کشف نخستین دخمه زرتشتی دوره ساسانی تا قاجار در تفرش
«سیدمحمد حسینی» مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی گفت که اکتشاف دخمه زرتشتی در جریان بررسی‌ها برای ثبت قلعه‌ی تاریخی خلچان تفرش در فهرست آثار تاریخی رخ داد و در ارزیابی‌ها، قدمت آثار کشف‌شده در این دخمه، حدود ۸۰۰ سال تخمین زده شده و به دوران ایلخانی باز می‌گردد.
وی افزود که اهمیت اکتشاف این دخمه از این حیث است که نخستین دخمه‌ی زرتشتی کشف‌شده در کشور مربوط به قرن هفتم هجری بوده و در واقع تاکنون هیچ دخمه‌ی زرتشتی در کشور مربوط به حد فاصل دوره ساسانیان تا دوره قاجار (حدود ۱۳۰۰ سال) کشف نشده بود.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بیان کرد که تعدادی قطعات سفالی و ظروف و نیز ۵۰ تکه استخوان در این اکتشاف به دست آمده که تحقیقات بیشتر در زمینه‌ی تعیین دقیق قدمت این آثار در دست بررسی است و کاوش همچنان ادامه دارد.
حسینی گفت که در حال حاضر قدیمی‌ترین اثر تاریخی شهر تفرش، مسجد «ششناو» با قدمت ۹۰۰ سال مربوط به دوره‌ی سلجوقی و قرن پنجم هجری قمری بوده و دخمه‌ی کشف‌شده‌ی اخیر، با ۸۰۰ سال عمر، دومین اثر تاریخی این شهر از نظر قدمت است.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بیان کرد:
نمونه‌ی این دخمه‌ها در کشور تاکنون در شهرهای یزد و شهر ری و سایر شهرها کشف شده اما مربوط به دوران قبل از ورود اسلام یا بعد از دوره قاجار بوده و دخمه‌ی کشف‌شده در تفرش، نخستین دخمه‌ی زرتشتی مربوط به حد فاصل دوره‌های ساسانی و است.
وی یادآور شد که دخمه‌ی قلعه خلچان تفرش، دومین دخمه‌ی تاریخی کشف‌شده در استان مرکزی است و نخستین نمونه‌ی این دخمه در شهرستان خنداب تحت عنوان «یال حوض» قبلا کشف شده که در سال ۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
حسینی گفت که مسئله حائز اهمیت در رابطه با این دخمه آن است که نشان از زندگی زرتشتیان در کنار مسلمانان در شهر تفرش در قرون هفتم و هشتم هجری دارد.
در فرهنگ زرتشتی بعد از فوت افراد، جسد آن‌ها را در فضای بلند می‌گذاشتند تا گوشت آن خورده شود و سپس استخوان‌ها را در محوطه‌ای دایره‌ای شکل دفن می‌کردند که به آن دخمه گفته می‌شود و اصطلاحا به آن نام برج خاموشی نیز می‌گویند.
تپه‌ی قلعه خلچان شهر تفرش دارای یک قلعه تاریخی مربوط به قرن هفتم و همچنین فضایی مدور به‌عنوان برج خاموشی یا همان دخمه‌ی زرتشتی است.