان رضوی، سبزوار، میدان شهدا، انتهای خیابان شهید باهنر (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از آرامگاه ابوالحسن زید بیهقی: حدود ۳۳ کیلومتر (۳۵ دقیقه با ماشین)

مصلی تاریخی سبزوار در ابتدا خانقاه چند تن از بزرگان سربداریه بود و بعدها به‌عنوان جایگاهی برای نمازهای اعیاد بزرگ مورد استفاده قرار گرفت. این بنا شامل چهارطاقی اصلی (فضای مرکزی) با گنبدی بر فراز آن و ایوانی بزرگ در جلوی بنا است. مصلی تاریخی سبزوار در دوره سربداران احداث شد و اولین محل در ایران شمرده می‌شود که نماز جمعه در آن بر پا شده است. بنای مصلی اکنون به‌عنوان «موزه نماز در ایران» شناخته می‌شود و محل به دار آویخته شدن شیخ خلیفه سربدار به دست مغولان است. این اثر تاریخی در ۲۷ دی ۱۳۵۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۳۱۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: آریا امیری

نویسنده: پویا جوانمرد / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی