فرود آوردن هواپیما در مواقع اضطراری

شاید با خودتان فکر کنید که این سناریوها مربوط به فیلم‌های سینمایی است و فقط در سینما و تلویزیون اتفاق می‌افتد، یا اینکه هیچ شخصی بدون تمرین خلبانی قادر نیست یک هواپیما را فرود بیاورد؛ اما با اندکی مهارت ابتدایی و راهنمایی از طرف برج مراقبت چنین چیزی واقعاً ممکن است.

۱. روی صندلی خلبان بنشینید. کاپیتان‌ها معمولاً ‌روی صندلی سمت چپ می‌نشینند، زیرا از روی این صندلی تمرکز بیشتری روی ادوات و تجهیزات پروازی (مخصوصاً‌در هواپیماهای تک موتوره و سبک‌تر) وجود دارد. کمربند ایمنی خود را ببندید. البته زیاد هم نگران نشستن روی صندلی سمت چپ یا راست نباشید، چون تمام هواپیماها در هر دو سمت کابین خلبان تجهیزات پروازی را دارند و به هر حال شما می‌توانید از هر دو سمت هواپیما را روی زمین بنشانید. مواظب باشید! هنوز نباید به تجهیزات کنترلی دست بزنید، در چنین حالت‌هایی خلبان اتوماتیک کنترل امور پرواز را در دست دارد.

• مطمئن شوید که خلبان (که الان بیهوش است) ناگهان روی یوک هواپیما (چیزی معادل فرمان در اتوموبیل) و دیگر تجهیزات روی پنل نمی‌افتد. ممکن است بعضی هواپیماها برای کنترل هواپیما به یک دسته (استیک)‌ مجهز شده باشند که معمولاً در سمت چپ صندلی خلبان است.

۲. یک نفس عمیق بکشید، احتمالاً شما تحت تاثیر حساسیت و جدیت موقعیتی هستید که در آن گرفتار شده‌اید. تنظیم عمل دم و بازدم به شما کمک می‌کند تمرکز بیشتری روی موضوع داشته باشید و در نتیجه تصمیمات بهتری بگیرید. پس یک نفس عمیق بکشید تا به بدن خود این پیغام را بدهید که همه چیز تحت کنترل شما است.

۳. هواپیما را صاف کنید. اگر ارتفاع هواپیما به طور محسوسی در حال کم یا زیاد شدن است یا هواپیما به سمت چپ یا راست کج شده، سعی کنید با در نظر گرفتن افقی که روبروی شما است آن را به حالت مستقیم برسانید. بالاخره این همه سال بازی‌های ویدئویی باید یک جا به کار شما بیایند.

• دنبال «وضعیت‌سنج» (Attitude Indicator) هواپیما بگردید. این نشانگر در بعضی هواپیماها با نام «افق مصنوعی» (Artificial Horizon) مشخص شده است و یک نشانگر با دو بال هواپیما است که تصویری از افق در پس زمینه‌ی آن وجود دارد. بالای نشانگر به رنگ آبی (به نشانه‌ی آسمان) و پایین آن قهوه‌ای است. در بعضی هواپیماهای پیشرفته که سیستم‌های پیچیده‌تری دارند وضعیت‌سنج روی یک صفحه‌ی کامپیوتری که مقابل خلبان قرار دارد نمایش داده می‌شود. در هواپیماهای قدیمی‌تر این نشانگر در وسط بالاترین ردیف تجهیزات قرار دارد. در هواپیماهای مدرن صفحه‌ی مانیتوری روبروی شما قرار خواهد داشت که به آن نمایشگر اصلی پرواز (Primary Flight Display) یا به اختصار PFD‌ می‌گویند. وظیفه‌ی این سیستم، نمایش اطلاعات حیاتی مثل سرعت هوایی (IAS)‌ به واحد گره (Knots)، سرعت زمینی (GS ) که باز هم به همان واحد گره محاسبه می‌شود،‌ ارتفاع (به واحد پا) و جهت حرکت می‌باشد. این نمایشگر همچنین وضعیت روشن یا خاموش بودن خلبان خودکار را هم با عبارت‌های AP‌ (برای روشن بودن) یا CMD نشان می‌دهد.
• وضعیت استقرار هواپیما (صعودی یا نزولی) و همچنین جهت حرکت به چپ و راست را درست کنید تا بال‌های مینیاتوری هم سطح افق قرار بگیرند. اگر وقتی به کابین رسیده‌اید بال‌ها در حالت تعادل بودند به چیزی دست نزنید و مستقیماً سراغ مرحله‌ی بعد بروید. اما اگر هواپیما در حالت متعادل نیست با استفاده از یوک یا استیک آن را به تعادل برسانید، کشیدن یوک به سمت خودتان دماغه‌ی هواپیما را بالا می‌آورد و اگر آن را به جلو فشار دهید دماغه پایین می‌رود. برای مستقیم کردن مسیر هواپیما از چپ یا راست هم خیلی ساده با چرخاندن یوک می‌توانید این کار را انجام دهید. البته در نظر داشته باشید همزمان با چرخاندن یوک باید فشار اندکی هم در جهت مخالف به یوک وارد کنید تا از ارتفاع هواپیما کاسته نشود.

۴. خلبان خودکار را روشن کنید. اگر سعی داشتید مسیر پرواز را درست کنید، پیش از این کار حتماً‌ خلبان خودکار را خاموش کرده بودید. شما باید پس از تصحیح مسیر پرواز با فشار دادن دکمه‌ای که روی آن عبارت‌های AUTOPILOT، AUTOFLIGH، AFS یا AP نوشته شده است، خلبان خودکار را مجدداً درگیر کنید. در هواپیماهای مسافربری این دکمه معمولاً در مرکز پنل ادوات کنترل قرار گرفته تا هر دو خلبان هواپیما به آن دسترسی داشته باشند. اکثر خلبانان پس از بلند شدن هواپیما از زمین و رسیدن به ارتفاع مناسب خلبان خودکار را روشن می‌کنند.

• اگر روشن شدن خلبان خودکار، باعث می‌شود کنترل هواپیما از حالت عادی خارج شود با دکمه‌هایی که روی یوک قرار دارند هواپیما را از حالت خلبان خودکار خارج کنید. هواپیماها معمولاً به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در اوضاع عادی در حالت پایدار قرار می‌گیرند و اکثر افراد آموزش ندیده با دست زدن به ادوات کنترلی باعث به هم خوردن تعادل آن می‌شوند؛ پس معمولاً بهترین راه برای نگه داشتن یک هواپیما در هوا دست نزدن به تجهیزات کنترلی است.

۱. درخواست کمک کنید. برای این کار باید دنبال میکروفون دستی بگردید که معمولاً در سمت چپ صندلی خلبان، دقیقاً زیر پنجره‌ی کناری قرار دارد. از این میکروفون مانند یک رادیوی باند شهری استفاده کنید. در صورتی که میکروفون را پیدا نکردید هدست خلبان را بردارید، دکمه‌ی روی آن را فشار دهید و در حالتی که دکمه را نگه داشته‌اید سه بار پشت سر هم عبارت Mayday را تکرار کنید و پس از آن علت درخواست کمک (مثلاً عدم هوشیاری خلبان) را بیان کنید. حواستان باشد که پس از آن دکمه را رها کنید تا بتوانید پاسخ برج مراقبت را بشنوید. یکی از مسئولان برج مراقبت فرودگاه به شما کمک خواهد کرد تا هواپیما را هدایت کنید و آن را فرود بیاورید. با دقت به حرف‌های آن فرد گوش کنید و برای پاسخ دادن به سؤال‌های او تمام توان خود را به کار بگیرید. با این کار برج مراقبت می‌تواند کمک بهتری به شما بکند.

• شما همچنین می‌توانید هدست خلبان را بردارید و دکمه‌‌ای که برای برقراری ارتباط (Push-to-talk یا PTT) روی یوک قرار دارد را فشار دهید. اما بهتر است این کار را نکنید چون دکمه‌ی خلبان خودکار هم روی یوک قرار دارد و ممکن است این دو دکمه را با هم اشتباه بگیرید.
• سعی کنید روی همین فرکانسی که هستید درخواست کمک کنید،‌ چون مطمئناً خلبان پیش از این روی همین فرکانس با کسی ارتباط داشته است. تماس خود را با عبارت Mayday‌ شروع کنید. اگر پس از چند بار تلاش پاسخی دریافت نکردید و کاملاً با تعویض امواج آشنایی دارید می‌توانید فرکانس را روی ۱۲۱/۵۰ مگاهرتز تنظیم کنید. پس از برقراری تماس اگر متوجه شدید که نور قرمزی روی پنل در حال چشمک ردن است حتماً این موضوع را به برج مراقبت اطلاع دهید. زیر نور قرمز توضیحاتی مثل ژنراتور (Generator) یا ولتاژ پایین (Low Voltage) نوشته شده است.
• اگر می‌توانید ترانسپوندر را پیدا کنید و عدد آن را روی ۷۷۰۰ تنظیم کنید. ترانسپوندر هواپیما معمولاً ۴ پنجره برای وارد کردن اعداد بین ۰ تا ۷ دارد. ۷۷۰۰ یک کد برای مواقع اضطراری است و از این طریق مسئولین برج مراقبت به سرعت متوجه وضعیت اضطراری شما خواهند شد.

۲. هنگامی که با برج مراقبت صحبت می‌کنید از علامت اختصاری هواپیما استفاده کنید. این علامت اختصاری معمولاً روی پنلی که مقابل شما قرار دارد نوشته می‌شود (البته محل دقیقی برای نوشتن این کد وجود ندارد اما اگر روی پنل نگاه کنید حتماً آن را پیدا می‌کنید). اعلام کردن این مشخصه، اطلاعات مناسبی در اختیار برج مراقبت قرار می‌دهد تا بتوانند شما را بهتر راهنمایی کنند.

۳. با سرعتی مطمئن هواپیما را پیش ببرید. نشانگر سرعت هواپیما معمولاً در قسمت بالایی سمت چپ پنل قرار دارد و با عبارت‌های ASI‌، Airspeed یا Knots مشخص شده است. پس از پیدا کردن آن به صورت مدام سرعت را بررسی کنید. یک هواپیمای دو نفره نباید با سرعتی کمتر از ۷۰ گره (Knots) حرکت کند و یک هواپیمای بزرگ (Jumbo) را نباید به سرعت کمتر از ۱۸۰ گره برسانید. در هر صورت سعی کنید تا دریافت کمک از طریق بیسیم، نشانگر سرعت را در محدوده‌ی سبزی که در صفحه‌ی نشانگر وجود دارد نگه دارید.

• اگر سرعت هواپیما بدون اینکه گاز را دستکاری کرده باشید افزایش پیدا کند یعنی شما دارید به سمت پایین حرکت می‌کنید، در این صورت در کمال آرامش یوک را به سمت خود بکشید. اگر هم سرعت هوایی شما در حال کاهش است به آرامی دماغه‌ی هواپیما را پایین بیاورید تا سرعت افزایش پیدا کند. مخصوصاً وقتی نزدیک به زمین هستید نگذارید سرعت هوایی خیلی کم شود. این امر موجب می‌شود که بال‌های هواپیما دیگر آن را روی هوا کنترل نکنند.

۴. ارتفاع را کم کنید. شخصی که از برج مراقبت با شما صحبت می‌کند، حتماً توضیح مختصری درباره‌ی مراحل فرود به شما خواهد داد و شما را به منطقه‌ای امن برای فرود راهنمایی می‌کند. معمولاً شما به سمت باند فرودگاه هدایت می‌شوید اما ممکن است تحت شرایطی هم مجبور بشوید در جایی غیر از فرودگاه مثل یک مزرعه یا خیابان فرود بیایید. در این صورت از مناطقی که پست‌های برق، موانع طبیعی یا درختان زیادی وجود دارند دوری کنید.

• برای اینکه ارتفاع هواپیما را کاهش بدهید گاز را به عقب بکشید تا قدرت کاهش پیدا کند. در نظر داشته باشید گاز را تا جایی عقب بکشید که صدای موتور هواپیما تغییر کند و پس از آن دست نگه دارید. اهرم گاز معمولاً بین صندلی کاپیتان و کمک خلبان قرار دارد. اگر اهرم گاز را در آنجا ندیدید نگاهی به وسط سقف کابین در نزدیکی پنجره‌ی جلو بیاندازید. هیچ نسخه‌ی اصلی برای اندازه‌ی حرکت این اهرم تا رسیدن به قدرت مورد نیاز وجود ندارد، ولی معمولاً اندازه‌ی حرکت اهرم نباید بیش از ۰/۶ سانتی‌متر باشد. سرعت هواپیما را در محدوده‌ی سبز نگه دارید، در این حالت دماغه‌ی هواپیما باید بدون تغییر در وضعیت یوک به سمت پایین بیاید.
• اگر در حین کم کردن ارتفاع می‌بینید که باید مدام یوک را به عقب یا جلو بکشید تا حالت پایدار هواپیما را حفظ کنید، سراغ تریم (Trim) بروید زیرا بازی کردن با یوک می‌تواند بسیار خسته‌کننده باشد و حواس شما را پرت کند. تریم یک فرمان به قطر ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری است که در همان جهت اهرم‌های فرود می‌چرخد. محل قرارگیری آن هم معمولاً نزدیک به زانوهای شما در هر دو طرف است. رنگ آن سیاه است و روی آن برجستگی‌هایی وجود دارد. همین‌طور که به یوک فشار می‌آورید به آرامی تریم را بچرخانید. اگر فشار یوک بیشتر شد، تریم را در جهت مخالف بچرخانید. تا هنگامی که دیگر فشاری از جانب یوک به شما وارد نمی‌شود به چرخاندن تریم ادامه بدهید.

۵. فرود را آغاز کنید. شما برای کم کردن سرعت هواپیما بدون از دست دادن قدرت بالا برنده ابزار زیادی مثل اسلایدها و فلپ‌ها را در دسترس دارید که کنار اهرم گاز قرار دارند. اگر اهرم فرود متحرک است، آن را پایین بیاورید. اگر اهرم فرود ثابت است یعنی همیشه پایین است و لازم نیست شما کاری بکنید. اگر قرار است در آب فرود بیایید اهرم فرود را بالا نگه دارید.

• پیش از اینکه هواپیما زمین را لمس کند باید دماغه را بالا بکشید تا به اصطلاح پاشنه‌نشینی (flare) رخ بدهد و روی چرخ‌های اصلی به زمین بنشینید. این پاشنه‌نشینی برای هواپیماهای کوچک بین ۵ تا ۷ درجه و برای هواپیماهای بزرگتر ۱۵ درجه است.
• اگر در حال هدایت یک هواپیمای بزرگ تجاری هستید و هواپیما امکان رانش معکوس دارد، آن را فعال کنید. در هواپیماهای بوئینگ دسته‌هایی پشت اهرم گاز وجود دارند. این دسته‌ها را تا آخر به عقب بکشید تا رانش به سمت جلو فعال شود و در توقف هواپیما به شما کمک کند. اگر هیچ‌ کدام از موارد بالا به شما کمک نکرد با سرعت هر چه تمام اهرم گاز را به عقب بگشید.
• اهرم گاز را تا نشانه‌ای که با عبارت Idle مشخص شده به عقب بکشید.
• با فشاری نرم به پدال ترمز، به آرامی ترمزها را درگیر کنید. به اندازه‌ای فشار وارد کنید که هواپیما بدون لغزیدن متوقف شود.

۶. به خودتان تبریک بگویید. به محض اینکه کسی به داد خلبان از هوش رفته برسد شما می‌توانید غش کنید! آفرین شما توانستید یک هواپیما را به زمین بنشانید. حالا وقت آن رسیده که اگر جرات این را دارید که دوباره سوار هواپیما شوید به فکر کلاس‌های خلبانی باشید، زیرا ظاهراً شما استعداد آن را دارید. اگر هم فکر می‌کنید استعدادش را ندارید یا دیگر از پرواز می‌ترسید، می‌توانید یک کتاب درباره‌ی این تجربه‌ی باور نکردنی بنویسید.

اگر قصد خرید بلیط هواپیما از شرکت‌های هواپیمایی داخلی یا خارجی را دارید، می‌توانید از طریق موتور جستجوی پرواز کجارو، بلیط ارزان هواپیما به مقصد مورد نظر خود را یافته و از فروشنده‌های معتبر تهیه کنید.